3. Derde Majdanek-proces
3.1.5 Van ontkenning naar erkenning: aandacht voor Joodse slachtoffers en vragen over schuld in Nederland
Net als in West-Duitsland en de Verenigde Staten veranderde de omgang met het verleden en de aandacht voor de Holocaust in Nederland in de jaren 60 mede door het Eichmann-proces, maar ook door media als films en series die aandacht aan het onderwerp schonken. Voorheen bevatten de herdenkingen, films en monumenten nog voornamelijk nationale sentimenten en opvattingen. Een goed voorbeeld hiervan is de film De Overval, die in 1962 verscheen en
222 Jussi M. Hanhimäki en Odd Arne Westad‚ ‘Mitterand and Thatcher on German unification, December 1989’, in: The cold war: a history in documents and eyewitness
accounts (2003) pp.609-612, aldaar pp.609-610
223 Buschschluter, ‘Uproar as former SS guards are freed’ 224 Pzyrembel, ‘Transfixed by an Image’
waar het verzet nog een grote rol speelde en alle lagen van de bevolking deel hadden aan het verzet. Deze film werd beschouwd als een realistische weergave van het verleden en de rol van het verzet.225 Toch verschenen er in de jaren 60 ook verschillende andere slachtoffergroepen in beeld.226 Dit was bijvoorbeeld te zien in de serie De Bezetting, waar ook aandacht werd geschonken aan de Jodenvervolging, ook al gebeurde dit op een manier waarbij de rol van de Nederlanders bij de Holocaust teniet werd gedaan en er geen onderscheid werd gemaakt tussen het leed en lot van de Nederlanders en de Joden.
De rol van het Eichmann-proces bij de verschuiving is ook belangrijk. Dit was het eerste proces waarbij de Jodenvervolging niet slechts een onderdeel was van het proces, zoals bij de Nürnberg-processen, maar de hoofdrol speelde.227 Ook werd in 1960 het Achterhuis officieel een museum en kon het vanaf dat moment ook bezocht worden. Verder kwamen er in de jaren die volgden steeds meer monumenten die herinnerden aan de vermoorde Joodse bevolking.228 De verschuiving van alleen aandacht voor nationale elementen en actieve slachtoffers naar meer aandacht voor andere groepen slachtoffers zorgde voor een conflict in de Nederlandse samenleving, net als in West-Duitsland. Dit conflict ontstond vooral omdat de jongere generatie kritiek had op en vragen had over de waarden en normen en de samenleving van hun ouders tijdens de Tweede Wereldoorlog.229 Het idee van de bezetting als iets overweldigends en onontkoombaars veranderde in vragen over samenwerking en passiviteit, met de moord op de joden als belangrijkste thema.230
De Volkskrant
Eén dag na de vrijspraak stond er in De Volkskrant een artikel met de titel: “Felle reactie op vrijspraak Nazi-proces”.231 Zoals de titel al doet vermoeden, wijdt het artikel voornamelijk uit over de protesten die ontstonden naar aanleiding van de vrijspraak. Ook worden er wat feiten over het proces genoemd, er wordt vermeld dat de meeste slachtoffers Joods waren en de vrijgesproken personen worden met naam en leeftijd opgesomd.232 Een groot deel van het artikel gaat verder over de protesten. Er staat verder nog, dat de jonge Democraten en de
225Frank van Free, In de schaduw van Auschwitz, Herinneringen, beelden, geschiedenis (Rotterdam 1995) p.59-60 226 Ibidem, p.9 227 Ibidem, p.98 228 Ibidem, p.99 229 Ibidem, p.22 230 Ibidem, p.9
231 Auteur onbekend, ‘Felle reactie op vrijspraak Nazi-proces’, De Volskrant (20 april 1979) p.5
socialistische Arbeidersjeugd pamfletten uitdeelde waarmee geprotesteerd werd tegen het feit dat er speciale wetten zijn tegen terroristen, maar dat de Duitse overheid niets doet tegen de vertraging van de nazi-processen. Verder worden er nog een hoop andere leuzen vermeld, die op spandoeken stonden en geroepen werden door de demonstranten. Ook zou een groep demonstranten de zaal plotseling bestormd en bezet hebben. Na de bezetting gingen de demonstranten een krans leggen op de plek waar vroeger de synagoge van Düsseldorf stond.233
Aan het einde van het artikel is er ook nog plaats voor het vonnis en de verklaring van rechter Bogen voor het vonnis. Toen het vonnis uiteindelijk voorgelezen kon worden, werd volgens de auteur duidelijk dat de protestanten geen ongelijk hadden: “…de kamparts en de drie SS-bewaaksters werden niet vrijgesproken omdat ze onschuldig zouden zijn, maar omdat hun schuld niet bewezen kon worden.”234 Dit komt volgens de auteur van het artikel omdat: “het Majdanek-proces pas eind 1975 werd geopend, nadat de stukken van dit proces jarenlang ergens in een kast bij justitie in Keulen hadden gelegen.”235 Omdat de meeste daden al 35 jaar geleden waren, was er een gebrek aan belangrijke getuigen. De auteur vermeldt ook nog dat Bogen een paar keer zei dat er in twijfelgevallen ten gunste van de beklaagden moest worden beslist en dat er niet bewezen kon worden dat deze beklaagden gevangenen vermoord zouden hebben. Het artikel sluit af met het feit dat het proces tegen de overige beklaagden door zal gaan en dat deze waarschijnlijk wel veroordeeld zullen worden.236
Analyse
Aangezien er vanaf de jaren 60 al meer aandacht was voor andere slachtoffergroepen in Nederland, zoals de Joden, verklaart dat ook waarom er in het artikel aandacht wordt geschonken aan één van de meeste prominente slachtoffergroepen van de Tweede Wereldoorlog. In het artikel237 staat dat van de minstens 250.000 slachtoffers van Majdanek de meeste Joods waren en ook wordt de kranslegging op de plek van de voormalige Joodse synagoge genoemd. Dit is dus compleet anders dan bij het artikel over het Ravensbrück- proces waar niks over de verschillende slachtoffergroepen wordt vermeld.
Het artikel over de vrijspraak bespreekt de protesten die naar aanleiding van de vrijspraak van 1979 ontstonden. Het toont daarmee het negatieve karakter van deze 233 Ibidem 234 Ibidem 235 Ibidem 236 Ibidem 237 Ibidem
gebeurtenis, maar verklaart ook waarom de rechter in dit geval weinig keus had. Wel is de uitspraak dat “de stukken van dit proces jarenlang ergens in een kast bij justitie in Keulen had gelegen”238 interessant omdat het kritiek lijkt op de manier waarop West-Duitsland de processen had aangepakt en vooral op het feit dat ze zo laat pas begonnen. Verder is er in het artikel niet echt een negatief oordeel over West-Duitsland zelf te bespeuren.
In het artikel worden de namen en functies van alle vrijgesproken vrouwen, maar ook van de vrijgesproken man vermeld. Het beeld dat van de vrouwen geschetst wordt is niet erg negatief, in het artikel staat namelijk:
“Ten gunste van de drie vrouwelijke beklaagden sprak volgens de rechtbank ook, dat zij bij de gevangenen niet slecht stonden aangeschreven. Ofschoon de nu vrijgesproken SS- bewaaksters vrouwelijke gevangenen sloegen en mishandelden, toonden zij soms menselijke
trekken, aldus de rechtbank. De gevangen vrouwen in Majdanek hadden Hermine Böttcher zelfs de bijnaam “kleine parel” gegeven. In werkelijkheid was Hermine Böttcher niet zo
slecht en zo wreed als de andere SS-bewaaksters, maar ook niet zoveel beter, aldus de rechtbank.”239
Met deze uitspraak wordt dus niet echt een positief beeld aan de vrouwen verbonden, aangezien zij de gevangenen wel sloegen en mishandelen, maar ze komen wel menselijker over omdat ze schijnbaar niet zo wreed waren als de rest. De uitspraak stelt de andere
Aufseherinnen wel in een kwaad daglicht en noemt hen eigenlijk onmenselijk, aangezien de
vrijgesproken vrouwen dus wel soms menselijk waren. De vrijgesproken vrouwen worden dus niet extreem onmenselijk of beestachtig neergezet net als Ilse Koch of Irma Grese.
3.2 Vonnis 1981