Nerium oleander (oleander)

Bij het NVIC werden in de afgelopen jaren (2000-2006) gemiddeld ongeveer twaalf informatieverzoeken per jaar ontvangen betreffende mogelijke blootstelling aan Nerium

oleander. Het betrof doorgaans inname van kleine hoeveelheden plantmateriaal door

kleine kinderen. In enkele gevallen was sprake van volwassenen die sap van de plant op de huid en/of in het oog gekregen hadden, veelal bij snoeiwerkzaamheden, en hierdoor (milde) lokale klachten ontwikkelden. In één geval voelde een volwassen man zich niet lekker nadat hij enige uren daarvoor een tak van een oleanderstruik doorgebeten had. In gevallen van substantiële inname werd aangeraden het ecg te laten controleren; in geen enkel geval werden cardiale complicaties teruggemeld aan het NVIC. Er zijn verder geen details bekend over de aanwezigheid en de aard van eventuele klachten/symptomen bij de mogelijke blootstellingen. Er is geen WHO- of ESCOP-monografie gewijd aan Nerium

oleander. In diverse van de geraadpleegde handboeken is informatie te vinden over Nerium oleander.

Alle plantendelen van Nerium oleander bevatten cardenoliden. Deze cardenoliden hebben een vergelijkbaar werkingsmechanisme met de cardenoliden uit Digitalis. De belangrijkste cardenoliden van de bladeren zijn oleandrine en digitalinum verum(19). Verder komen in

Nerium oleander onder andere folinerine, digitoxigenine en gitoxigenine voor. De zaden

en de wortels van Nerium oleander bevatten de hoogste gehaltes totale hartglycosiden en de bladeren bevatten het hoogste gehalte oleandrine(27). De orale absorptie van oleandrine wordt als ‘goed’ omschreven(37)_{. Meer details en absorptiegegevens over de andere} cardenoliden uit Nerium oleander zijn niet beschikbaar in de geraadpleegde bronnen. Beperkte acute toxiciteitsgegevens voor de cardenoliden uit Nerium oleander zijn

beschikbaar in de geraadpleegde bronnen. Voor de kat is een i.v. LD50-waarde van

letale dosis vormen, voor runderen 10-20 g en voor schapen 1-2 g (niet gespecificeerd of dit verse of gedroogde bladeren zijn)(18). In de literatuur zijn toxische effecten beschreven die waargenomen zijn na de accidentele of experimentele blootstelling van landbouwhuisdieren aan Nerium oleander en aan water waarin Nerium oleander gedreven heeft. In schapen die éénmalig blootgesteld werden aan 100 mg/kg lg gedroogde Nerium

oleander-bladeren werden verschillende symptomen, gerelateerd aan het hart,

waargenomen zoals kolieken, hartritmestoornissen en sudden death(38). De dood werd voorafgegaan door ventriculaire tachycardie en fibrilleren. Buiten het hart om werden ook nog andere symptomen zoals maagdarmstoornissen en toename van de urineproductie beschreven(38). Vergelijkbare bevindingen zijn beschreven voor de (accidentele) inname van Nerium oleander door andere dieren(38). De dodelijke hoeveelheid oleandrine voor de mens zit in 15-20 g verse oleanderbladeren(29). Ongeveer 6 g hout en bast en ongeveer 8- 10 zaden zouden dodelijk zijn voor de mens(19). Er zijn geen gegevens beschikbaar in de geraadpleegde bronnen over eventuele reproductietoxiciteit, mutageniteit en chronische toxiciteit/carcinogeniteit van (de hartglycosiden uit) Nerium oleander.

In Nederland is een aantal niet-receptplichtige homeopathische geneesmiddelen op basis van oleander (niet verder gespecificeerd) geregistreerd (toepassingen worden niet vermeld), maar geen reguliere geneesmiddelen (najaar 2007)(24). Nerium oleander werd vroeger gebruikt om abortus op te wekken, om hartfalen, lepra, malaria, ringvuur (huidziekte), spijsverteringsmoeilijkheden en vaatziekten te behandelen, en volgens Langford en Boor als zelfmoordmiddel(27). In de homeopathie wordt Nerium oleander gebruikt om de hartactiviteit te versterken en de urineproductie te bevorderen(39). Hierbij wordt aangegeven dat preparaten voor inwendig gebruik alleen onder strikt medisch toezicht mogen worden gebruikt in verband met de giftige aard van de plant(39)_{. De wortels} van Nerium oleander (kaner) worden gebruikt als ingrediënt in Aziatische medicijnen die ook in Engeland op de markt zijn en die gebruikt worden als hartversterkers en diuretica en bij huidaandoeningen(19). Het is niet duidelijk of het hier om reguliere medicijnen of

kruidenpreparaten gaat(19). De Commissie E geeft aan dat de bladeren van Nerium

oleander worden gebruikt bij hartaandoeningen en bij huidaandoeningen, maar dat de

effectiviteit van de geclaimde werkingen onvoldoende bewezen is(16). Ook is er geen correlatie gevonden tussen de chemisch bepaalde hoeveelheid oleandrine en de biologische werkzaamheid van het kruid. Daarom geeft de Commissie E aan dat therapeutische toepassing van Nerium oleander niet te rechtvaardigen is(16). Contra- indicaties voor het gebruik van Nerium oleander zijn behandeling met digitalis hartglycosiden, ventriculaire tachycardie, hypokalemie, hypercalcemie, stoornissen in de prikkelgeleiding en een gedeeltelijk hartblok. Ook mag Nerium oleander niet gebruikt worden bij vergiftiging met hartglycosiden(18).

Alle delen, inclusief het sap, van Nerium oleander zijn in verse, gedroogde of gekookte vorm giftig voor mensen, dieren en bepaalde insecten. Inademing van rook of de inname van sap of honing van Nerium oleander heeft geresulteerd in vergiftigingen van mensen en dieren(27). De accidentele inname van delen van bladeren van Nerium oleander en de consumptie van thee gemaakt van Nerium oleander hebben tot humane vergiftigingen geleid, soms zelfs met dodelijke afloop(16). Vergiftigingen met Nerium oleander uiten zich

door lokale effecten, effecten op het maagdarmstelsel, neurologische effecten en effecten op het hart. Irritaties aan slijmvliezen en ontstekingen van de mond kunnen ontstaan. Verder zijn misselijkheid, overgeven, verhoogde speekselproductie, buikpijn, diarree, hoofdpijn, veranderde mentale toestand, stoornissen in het gezichtsvermogen (geel/groen zien), pupilverwijding, zenuwontstekingen en hart- en vaatproblemen gerapporteerd als gevolg van inname van Nerium oleander(27). De humane sterfte als gevolg van inname van

Nerium oleander is over het algemeen zeer laag, zelfs bij zelfmoordpogingen(27). Naast het optreden van vergiftigingsverschijnselen als gevolg van orale inname wordt ook melding gemaakt van contact dermatitis na huidcontact met het sap van verse bladeren (zie ook de informatieverzoeken bij het NVIC)(27).