Hoofdstuk 4: De drie slagen van Metz
4.5 De Slag bij Gravelotte
Toen het hoofdkwartier van het Tweede Leger de eerste berichten van de Slag bij Mars-La- Tour binnenkreeg, werden diverse legerkorpsen met spoed die kant opgestuurd.351 Op 17 augustus hadden de Pruisen zeven legerkorpsen en drie cavaleriedivisies ter beschikking rond Gorze.352
Diezelfde dag stond Bazaine voor een dilemma. Moest hij nou oprukken naar Verdun of zich terugtrekken naar Metz? Verdun zou met een kleine omweg bereikt kunnen worden, maar dat zou zijn linkerflank blootstellen aan een Pruisische aanval.353 Bovendien begon zijn munitie en bevoorrading op te raken.354 Metz, daarentegen, leek de veilige optie: de
vestingwerken boden hem bescherming en hij kon zijn munitie en bevoorrading weer op peil brengen.355
Bazaine koos er dus voor om zich terug te trekken in de richting van Metz. Hij nam stelling op de heuvelrug tussen Roncourt en Rozérieulles, ten westen van Metz. Het VIe Corps vormde de Franse rechtervleugel en stond opgesteld tussen Roncourt en St. Privat la
348 Arden Bucholz, Moltke and the German Wars, 16-22.
349 Ibid.
350 Wawro, The Franco-Prussian War, 108.
351 Moltke, The Franco-German War, 46.
352 Ibid., 47.
353 Ibid., 49.
354 Wawro, The Franco-Prussian War, 165.
Montagne.356 Het IVe Corps stond rond Amanvillers. Ten zuiden hiervan stond het IIIe Corps. Aan de linkerflank stond het IIe Corps opgesteld tussen Point du Jour en Rozérieulles.357 Achter beide flanken bevond zich cavalerie en rond Plappeville stond het Gardecorps, dat als algemene reserve diende.358 Zowel het IIe als het IIIe Corps had zich gevestigd in versterkte hoeves en loopgraven.359 De rivier de Mance had in de loop der tijd een vallei uitgegraven en vormde een natuurlijke gracht.360 De rechterflank had geen genie ter beschikking en kon geen versterkingen aanleggen.361 Daarmee vormde deze flank het enige zwakke punt in de linie.
In de ochtend van 18 augustus zouden het Pruisische XIIe, het IXe, het IIIe, het Xe en het Gardekorps naar Jarny, Doncourt en St. Marcel, in noordelijke richting, marcheren.362 Als de Fransen op 17 augustus via Étain naar Verdun waren gemarcheerd, zou het Tweede Leger ze op deze weg tegenkomen en aanvallen.363 De rechtervleugel, gevormd door het VIIe Korps van het Eerste Leger, stond tussen Rezonville en Rozérieulles en zou zich dan hierheen spoeden om te helpen in de veldslag. Als de Fransen zich nog steeds rond Metz bevonden, zou de linkervleugel ze niet tegenkomen en zou zij in oostelijke richting afbuigen en de Franse rechterflank aanvallen. De Pruisische rechtervleugel zou de Fransen dan in de
omgeving van Rozérieulles moeten vastpinnen.364 Het VIIIe Korps stond in Rezonville en kon steun bieden aan beide vleugels.365
Naarmate de dag vorderde werd duidelijk dat de Fransen nog voor Metz stonden en boog het Tweede Leger af in oostelijke richting. Het Eerste Leger kreeg ondertussen nadrukkelijk het bevel te wachten tot het Tweede Leger was aangesloten.366 Ook het IXe Korps dat al bij Verneville, vlakbij de Franse linie, stond, kreeg de opdracht de aanval uit te stellen tot het Gardekorps zich links van haar bevond.367
Dit bericht kwam echter te laat aan en dus opende de commandant van het IXe Korps, generaal von Manstein, om twaalf uur ’s middags het vuur op het Franse IVe Corps te
Amanvillers.368 Door het bos kon hij niet zien dat de Franse linie door liep en daarom dacht
356 Groβer Generalstab, Kriegsgeschichtliche Abtheilung II, Der deutsch-französische Krieg 1870-1871:Erster Theil – Geschichte des
Krieges bis zum Sturz des Kaiserreichs. Zweiter Band: Von der Schlacht bei Gravelotte bis zum Sturz des Kaiserreichs (Berlin: Ernst
Siegfried Mittler und Sohn, königliche Hofbuchhandlung, 1875), 677.
357 Ibid.
358 Ibid.
359 Moltke, The Franco-German War, 49.
360 Ibid.
361 Ibid., 50.
362 Ibid., 48.
363 Groβer Generalstab, Der deutsch-französische Krieg, 682, 683.
364 Moltke, The Franco-German War, 50.
365 Ibid.
366 Groβer Generalstab, Der deutsch-französische Krieg, 692.
367 Ibid., 696.
hij, ondanks berichtgeving over Franse troepen in St. Privat, de Franse rechterflank voor zich te hebben.369 Hij stond echter in het centrum van de Franse linie.
De Fransen reageerden op hun beurt met artillerievuur van maar liefst drie legerkorpsen en infanterievuur van het IVe Corps, waardoor de Pruisische artillerie het onderspit moest delven.370 In een poging de artillerie te ontlasten van infanterievuur, stuurde Manstein tevergeefs de 18e infanteriedivisie naar voren, waar zij een front vormden tussen Bois de la Cusse en Bois de Genivaux.371 Pas toen de 25ste infanteriedivisie in Habonville was aangekomen, werd het vuur van de Franse artillerie verspreid en de 18e divisie ontlast.372
Rond dezelfde tijd kwam ook het Gardekorps aan in St. Ail, ten westen van St. Privat. Het kon echter niet oprukken, omdat de Fransen het dorpje St. Marie aux Chênes, ten noorden van St. Ail, hadden ingenomen.373 Wanneer het Gardekorps op zou rukken, zou hun flank zijn blootgesteld aan een aanval vanuit St. Marie. Het Gardekorps moest daarom wachten tot het XIIe Korps zou arriveren en zij samen de vijand uit St. Marie konden verdrijven.374
Om half vier ’s middags kwam het XIIe Korps aan en viel zij St. Marie vanuit het westen en het noorden aan. Het dorpje werd tevens vanuit het zuiden bestormd door het Gardekorps. De Pruisen slaagden erin de Franse troepen uit dit dorp te verjagen.375
Ook aan de Pruisische rechtervleugel was de slag begonnen. Zodra Moltke de eerste schoten hoorde, beval hij dat Steinmetz de deelname van zijn VIIe Korps vooralsnog moest beperken tot artillerievuur op de Franse stellingen.376 Steinmetz gehoorzaamde en stelde de batterijen van het VIIe Korps op voor Gravelotte. Franse lichte infanterie had zich echter verstopt in de bossen ten noorden en ten oosten van Gravelotte en nam de Pruisische artillerie onder vuur.377
De commandant van de 29ste brigade van de 15e infanteriedivisie, generaalmajoor von Wedell, wilde deze bedreiging wegnemen.378 Voor hij het bevel had gegeven, hadden enkele compagniën echter al op eigen initiatief de aanval ingezet.379 Ze wisten de Fransen uit het bos
369 Groβer Generalstab, Der deutsch-französische Krieg, 703.
370 Moltke, The Franco-German War, 52.
371 Ibid.
372 Ibid., 53.
373 Ibid.
374 Ibid.
375 Ibid., 54.
376 Groβer Generalstab, Militärische Korrespondenz, 235.
377 Moltke, The Franco-German War, 55.
378 Groβer Generalstab, Der deutsch-französische Krieg, 784.
te verdrijven. De brigade probeerde vervolgens door te stoten in de richting van Point du Jour, maar die aanval kwam tot stilstand door hevig vuur van de Fransen.380
De commandant van de 15e divisie, generaalluitenant von Weltzien, beval de 30ste brigade om de 29ste brigade te volgen in de strijd.381 Toen er op deze weg door de grote hoeveelheid troepen een opstopping plaatsvond, werd de brigade opgesplitst: het ene deel omsingelde de hoeve St. Hubert en het andere deel rukte op naar het Bois de Genivaux in een poging contact te leggen met het IXe Korps.382 Ook hier werden de Fransen teruggedrongen, maar kon de aanval niet worden voortgezet door hevig vuur vanuit de Franse linies.383
De hoeve St. Hubert kon pas worden ingenomen toen de Pruisische artillerie de hoeve onder vuur nam.384 Tijdens de bestorming leed de 30ste brigade dermate zware verliezen dat ongeveer de helft van de officieren was gesneuveld.385 Desondanks beval de
brigadecommandant, generaalmajoor von Strubberg, zijn brigade de aanval voort te zetten in de richting van de hoeve Moscou.386 De aanval werd echter afgeslagen en de brigade kon haar positie slechts met moeite handhaven.387
Iets na drie uur beval generaal von Goeben, commandant van het VIIIste Korps, de 31ste brigade om naar St. Hubert te marcheren en daar de 15e infanteriedivisie te steunen in hun aanval op de hoeve Moscou.388 Samen probeerden zij meermaals om de hoeve te bestormen, maar steeds werden de aanvallen afgeslagen. De Pruisen leden hierbij wederom enorme verliezen.389 Rond vijf uur werd het dan eindelijk relatief rustig aan deze kant van het slagveld en werden er geen aanvallen meer ondernomen.
Hoewel het Eerste Leger eigenlijk af had moeten wachten en zich moest beperken tot het inzetten van artillerie, groeide een betrekkelijk kleine schermutseling tegen Franse lichte infanterie uit tot een grootschalige aanval van twee hele legerkorpsen op de gehele Franse linkervleugel. Deze escalatie ging volledig in tegen de instructies van het opperbevel.
Maar vanwege de gemaakte vorderingen raakte Steinmetz ervan overtuigd dat hij met een extra aanval door de Franse linie kon breken.390 Toen om zes uur het IIe Korps aankwam, plaatste de koning hen onder leiding van Steinmetz. Op basis van de berichtgeving van
380 Ibid., 785. 381 Ibid., 786. 382 Ibid., 796. 383 Ibid., 785-789. 384 Ibid., 800. 385 Ibid., 805. 386 Ibid., 804. 387 Ibid., 806. 388 Ibid., 806.
389 Moltke, The Franco-German War, 55.
Steinmetz beval de koning hem de aanval op Point du Jour te hervatten met behulp alle overgebleven troepen: de 32ste infanteriebrigade en het IIe Korps.391 Omdat het gedurende de aanval donker werd, mondde de aanval uit in een enorme chaos. De chaos werd compleet toen troepen van het IIe Korps het vuur openden op troepen van het VIIIe Korps.392 De aanval liep dan ook al gauw vast en ondanks meerdere pogingen om de aanval te herpakken, bleef het gewenste resultaat uit.393
De veldslag zou worden beslist aan de Pruisische linkervleugel. Iets na vijven vielen twee infanteriebrigades van het Gardekorps de Franse linie aan op bevel van prins August von Württemberg.394 Aan zijn linkerzijde zag hij het XIIe Korps naderen en gezien het late tijdstip werd het tijd om in te grijpen. Na toestemming van Moltke te hebben verkregen, werden de bevelen gegeven: de 4e infanteriebrigade viel de Franse troepen ten zuiden van St. Privat aan en de 3e infanteriebrigade rukte op naar Amanvillers.395 Beide brigades moesten een grote, open vlakte oversteken en door het grote bereik van de Chassepot, leden de Pruisen enorme verliezen.396 De brigades wisten de Fransen uit de vooruitgeschoven loopgraven te verdrijven, maar de hevigheid van het Franse vuur dwong hen daar halt te houden.397
De aanval van het Gardekorps werd rond zeven uur ondersteund door een aanval van het XIIe Korps. Na de overname van St. Marie aux Chênes, moest het XIIe Korps zich hergroeperen en wachten op twee brigades die waren achtergebleven.398 Toen het legerkorps compleet was, rukte het op naar Roncourt. Dit dorp werd binnen korte tijd ingenomen, omdat het nagenoeg leeg was. Canrobert had de Pruisische omvatting namelijk zien aankomen en had Bazaine om versterking gevraagd.399
Bazaine was echter ook deze keer weer besluiteloos. Hij weigerde zelf een beslissing te nemen en gaf Bourbaki, de commandant van het Gardecorps, pas laat toestemming “to put
your troops in motion whenever you judge it conventient”.400 Bazaine verliet vervolgens het
slagveld en sloot zich op in het fort bij Plappeville.401 Daar wees hij de vragen van zijn
391 Ibid., 824, 838.
392 Wawro , The Franco-Prussian War, 183.
393 Groβer Generalstab, Der deutsch-französische Krieg, 838-848.
394 Moltke, The Franco-German War, 59; Groβer Generalstab, Der deutsch-französische Krieg, 859.
395 Moltke, The Franco-German War, 59; Groβer Generalstab, Der deutsch-französische Krieg, 860.
396 Wawro , The Franco-Prussian War, 176, 177.
397 Groβer Generalstab, Der deutsch-französische Krieg, 864.
398 Ibid., 59.
399 Ibid., 61.
400 Wawro , The Franco-Prussian War, 178-181.
stafofficieren op bizarre wijze af: “you had your positions; you should have defended them; if
you now find yourselves in troube, it is your own fault.”402
Zowel Ladmirault als Canrobert hadden Bourbaki om steun gevraagd. Naast een besluiteloze opperbevelhebber zat Bourbaki dus ook nog met een dilemma en dat maakte ook hem traag in zijn besluit. De door Canrobert gevraagde reserves waren daarom nog onderweg toen het Pruisische XIIe Korps oprukte naar Roncourt.403 Canrobert realiseerde zich dat St. Privat het belangrijkste punt van de Franse rechterflank was. Als St. Privat viel, werd de rest van de Franse linie blootgesteld aan een aanval in de rug vanuit het noorden. Daarom trok Canrobert de troepen terug uit Roncourt en stuurde ze als versterking naar St. Privat.404
Ondertussen boog de 45ste infanteriebrigade van het XIIe Korps op verzoek van het Gardekorps af naar St. Privat om het dorp vanuit het noorden aan te vallen, omdat de aanval van het Gardekorps was vastgelopen.405 De artillerie van beide legerkorpsen verzamelde zich, waarna maar liefst 24 batterijen het vuur openden op St. Privat om de opmars te steunen.406 Om acht uur in de avond werd de situatie voor de verdediger onhoudbaar: meer dan 2000 Fransen gaven zich over.407
Toen St. Privat viel, kwamen de door Canrobert gevraagde versterkingen eindelijk aan in Amanvillers. Desondanks sloeg het Franse IVe Corps op de vlucht, waarna ook het VIe Corps volgde.408 De Franse troepen in Amanvillers streden echter tot diep in de nacht door tegen het Pruisische XIe en het Gardekorps. Het Franse IIIe Corps hield nog stand tot drie uur in de nacht, waarna het zich terugtrok. Twee uur later volgde ook het IIe Corps.