Signalering zorgleerlingen voor Tools4School

Interviews met deskundigen brengen inzicht in de omvang van de problematiek, de instrumenten waar scholen momenteel gebruik van maken en in screeningsmethoden die deskundigen als ideaal beschouwen.

Op de vraag wat participanten zelf als signalen voor schooluitval zien wordt „verzuim‟ door allen als één van de eerste punten benoemd. Verder worden eruit gestuurd worden, spullen niet bij hebben, huiswerk niet maken, slechte resultaten halen, plotse verandering in prestatie, spijbelen, veelvuldig ziek gemeld worden, (tussentijds) te laat komen en geschorst worden als structurele signalen genoemd. Deze signalen zijn allen goed objectief meetbaar binnen school. „s Avonds laat in de buurt rondhangen, het samenklitten van bepaalde leerlingen, sociaal niet goed functioneren op school, problematisch opstandig gedrag, plotse veranderingen in gedrag, onderpresteren, drugs en loverboys zijn niet goed objectief meetbaar binnen school en worden minder benoemd.

Afstromen, dat wil zeggen het afzakken van leerlingen naar een lager niveau, wordt door één enkele zorgcoördinator ook als een voorteken van voortijdige schoolverlating genoemd. De antwoorden op de vraag of en hoeveel schooluitval en afstroom plaatsvindt op de scholen liepen zeer uiteen. Op enkele scholen wordt de problematiek als zeer zwaar en

bovengemiddeld bestempeld, terwijl enkele andere scholen vrijwel geen schooluitval tegenkomen en er eerder opstroom dan afstroom plaatsvindt.

Er is een verschil te maken tussen jongeren met externaliserende en jongeren met internaliserende gedragsproblematiek. De vraag of gedacht wordt dat leerlingen met internaliserend probleemgedrag net zo goed worden opgemerkt als leerlingen met externaliserend probleemgedrag is aan alle participanten gesteld. Op deze vraag is uiteenlopend gereageerd. De meerderheid van de directeuren en minder dan de helft van de zorgcoördinatoren geven een positieve reactie. Verzuim vindt evenveel of meer plaats onder jongeren met internaliserende gedragsproblematiek. De teruggetrokken leerlingen vallen op doordat ze zich nadrukkelijk afzonderen, bijvoorbeeld door in de pauzes in de gangen rond te dwalen. De meerderheid van de zorgcoördinatoren, één directeur en de overige participanten zijn van mening dat het niet het geval is dat internaliserende probleemkinderen even goed worden opgemerkt als kinderen met externaliserende probleemgedragingen. Dit om de reden dat externaliserend probleemgedrag meer aandacht vraagt en internaliserend probleemgedrag geen last geeft voor de docent. Een onderzoeksrapportage van Oberon (2008) bevestigt deze laatste woorden. Jongeren die herrie schopten of ruzie maakten op school, vonden vaak bijtijds een oplossing als een opvangproject waarmee werd voorkomen dat zij de school voortijdig verlieten. Jongeren bij wie de problemen zich naar binnen keerden gaven geen overlast binnen de schoolsituatie en verdwenen soms onopgemerkt uit beeld, met uiteindelijke uitval als gevolg. Enkele personen geven in het interview aan dat zij nog een derde doelgroep onderscheiden, welke niet onder internaliserende of externaliserende problematiek te scharen valt. Onder deze doelgroep vallen jongeren met problemen op het gebied van motivatie en werkhouding, wat volgens hen de grootste problematiek is bij jongeren op school.

Zoals in de paragraaf hiervoor is beschreven, verloopt de signalering van zorgleerlingen in eerste instantie via leerling-observatie van docenten en mentoren in de les. Zowel twee derde van de directeuren en van de zorgcoördinatoren als de afdelingsleider beschouwen observatie als de beste methode om leerlingen te selecteren die deel zouden kunnen nemen aan Tools4School. Deze observatie zou uitgevoerd moeten worden door docenten en mentoren in de lessen en door ondersteunend personeel in de aula of op het schoolplein. Een geïnterviewde decaan benoemt hierbij wel dat het signaleren geobjectiveerd zou moeten worden door gebruik van een observatieformulier. Ook enkele anderen benoemen dat er gerichter geanalyseerd moet worden. Dit zouden zij mogelijk zien worden door gerichte informatie te verstrekken over de herkenningspunten van gedragsproblematiek of dreigende uitval, evenals informatie over op welke leerlingen het programma Tools4School zich richt.

Andere manieren waar door enkele scholen gebruik van gemaakt wordt om leerlingen te signaleren die geschikt zouden zijn voor de Tools4School training zijn via de informatie die verkregen wordt van de basisschool of via ouders en de leerling zelf. Via behaalde cijfers van de leerling en de registratie van onder andere aanwezigheid komen ook leerlingen naar boven. Alle geïnterviewde scholen maken gebruik van een digitaal leerlingvolgsysteem. De helft van de zorgcoördinatoren benoemt dat het leerlingvolgsysteem wordt ingezet voor de signalering. Eén enkele directeur, zorgcoördinator en leerplichtconsulent benoemen meer structurele communicatie met het maatschappelijk werk rondom het kind nog als een middel om signalen te ontvangen. Hierbij kan gedacht worden aan Bureau Jeugdzorg, jongerenwerkers, politie, justitie, artsen of de woningvereniging.

Het gebruik van vragenlijsten met het doeleinde zorgleerlingen te signaleren werd door participanten pas aan gedacht als daar specifiek naar gevraagd werd. Als er gebruik gemaakt wordt van vragenlijsten, vindt dit vaak alleen onder alle leerlingen in het eerste schooljaar plaats. Het kan ook voorkomen dat een zorgcoördinator een passende vragenlijst voorlegt aan een leerling waarvan vermoed wordt dat bepaalde problematiek aanwezig is. Het gebruik van vragenlijsten voor Tools4School wordt door de meerderheid gezien als aanvullend materiaal, maar door geen enkele als eerste signaleringsmethode. Een ambassadeur van het Passend Onderwijs uitte tegen het gebruik van signaleringsinstrumenten te zijn. Gerelateerd aan het model van het risicoproces drukt deze uitspraak uit dat het onmogelijk is een leerling op gestandaardiseerde wijze te identificeren, omdat iedere jongere een ander pad richting voortijdig schooluitval doorloopt.

In enkele interviews wordt aangegeven dat het gewaardeerd zou worden als PI Research duidelijk maakt hoe de school leerlingen goed en snel in beeld kan krijgen. Een lijst met indicaties en contra-indicaties voor deelname aan Tools4School is gewenst, zodat voor al het schoolpersoneel duidelijk is welke leerlingen voor de training in aanmerking komen.