Cephaelis acuminata of Uragoga granatensis (geen Nederlandse naam)

Bij het NVIC werden in de afgelopen jaren (2000-2006) geen informatieverzoeken ontvangen betreffende mogelijke blootstelling aan Cephaelis acuminata. Er is een WHO- monografie gewijd aan Radix Ipecacuanha, de gedroogde wortel van Cephaelis

acuminata(52). Er is geen ESCOP-monografie gewijd aan Cephaelis acuminata. In verschillende handboeken en monografieën is informatie beschikbaar over Cephaelis

acuminata. Gezien de beschikbare informatie, is de beoordeling van de mogelijke risico’s

van het gebruik van Cephaelis acuminata in kruidenpreparaten met name gebaseerd op gegevens met betrekking tot de gedroogde wortel en de werkzame stof emetine.

Cephaelis acuminata bevat 2-3,5 % alkaloïden, voornamelijk emetine en cephaeline(29).

(Radix) Ipecacuanhae is de gedroogde wortel van Cephaelis acuminata en is ook bekend

onder de naam (Costa Rica) Ipecac. Het bevat ten minste 2 % alkaloïden, waarvan 90-

98 % emetine en cephaeline(17,52). Zowel emetine als cephaeline worden goed

geabsorbeerd uit het maagdarmstelsel, ook wanneer inname van deze stoffen braken induceert(29,53). Er is geen informatie gevonden in de geraadpleegde bronnen over de biobeschikbaarheid van emetine of cephaeline na orale inname van Cephaelis acuminata of (Radix) Ipecacuanhae.

De werking en de toxiciteit van Cephaelis acuminata worden toegeschreven aan cephaeline en emetine. Vermeld wordt dat cephaeline en emetine dezelfde werking hebben, waarbij cephaeline twee keer zo sterk emetisch werkt als emetine(29). Cephaeline en emetine verlammen vaatcapillairen van slijmvliezen, wat leidt tot vasodilatatie en zwelling van de slijmvliezen met misselijkheid, braken, diarree en buikpijn tot gevolg(29). De WHO-monografie over Radix Ipecacuanha geeft aan dat de emetische werking naast irritatie van het maagdarmstelsel ook veroorzaakt wordt door effecten op de area postrema, het deel van de hersenen dat emese controleert(52). Daarnaast zijn experimentele studies beschreven die laten zien dat emetine in vitro de natriumkanalen in het hart blokkeert(54) en de natrium-carnitinecotransporter remt, die in hart- en skeletspiercellen essentieel is voor het vetzuurmetabolisme(55).

Ipecacuanha-tinctuur en -extract worden in Nederland gebruikt in homeopathische

hoestsiropen en tabletten bij misselijkheid, hoest, griep en verkoudheid (> 30 registraties, najaar 2007)(24). Daarnaast zijn er in Nederland twee receptplichtige hoestsiropen geregistreerd die Ipecacuanha-tinctuur bevatten (najaar 2007). De CFH (Commissie Farmaceutische Hulp van het College voor Zorgverzekeringen (CVZ)) adviseert echter op farmacotherapeutische gronden deze middelen niet voor te schrijven(56). Gebruik van deze hoestsiropen volgens de aangewezen dosering zou, afhankelijk van de leeftijd van de patiënt, ongeveer overeenkomen met inname van maximaal 1-10 ml Ipecacuanha-tinctuur per dag, maar het is onbekend wat in dit geval de alkaloïdeninname zou zijn. Martindale vermeldt het gebruik van Ipecacuanha-siroop (Ipecac-siroop) als slijmoplossend middel in hoestsiropen in een dosering tot 1,4 mg alkaloïden. Ipecac-siroop werd in het buitenland

ook gebruikt voor het opwekken van braken na acute vergiftiging in doseringen van 7- 21 mg alkaloïden voor kinderen en 21-42 mg alkaloïden voor volwassenen. In Nederland wordt Ipecac-siroop niet gebruikt(57) en ook in het buitenland wordt routinematig gebruik van Ipecac-siroop als braakmiddel bij acute vergiftiging tegenwoordig afgeraden(58). Ten slotte vermeldt Martindale het gebruik van emetine als antiparasitair middel voor de behandeling van amoebiasis(17). Traditioneel zou Radix Ipecacuanha gebruikt worden voor de behandeling van parasieten(17,52), verkoudheid en diarree en om abortus te induceren(52). Het gebruik van emetine en Radix Ipecacuanha is gecontra-indiceerd bij mensen met aandoeningen aan hart of nieren en mensen met neuromusculaire aandoeningen. Daarnaast wordt vermeld dat het gebruik tijdens de zwangerschap en bij kinderen vermeden moet worden(17,52). Bij oraal gebruik van Cephaelis acuminata kan snotterigheid, hoesten en heesheid ontstaan. Bij gevoelige personen kan een astmatische aanval optreden. De werking op het maagslijmvlies leidt tot misselijkheid en braken en in sommige gevallen tot gastro-enteritis. Ook kan vertraging van het hartritme, bloeddrukdaling, benauwdheid, spierverlamming en anurie optreden. Bij contact met de huid kan Cephaelis acuminata jeuk en vorming van blaasjes veroorzaken en in sommige gevallen aanhoudende huidontsteking(29).

Er zijn beperkte gegevens over de acute toxiciteit van de werkzame stoffen emetine en cephaeline voorhanden in de openbare literatuur. Voor emetine wordt een letale dosis van 570 mg/kg lg vermeld; voor cephaeline wordt een letale dosis van 32 mg/kg lg vermeld(29). Het is niet specifiek aangeven of deze waarden voor de mens gelden en welke blootstellingsroute het betreft. In twee subacute studies in respectievelijk ratten en konijnen werden toxische effecten op het hart waargenomen na dagelijkse s.c. of i.m. toediening van 1 mg/kg lg emetine(59-60). Er zijn zeer beperkte gegevens beschikbaar in de geraadpleegde bronnen over eventuele reproductietoxiciteit, mutageniteit en carcinogeniteit van cephaeline, emetine, Cephaelis acuminata, Ipecacuanha of Ipecac- siroop. Eén studie liet mogelijke genotoxiciteit van emetine hydrochloride in drosophila zien(61). Verschillende in vitro studies met extracten van Ipecacuanha lieten geen mutageniteit zien(52).

Toxiciteit van Cephaelis acuminata is beschreven bij overdosering en chronisch misbruik van Ipecac door mensen met eetstoornissen. Aangegeven wordt dat overdosering regelmatig plaatsvindt door gebruik van een vloeistofextract uit Radix Ipecacuanha in plaats van de siroop. Het extract is veertien keer sterker en abusievelijk gebruik heeft tot verschillende sterfgevallen geleid. De acute effecten van overdosering zijn aanhoudend braken en diarree. Dit gaat vaak gepaard met bloedverlies en kan leiden tot dehydratie. Vermeld wordt dat aanhoudend braken optreedt bij 17 % van de patiënten die Ipecac toegediend krijgen ter behandeling van vergiftiging. Dit kan onder andere leiden tot maagscheuring en beroertes. Als emese uitblijft, kan absorptie van emetine leiden tot schadelijke effecten op het hart, zoals geleidingsstoornissen en infarct. Chronisch gebruik van Ipecacuanha kan onder andere leiden tot (reversibele) schadelijke effecten op hart en spieren en tot afwijkingen in de stofwisseling. Emetine hoopt zich mogelijk op in het lichaam en langdurig gebruik kan leiden tot schade aan hart, maagdarmstelsel, nieren, lever en skeletspieren. Sterfte door vergiftiging met Cephaelis acuminata, (Radix)

Ipecacuanha of Ipecac-siroop kan zich voordoen door een combinatie van

hartfunctievermindering en uitdroging(17,52).