Het PWA-stelsel

Het PWA-stelsel is een type van subsidiëring waarbij (langdurig) werklozen bij prestatie van duidelijk omschreven activiteiten, die niet in het commerciële circuit vervuld worden, een netto- uurloon van 3,72 € kunnen realiseren bovenop hun uitkering. Deze cumulatie van arbeid en uitkering is beperkt tot een maximum van 45 uur per maand (wat resulteert in een maximale PWA-toeslag van 167,33 € per maand). De werkgever (particulieren, plaatselijke overheden, onderwijsinstellingen en niet commerciële verenigingen) betaalt hiervoor tussen de 4,96 en 7,44 € per uur. Dit bedrag is vrijgesteld van parafiscale heffingen en is tot maximaal 1.983,15 € fiscaal aftrekbaar.

De RVA heeft precies omschreven in een gedetailleerde activiteitenlijst welke activiteiten nu precies voor verschillende groepen gebruikers kunnen worden verricht. Deze activiteiten kunnen worden aangeboden, op voorwaarde dat elke verdringing van een concurrentie met bestaande jobs en activiteiten wordt vermeden (m.a.w. op voorwaarde dat het activiteiten betreft die niet in het commerciële circuit worden vervuld). Voor particulieren kunnen activiteiten verricht worden als: hulp bij huishoudelijke taken, tuinonderhoud, bewaking en begeleiding van zieken en kinderen, administratieve hulp. Plaatselijke overheden kunnen onder meer voor volgende soort van activiteiten beroep doen op een PWA'er: hulp in geval van rampen, verfraaiing van de leefomgeving, hulp in gemeentelijke bibliotheken, ... Daarnaast kunnen steden en gemeenten in het kader van de samenlevings- en veiligheidscontracten PWA'ers aanwerven als 'stadswachter'. Deze PWA'ers ontvangen een hogere toeslag (nl. 195,22 € per maand) en mogen een groter aantal uren per maand PWA-activiteiten verrichten. Onderwijsinstellingen mogen PWA'ers inzetten voor o.a. voor- en naschoolse opvang, het regelen van het verkeer aan de scholen, inhaallessen, ... Niet-commerciële verenigingen tenslotte kunnen beroep doen op het PWA voor administratieve hulp, vormingsactiviteiten en onderhoudswerkzaamheden.

Langdurig werklozen (vanaf 2 jaar werkloosheid of 6 maand werkloosheid indien de werkloze ouder dan 45 jaar is) worden ambtshalve ingeschreven in een plaatselijk werkgelegenheidsagentschap (ook schoolverlater, bestaansminimumtrekkers en oudere werklozen kunnen zich inschrijven). Een werkloze die in 6 opeenvolgende maanden 180 uur heeft gepresteerd in het kader van een PWA, moet zich niet meer inschrijven als werkzoekende of beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt. Hij / zij kan niet geschorst worden wegens langdurige werkloosheid (art. 80). Sinds 1 januari 2000 is het PWA de werkgever van de PWA-werknemers en beschikken deze laatste over een reële PWA-arbeidsovereenkomst.

De beleidsvisie waarop het PWA-stelsel geschraagd is, is tweeërlei. Enerzijds wil men het aantal laaggeschoolde langdurige werklozen, die steeds moeilijker inzetbaar worden op de arbeidsmarkt, behoeden voor uitsluiting. Langdurige werkloosheid is immers een vicieuze cirkel: naarmate de werkloosheidsduur toeneemt, verminderen de kansen op herintegratie op de arbeidsmarkt. Bovendien kan men via het PWA-stelsel eveneens het inkomen van de langdurige werklozen verhogen. Anderzijds wil men inspelen op zogenaamde latente behoeften aan zorg- en dienstenarbeid die momenteel wegens te hoge kostprijs onvervuld blijven of in het informele circuit vervuld worden.

Het huidige PWA-stelsel heeft deze verwachtingen grotendeels ingelost: het PWA-stelsel verschaft aan een behoorlijk aantal werklozen -in januari 2001 waren er zowat 190.000 werklozen in een PWA ingeschreven, waarvan ruim 38.000 effectief PWA-activiteiten verrichtten - een inkomenssupplement en heeft nieuwe activiteiten in het reguliere of formele circuit mogelijk gemaakt. Ongeveer 17.500 van deze werklozen (dit is ruim 4 pct. van de uitkeringsgerechtigde volledig werklozen) zijn ten minste 180 uur gedurende 6 maand actief in een plaatselijk werkgelegenheidsagentschap en zijn bijgevolg vrijgesteld van de verplichte inschrijving als werkzoekende en dus van de verplichte beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt (en worden niet langer opgenomen in de werkloosheidsstatistieken). Aantrekkelijk in het huidige PWA-stelsel is de grote mate van flexibiliteit. Moeilijk bemiddelbare werkzoekenden, die reeds lang van de arbeidsmarkt vervreemd zijn en derhalve niet langer over de gepaste werkattitudes beschikken, kunnen opnieuw gemotiveerd worden om een baan te aanvaarden, omdat deze voldoende flexibel en met een al bij al beperkte arbeidsduur kan worden ingevuld.

Toch is er een risico dat het huidige PWA-stelsel m.b.t. de belangrijkste doelstelling, namelijk de vermindering van langdurige uitkeringsafhankelijkheid door een vergroting van de tewerkstellingskansen van die groep werklozen in het reguliere circuit, in gebreke blijft. Door het relatief genereuze statuut voor de werklozen die via een PWA werken, versterkt de huidige PWA- regeling in grote mate het risico op financiële werkloosheidsvallen, zodat de doorstroming vanuit het PWA naar het reguliere circuit niet vanzelfsprekend is. De financiële prikkel om de stap vanuit het PWA-statuut naar de reguliere arbeidsmarkt te zetten, is te klein of zelfs onbestaand.

Uit de HRW-nota14 betreffende de werkloosheidsvallen blijkt duidelijk dat de overgang van een zelfs beperkte PWA-activiteit naar een deeltijdbaan in het reguliere circuit voor alle typegevallen

financieel onaantrekkelijk is. Ook bij het aanvaarden van een voltijdbaan in het reguliere circuit lijden de éénouder- en éénverdienersgezinnen bijna altijd inkomensverlies.

Bovendien worden die financiële vallen aangescherpt doordat een werkloze in het PWA-stelsel zonder tijdslimiet kan blijven en doordat de (samenwonende) werkloze opnieuw een onbeperkt uitkeringsrecht15 verwerft.

Het nieuwe initiatief van de regering om werkgevers aan te moedigen een PWA'er in dienst te nemen in het reguliere circuit via het toekennen van een activeringstoelage van 495,79 € per maand verhoogt niet de prikkel om als PWA'er de stap naar de reguliere arbeidsmarkt te zetten. Wat in het pakket van nieuwe maatregelen inzake PWA wel voor een betere doorstroming kan zorgen, is het feit dat PWA'ers financieel worden aangemoedigd om een halftijdse opleiding te volgen.