Principe 5 Nabijheid

Nabijheid is het vijfde methodische principe van Individuele Begeleiding. Met nabijheid verwijzen we naar het bewust gebruiken van persoonlijke overeenkomsten tussen de jongere en de begeleider om zo extra mogelijkheden te bieden voor ontwikkeling en leren. Deze persoonlijke overeenkomsten brengt het gevoel van herkenning en het gevoel van iets kunnen en willen delen met de ander met zich mee. Het is een belangrijk element om een ‘klik’ te krijgen of hebben met de ander. Als een jongere een ‘klik’ ervaart met zijn/haar begeleider zorgt dat ervoor dat hij/zij zichzelf bij diegene durft te zijn. Het hebben van de ‘klik’ maakt de begeleidingsrelatie krachtig en is van belang voor de ontwikkeling van jongeren. Dit methodische principe schuurt aan tegen het principe Betekenisrelatie. Het gevoel van nabijheid (de klik) kan in het voordeel kan zijn voor het opbouwen en onderhouden van de betekenisrelatie, welke gaat over een relatie waarin je elkaar beschouwd als serieuze gesprekspartner.

Sommige jongerenwerkers benoemen expliciet het belang van nabijheid bij Individuele Begeleiding. Duidelijk wordt dat gelijkenis in sekse, zelf jong zijn, dezelfde etnische

achtergrond hebben, levensovertuiging en het hebben van (bepaalde) ervaringen kenmerken zijn die bij kunnen dragen aan de ontwikkeling van jongeren. Wel valt op dat twee van de onderstaande voorbeelden gaan over hoe het is als er geen sprake is van nabijheid tussen jongere en jongerenwerker.

‘Ik heb wel jongeren met wie ik minder goed kan omgaan. Ik heb het bijvoorbeeld heel af en toe wel eens met meisjes gehad. En dan hangt het ook een beetje van het type meisje af maar dan heb je gewoon op een of andere manier niet echt dezelfde raakvlakken. Of je zit niet in hetzelfde wereldje. En met jongens kan dat ook wel maar jongens zijn wat meer… ja hoe zeg je dat… wat meer ‘’straat’’. Dus dan is het ook makkelijk om daarop in te springen. Want stel dat een jongere, een jongen, brutaal en bijdehand is, dan ben ik als manzijnde.., dan kan ik me verbaal heel anders uitdrukken dan wanneer ik een meisje heb zitten, die verbaal agressief is.’ ³³²

‘Ik ben zelf jong, ik heb ook een Marokkaanse achtergrond en heb al heel wat meegemaakt. …. Ik denk wel dat dat mijn voordeel is ik ben gewoon super laagdrempelig.’333

332 De Wit (2012) Diepte-interview methodisch handelen met begeleider 2 van IB-praktijk 2

333

152

‘Ik ben los van geloof opgegroeid en ik vind het moeilijk als iemand bijna tegen vervreemde en extremisme aanhangt. Het is niet zo dat ik iemand moet bekeren of overtuigen maar vaak zijn beweegredenen zo ver van mijn bed en kan ik er weinig mee. Ik wil juist open zijn en over alles kunnen praten, en soms de man vrouw verhouding ik wil wel maar het is soms is het lastig om door die weerstand heen komen, en ik vind dat de jongeren zich veilig moeten voelen en niet veroordeeld moeten worden op wie of wat ze vinden en dat is soms heel moeilijk en dan blijft het heel zakelijk. Dan moeten we iemand anders zoeken die hem kan begeleiden op sociale en psychische kanten. Want ik ben heel eerlijk daarin en zeg ook wel ik snap je niet. Maar het is niet zo dag ik zeg het klikt niet die persoon is lelijk of zo die wil ik niet. Maar het is soms lastig om die klik te vinden.’334

Twee jongerenwerkers vertellen dat het voorkomt dat er van jongerenwerker wordt gewisseld of dat een jongere wordt doorverwezen als duidelijk wordt dat er totaal geen ‘klik’ is of op bepaalde kenmerken geen ‘klik’ is in de huidige match van jongere en begeleider.

‘Weet je wel, als het echt meidendingen zijn, bijvoorbeeld onzekerheid bij jongens, dan vraag ik bijvoorbeeld aan Jor, ja misschien wil jij eventjes met haar gaan zitten en haar een beetje gaan doen en andersom gebeurt dat ook. Soms gebeuren er gewoon dingen waarop je niet kan anticiperen. Dat is gewoon heel moeilijk.’335

Ook uit de literatuurstudie komt naar voren dat in de meeste projecten voor Individuele Begeleiding een match tussen begeleider en jongere zorgvuldig wordt gemaakt. Inzet van een match is het realiseren van een ‘klik’ tussen de jongere en de begeleider. Om die ‘klik’ te realiseren wordt gezocht naar een vorm van nabijheid ofwel sociale gelijkenis (Newton, 2004). Naast de identiteitskenmerken die hierboven zijn genoemd in de praktijk kan vanuit de literatuur worden aangevuld dat gelijkenis in gezondheid, opleidingsniveau of buurt

bevorderlijk kunnen zijn voor de begeleidingsrelatie.

Gebruik maken van de ervaringskennis

Als er sprake is van nabijheid, dan biedt dit gedeelde persoonlijke kenmerk (welke de grond is voor de ‘klik’) mogelijkheden voor de ontwikkeling van jongeren. De eigen ervaring van bijvoorbeeld jong-zijn, man-zijn of leven in achterstand is voor een deel van de

jongerenwerkers een belangrijke krachtbron binnen het principe nabijheid. Jongerenwerkers hebben deze kennis opgedaan door te reflecteren op persoonlijke ervaringen.

Jongerenwerkers zetten om diverse redenen hun ervaringskennis in binnen een begeleidingsrelatie.

1) om problemen en behoeftes van jongeren goed in te kunnen schatten.

‘Ik weet ook dingen van de straat omdat ik zelf ook zelf maar uit dat milieu kom, dus je kan me niet heel erg voor de gek houden. Als we bijvoorbeeld bij een intake te horen krijgen; ik rook voor 100 euro aan wiet op een maand. Dan zal er bij een intake bijvoorbeeld worden gezegd; oke, hoeveel rook je dan? En als een jongen dan zegt; ja dat is twee a drie jointjes in de week. Ik weet dat als je 100 euro per maand rookt, dan je dan niet twee jointjes op een week rookt. Dan rook je gewoon elke avond twee.’336

2) om onzekerheid weg te nemen bij jongeren. Vooral bij meiden in begeleiding is het bespreekbaar maken van de eigen ervaring van de begeleiding een krachtig middel.

334 Harkisoen, Visch & Yildirim (2012) Diepte-interview methodisch handelen met begeleider 2 van IB-praktijk 7

335 De Wit (2012) Diepte-interview methodisch handelen met begeleider 2 van IB-praktijk 2

336

153

‘Want als er een meid zit die iets meemaakt en denkt dit is zo raar, dan vertel ik bijvoorbeeld wel eens iets over mezelf op datzelfde gebied om dat gevoel weg te nemen. Nou dat heb ik ook wel eens gehad. Of ik heb ook vroeger wel eens geblowd. Dat soort dingen.’337

3) door via ervaringskennis een voorbeeld te zijn voor jongeren om problemen aan te pakken of op te lossen. Door het vertellen van hun eigen levensverhaal en met hun gedrag en positie, laten ze jongeren zien welke mogelijkheden er zijn (Noorda et al., 2009).

‘Deze jongen wil heel graag stoppen hij weet alleen niet hoe, als je zegt tegen deze jongen stop gewoon, dan werkt dat niet. Dus wat doe je, ja ervaringsdeskundige, ik heb zelf dus ook geblowd. Dat heeft natuurlijk ook voordelen ik kan natuurlijk dus ook vertellen hoe ik daaruit ben gekomen.’338

‘… het komt regelmatig voor nou voor die keuzes heb ik ook gestaan en dat had ik ook gedaan. Ik zit hier nu wel omdat ik je coach ben maar dat houd niet in dat mijn leven perfect was, dus soms moet je ieder doet het op zijn eigen manier maar ik neem voorbeelden uit mijn leven.’³³⁹

‘…wat ik doe ik geef vaak voorbeelden, want ik heb zelf ook allemaal dingen gedaan en meegemaakt, want dan ga je gewoon zeggen, ik heb dit en dat mee gemaakt en ik heb zo, gehandeld, duidelijk vertellen en ook dat gevoel over brengen van ik heb het ook meegemaakt.… zo krijg je een band met de jongeren, want de jongeren krijgt een gevoel dat hij er niet alleen voor staat, weetje, want ik heb het ook meegemaakt, ik heb het ook gedaan en ik ben er ook uit gekomen snap je?’³⁴⁰

Aandachtspunt

De praktijk maakt zichtbaar dat distantie nodig is om op een professionele manier de jongere te begeleiden en te motiveren. Volgens jongerenwerkers moet het in de communicatie richting jongeren duidelijk zijn dat je geen vriend bent maar een begeleider.

‘Ja ik sta dicht bij de jongere maarja de jongere moet wel direct die lijn kunnen trekken. Van ik ben hulpverlener, en we zijn geen vrienden.’341

‘Je moet grenzen aangeven. Kijk wat ik net al zei, het zijn jongeren en op het moment dat je ze gaat aanspreken als een jongere dan gaat zij dat ook doen en dat moet je niet hebben. Je moet wel serieus genomen worden en we hadden het net ook over die professionele lijn die je toch moet hebben, die professionele functie die je moet hebben tegenover jongeren maar ook tegenover samenwerkingspartners.’³⁴²

Een concreet voorbeeld daarvan is door niet mee te gaan in het taalgebruik van jongeren, maar jongeren te corrigeren zodra dit ongepast is.

‘Ik houd wel professionele afstand in de zin van, ik wil een goed voorbeeld zijn. Net hoorde je ook iemand schelden met kanker, en dan corrigeer ik hem ook direct. En dat weet hij ook het is wel een vriend en een luisterend oor, maar het is ook een professional ik moet me

gedragen.’343

337

Sahetapy (2012) Diepte-interview methodisch handelen met begeleider 3 van IB-praktijk 6, 14 november 2012.

338

Wazir (2012) Diepte-interview methodisch handelen met begeleider 1 van IB-praktijk 3

339

Harkisoen, Visch & Yildirim (2012) Diepte-interview methodisch handelen met begeleider 1 van IB-praktijk 7

340

Nooij (2012) Diepte-interview methodisch handelen met begeleider 2 van IB-praktijk 3

341 De Koster (2012) Diepte-interview methodisch handelen met begeleider 1 van IB-praktijk 1

342 Baktawar (2012) Diepte-interview methodisch handelen met begeleider 3 van IB-praktijk 3

343

154

‘Je bent onderdeel van hun leefomgeving maar het is niet zo, zoals ik je al aangaf, dat je jezelf kan zijn. Ze moeten weten wat ze aan je hebben maar ik ga ze niet aanspreken met; ‘hey klootzak of whazzupp” en dat soort dingetjes. Af en toe gebeurt het want je bent jong. Maar je moet niet vergeten dat je die voorbeeldfunctie hebt.’344

Door literatuur kan worden bevestigd dat jongerenwerkers vaak uit eigen ervaring putten als basis voor advies (McLeod, 2010). Ervaringskennis wordt in toenemende mate erkend als belangrijke kennisbron voor sociale dienstverlening. Ervaringskennis is individueel en gekoppeld aan de persoon van de jongerenwerker. Het is persoonlijke kennis. Deze kennis is verworven door na te denken over persoonlijke ervaringen, en de betekenis van deze ervaringen vast te stellen. Op deze manier worden ervaringen niet alleen geplaatst in een levensperspectief, maar kunnen ze ook gebruikt worden ten behoeve van persoonlijke versterking van de ander (Van Haaster et. al., 2009). Hoewel de persoonlijke ervaring een belangrijke bron van advies is, wordt vanuit de literatuur tevens terughoudendheid bepleit in de toepassing daarvan. Het is niet altijd een passende bron van advies. Het doet

onvoldoende recht aan de individuele eigenschappen van de jongerenwerker enerzijds en de jongere anderzijds. De situatie is wel vergelijkbaar, maar de reacties, gevoelens en

passende handelingsperspectieven kunnen verschillend zijn. Ook zijn er vaak verschillen in leefomstandigheden tussen de jongerenwerker toen, en de jongere in kwestie nu. Denk daarbij aan de fysieke en economische omstandigheden, de thuissituatie en de positie van de jongere in de peergroep? (McLeod, 2010). Of en op welke wijze ervaringskennis werkelijk bijdraagt aan de ontwikkeling van de cliënt, is nog onderwerp van onderzoek (Metz &

Sonneveld, 2012).