Steinmetz en Auftragstaktik

De Slag bij Spicheren was weliswaar een Pruisische overwinning, maar het was niet de overwinning waar Moltke op had gerekend. Een paar jaar later schreef hij enigszins

eufemistisch dat "it has been vehemently asserted that the battle of Spicheren was fought in an

ill-judged locality, and that it interfered with more important plans. It certainly had not been anticipated."202 _{Moltke was echter van mening dat niets gepubliceerd mocht worden dat het}

vertrouwen van de natie in het leger of het vertrouwen van het leger in haar leiding zou ondermijnen.203 _{Dat hij deze veldslag niet geanticipeerd had, is dan ook naar alle} waarschijnlijkheid een behoorlijke understatement.

Overige betrokkenen trokken dan ook andere conclusies. Zo vond prins Friedrich Karl dat Steinmetz 'zijn mooie plan' had verpest en volgens het dagboek van majoor Waldersee, werkzaam op het hoofdkwartier, begon men aldaar spijt te krijgen van de aanstelling van Steinmetz.204 _{Het oordeel van historici is doorgaans nog harder. Wawro spreekt van "brutal,}

wholly avoidable casualties" en Bucholz noemt de Slag bij Spicheren een regelrechte ramp.205

Howard noemt het hoofdstuk waarin de Slag bij Spicheren aan bod komt "the first disasters".206 Deze veroordelingen zijn vooral gebaseerd op het zelfstandig handelen van twee personen. De eerste persoon wiens zelfstandig handelen een grote invloed had op deze

198 Ibid., 224.

199 Ibid., 222, 223.

200 Moltke, The Franco-German War, 24.

201 Ibid., 25.

202 Ibid.

203 Ibid., vii.

204 Wawro, The Franco-Prussian War, 110.

205 Ibid., 119; Arden Bucholz, Moltke and the German Wars 1864-1871 (Hampshire: Palgrave, 2001), 171.

veldslag, is natuurlijk generaal von Steinmetz. Hij had het Eerste Leger te ver in oostelijke richting opgesteld, zodat diens troepen de straat tussen St. Wendel-Ottweiler-Nuenkirchen bezetten.207 _{Die straat was echter bestemd voor het Tweede Leger.}

Hiermee vertraagde Steinmetz niet alleen de opmars van het Tweede Leger, ook dreigde daardoor de bevoorrading van zijn eigen leger in gevaar te komen. Logistiek gezien was het destijds een enorme opgave om zulke grote legers te voorzien van voedsel en munitie. Als legers elkaar voor de voet liepen, kon ook de bevoorrading van die legers problematisch worden.208 _{De afwijkende route was daarmee zeer problematisch.}

Toen Moltke hem wilde corrigeren met een bevel om de weg vrij te maken voor het naderende Tweede Leger, nam Steinmetz wederom het heft in eigen handen. In plaats van zijn leger in westelijke richting te verplaatsen, stelde hij het nog verder zuidelijk op. En dat terwijl Moltke de gedachte achter zijn bevel duidelijk uitlegde. De taak van het Eerste Leger was namelijk "auβer der Deckung der Rhein-provinz, als ein höchst entscheidendes Eingreifen in

der Schlacht gegen linke Flanke des Feindes gedacht. Dies Eingreifen kann

selbstverständlich nicht isolirt, sondern nur im Zusammenhang mit der Zweiten Armee stattfinden. [...] Erst wenn die Zweite Armee sich der Saar genähert hat, wird es an der Zeit sein, die Erste Armee über diesen Fluβ hinaus vorzuschieben."209 _{Het werd verwacht dat deze}

gezamenlijke opmars op 9 augustus plaats kon vinden.210

Het moge duidelijk zijn dat het handelen van Steinmetzvoorafgaand aan de Slag bij Spicheren als zelfstandig gekenmerkt kan worden. Maar in hoeverre was zijn handelen in lijn met de aanvoeringdoctrine van Auftragstaktik? Met andere woorden: kunnen we zijn handelen wijten aan Auftragstaktik?

Van een Offensivgeist en een 'drang nach vorwärts' is bij Steinmetz zeker sprake. Toen hij de voor de eerste keer door Moltke werd teruggefloten, legde hij in een telegram uit dat hij zich weliswaar zou gaan terugtrekken, "wäre aber lieber in der Stellung an der Saar

geblieben, weil diese eine Offensivflanke gegen den Anmarsch der Zweiten Armee bildete."211

Nadat hij het Eerste Leger voor het Tweede Leger schoof , reageerde Moltke met een uitleg van de taak van het Eerste Leger en het bevel om dat leger in westelijke richting te verplaatsen. Steinmetz reageerde hierop met een brief waarin hij zegt dat hij "über die Aufgabe

der Ersten Armee, solange die Zweite Armee ihren strategischen Aufmarsch gegen die Saar

207 Groβer Generalstab, Militärische Korrespondenz, 193.

208 Wawro, The Franco-Prussian War, 108.

209 Groβer Generalstab, Militärische Korrespondenz, 195, 196.

210 Ibid., 197.

zu bewirken suchte, keinen Zweifel hatte. Sie konnte ja nur darin bestehen, das Vorgehen der Zweite Armee dadurch zu erleichtern, daβ sie feindliche Truppen von der Zweiten Armee ab- und auf sich zog."212 _{Moltke schreef hier overigens bij ontvangst de opmerking bij: "hätte die}

Erste Armee einer Niederlage ausgesetzt"213

Uit beide citaten blijkt dat Steinmetz maar al te graag de confrontatie met de Fransen aan wilde gaan. Dat blijkt natuurlijk ook uit het feit dat hij het Eerste Leger voor het Tweede Leger schoof. "Thus began a ludicrous episode in the Franco-Prussian War: the smallest of

the three Prussian armies, never intended to play more than a supporting role, blocked the principal army's way forward and ventured off to battle with 60.000 potentially 120.000 French troops."214

Op het gebied van discipline handelde Steinmetz dus helemaal niet zoals de doctrine voorschreef. Zoals eerder al bleek had Moltke hem schriftelijk uitgelegd welke taak hij voor het Eerste Leger voor ogen had.215 _{Door zijn troepen in zuidelijke richting te verplaatsen heeft} Steinmetz niet alleen zonder aanleiding afgeweken van Moltke's bevel, maar ook de

bedoeling achter Moltke's bevel genegeerd.

Dit vertoont tevens enige overlap met het kenmerk van de Einheitlichkeit. Ook in dit opzicht was het handelen van Steinmetz namelijk niet te wijten aan Auftragstaktik. Steinmetz had immers een deel van zijn leger opgesteld op de route die voor het Tweede Leger was en hiermee had hij de ordre de bataille verstoord.

Prins Friedrich Karl had namelijk cavalerie voor het Tweede Leger uit gestuurd om de omgeving te verkennen.216 _{Steinmetz plaatste zijn troepen vervolgens tussen deze verkenners} en het Tweede Leger in, waardoor de nieuwe informatie van deze verkenners niet aan het Tweede Leger gerapporteerd werd.217

Dit werd nog extra problematisch doordat Steinmetz zelf geen cavalerie, maar een hele infanteriedivisie, namelijk de 14e, als voorpost naar Saarbrücken stuurde.218 _Generaal

Kameke, die de 14e divisie leidde, had vervolgens geen goed beeld van de situatie en ging er vanuit dat de heuvelrug te Spicheren slechts door een achterhoede werd bezet.219

Wanneer Steinmetz de ordre de bataille intact had gehouden, had de veldslag niet op deze manier plaatsgevonden. Enerzijds omdat er geen troepen in Franse richting waren

212 Ibid., 199.

213 Ibid.

214 Wawro, The Franco-Prussian War, 108.

215 Groβer Generalstab, Militärische Korrespondenz, 195, 196.

216 Wawro, The Franco-Prussian War, 108.

217 Ibid.

218 Ibid., 110.

verplaatst en anderzijds omdat de verkenners hadden kunnen zien dat de heuvelrug niet slechts door een achterhoede werd bezet.

Het laatste kenmerk dat nog besproken dient te worden is de Führungsvorgang. De precieze bevelen die Steinmetz destijds gaf, zijn niet meer te vinden. Over de beoordeling van de situatie en het daaruit volgende besluit, valt natuurlijk wel wat te zeggen. Een inschatting van de situatie was voor Steinmetz natuurlijk totaal overbodig. Moltke had hem immers de dag van tevoren nog uitgelegd wat de situatie was en wat er van het Eerste Leger verwacht werd.220 _{Desondanks beoordeelde Steinmetz de situatie anders en ook incorrect. Steinmetz} oordeelde immers dat het Eerste Leger de vijandelijke troepen naar zich toe moest trekken, zodat het Tweede Leger zonder problemen naar het front kon marcheren.221 _{Deze analyse was} ook nog eens fout, zoals Moltke zelf ook al meerdere keren aan had gegeven.222

Zoals in het eerste hoofdstuk bleek, hing de besluitname sterk samen met de

moralische Gröβen. Op dit gebied komt het handelen van Steinmetz in hoge mate overeen

met Auftragstaktik. Steinmetz was in ieder geval zeer vastberaden en schrok er ook bepaald niet voor terug om het initiatief te nemen - of eigenlijk op te eisen - en daar verantwoording over af te leggen. Hij heeft zijn besluit immers meerdere malen schriftelijk toegelicht.223 Op het gebied van Führungsvorgang handelde Steinmetz dus soms wel en soms niet in lijn met de doctrine van Auftragstaktik.

Hoewel Steinmetz dus zeker wel zelfstandig en niet in overeenstemming met Moltke handelde, valt dit niet geheel te wijten aan Auftragstaktik. De doctrine gaf hem weliswaar meer vrijheid, maar Steinmetz ging zijn boekje ver te buiten en had lak aan alle beperkingen die de doctrine hem juist oplegde. De voor Auftragstaktik vereiste discipline, uniformiteit en een gepaste bevelvoering was niet aanwezig. Het lijkt er meer op dat Steinmetz maar al te graag gebruik maakte van de vrijheid die Auftragstaktik bood en de beperkingen liever achterwege liet. Om die reden valt zijn handelen meer te wijten aan zijn persoonlijkheid dan aan de doctrine. Die is immers niet goed nageleefd.