De rollen van de controller in Nederland

De controller in Nederland vervult drie rollen volgens de Vereniging van Register Controllers (VRC, 2005 in Bots, 2006): de beheersingsrol, de vertrouwensrol en de ondersteunende rol. Bots (2006) gaat ervan uit dat de controller werkzaam is bij een werkmaatschappij van een groot bedrijf. Als hij bij een grote werkmaatschappij werkt dan rapporteert hij aan de financieel directeur van de werkmaatschappij. In het geval van een kleinere werkmaatschappij draagt de controller zelf de

financiële eindverantwoordelijkheid.

3.5.1 Beheersingsrol

De eerste rol van de controller is de beheersingsrol. De controller is tussenpersoon tussen het hogere management en de afdelingen. In de beheersingsrol stuurt de controller erop dat de doelen die de afdelingen nastreven in lijn zijn met de doelen van het management. Hiervoor kan hij financiële informatie en niet-financiële informatie gebruiken, zoals cijfers over klanttevredenheid, het marktaandeel of productvernieuwing. Het succes van de controller in deze rol wordt bepaald door de positie van de controller en zijn management vaardigheden. Bij de positie van de controller is het ene uiterste de controller als financieel eindverantwoordelijke en het andere uiterste is de assistent-controller als hulpje van het management.

3.5.2 Vertrouwensrol

De tweede rol is de vertrouwensrol. In deze rol zorgt de controller voor de betrouwbaarheid en volledigheid van het Financieel Informatiesysteem (FIS). De controller zorgt ervoor dat het management en de medewerkers kunnen vertrouwen op de cijfers van het FIS en de daarop gebaseerde berekeningen. Daarnaast structureert en verzorgt de controller de interne en externe financiële rapportage en bewaakt de correctheid van de cijfers. Omdat de controller deskundige op dit gebied is, vervult hij hierin een relatief zelfstandige rol. Bij de vertrouwensrol draait het om de vaktechnische kennis en inzicht van de controller.

3.5.3 Ondersteunende rol

De derde en laatste rol is de ondersteunende rol. De controller ondersteunt het management via het ontwerpen en implementeren van een effectief Management Control Systeem (MCS) en het geven van advies en informatie hierover. Het MCS is het geheel van verantwoordelijkheden, procedures, taakverdelingen, informatiesystemen, organisatorische regelingen en hulpmiddelen die managers hanteren om ervoor te zorgen dat de medewerkers zich gedragen en handelen volgens de strategie en de doelen van de organisatie. De ondersteunende rol is een verdieping van de beheersingsrol. In deze rol zijn met name organisatiekundige kennis, inzicht en vaardigheden van belang.

3.5.4 De controller in Nederland en management accounting verandering

Welke rol zal de controller in Nederland vervullen bij management accounting veranderingen? In de beheersingsrol zorgt de controller ervoor dat de doelen van de afdelingen in lijn zijn met de doelen van het management. Bij management accounting veranderingen zal de controller gebruik kunnen maken van deze rol. In de vertrouwensrol zorgt de controller voor de betrouwbaarheid van het financieel systeem. Management accounting verandering kan een middel zijn om deze rol beter te kunnen vervullen. De controller zal met name de ondersteunende rol vervullen bij management accounting veranderingen. De ondersteunende rol is een verdieping van de beheersingsrol. Via het ontwerpen en implementeren van een effectief Management Control Systeem ondersteunt de controller het management. Hierbij zijn met name organisatiekundige kennis, inzicht en vaardigheden van belang. Deze rol zal dus door de controller gespeeld worden bij management accounting veranderingen.

In figuur 3.1 in paragraaf 3.4.1 is de rol en positie van de controller bij veranderingsprocessen weergegeven op een as die loopt van ondersteunend tot leidend. Over een eventuele leidende rol van de controller van bij veranderingsprocessen wordt door Bots niet gesproken.

3.6 Conclusie

In dit hoofdstuk zijn de rollen die de controller kan vervullen bij management accounting veranderingen besproken.

In de literatuur worden drie typen controllers onderscheiden: de corporate policeman, de business advocate en de financieel adviseur. De corporate policeman zal een kleine rol spelen bij management accounting veranderingen, deze controller kijkt voornamelijk achteruit. De business advocate daarentegen heeft wel een toekomstgerichte blik en zal een leidinggevende rol spelen bij management accounting veranderingen. De financieel adviseur zal een ondersteunende en adviserende rol vervullen bij veranderingsprocessen.

De visie op de controller van de toekomst is in de jaren 1990 door drie management-accountinggoeroes gepubliceerd. Welke visie er opgaat in de toekomst is nu nog niet vast te stellen. Bij de visie van Kaplan zal de controller een leidende rol spelen bij management accounting veranderingen, deze controller heet dan ook change master. Cooper is realistischer en denkt dat de controller een ondersteunende rol zal spelen bij management accounting veranderingen, deze controller heet change consultant. De visie van Johnson gaat er eveneens vanuit dat de controller een ondersteunende rol zal vervullen bij management accounting veranderingen, maar deze controller hecht grote waarde aan niet-financiële informatie en wordt ook wel figure criticizer genoemd.

Volgens de Vereniging van Register Controllers vervult de huidge controller in Nederland drie rollen: de beheersingsrol, de vertrouwensrol en de ondersteunende rol. Bij management accounting veranderingen zal de controller met name gebruik maken van de ondersteunende rol. Aangezien de ondersteunende rol een verdieping is van de beheersingsrol zal ook deze rol worden gebruikt bij management accounting veranderingen.

Op de eerste deelvraag: Welke rol(len) kan een controller spelen bij management accounting veranderingen? kan geen eenduidig antwoord gegeven worden. De controller kan namelijk meerdere rollen vervullen bij management accounting veranderingen. Welke rol de controller zal spelen bij veranderingsprocessen hangt af van ontwikkeling van de controllersfunctie, van het belang dat de controller hecht aan financiële en niet-financiële informatie en van de positie die de controller heeft in de organisatie. Er kan wel geconcludeerd worden dat de controller bij management accounting veranderingen of een leidende rol kan spelen of meer een ondersteunende en adviserende rol.

In het volgende hoofdstuk zullen management accounting theorieën waarmee de controller wordt opgeleid worden behandeld. Eerst zal worden bepaald welke drie theoretische stromingen het meest invloedrijk zijn in de management accounting en vervolgens worden deze theoretische stromingen besproken.