Chrysanthemum vulgare of Tanacetum vulgare (boerenwormkruid of reinvaren)

Bij het NVIC werden in de periode van 2000-2007 vier informatieverzoeken ontvangen betreffende mogelijke blootstelling aan Chrysanthemum vulgare, namelijk één in 2002, één in 2004, één in 2005 en één in 2006. Gegevens over eventuele effecten zijn niet bekend. Er is geen WHO- of ESCOP-monografie gewijd aan Chrysanthemum vulgare. In

een aantal handboeken en monografieën is informatie over Chrysanthemum vulgare beschikbaar.

Chrysanthemum vulgare bevat 0,1-0,3 % vluchtige olie, vooral in de bladeren en

bloemknoppen. De gedroogde bladeren bevatten 0,48-0,94 % vluchtige olie, de

bloemknoppen 0,74-1,76 % en de stengel < 0,01 %. De vluchtige olie bestaat uit ongeveer vijftig componenten waarvan met name thujon, kamfer, borneol en 1,8-cineol van belang zijn voor de werking. Het oliegehalte en de samenstelling van de olie uit Chrysanthemum

vulgare varieert afhankelijk van de herkomst van de plant. De olie kan duidelijk één

hoofdbestanddeel bevatten, maar ook meerdere componenten die in min of meer gelijke gehaltes voorkomen. Hoewel grote verschillen wat betreft de samenstelling van de vluchtige olie kunnen bestaan, zijn planten met verschillende samenstelling van de olie

morfologisch niet te onderscheiden(18). Vermeld wordt dat de vluchtige olie van

Chrysanthemum vulgare tot 77 % thujon kan bevatten, waarvan 19 % alfa-isomeer en

58 % beta-isomeer(107)_{. De JECFA geeft aan dat de vluchtige olie van Chrysanthemum}

vulgare gemiddeld ongeveer 50 % thujon bevat(106).

De vluchtige olie wordt gezien als belangrijkste werkzame stof in Chrysanthemum vulgare en heeft in vitro remmende effecten op bacteriën en schimmels. De geur van de olie en de bloemen van Chrysanthemum vulgare is afschrikwekkend voor insecten(18).

Chrysanthemum vulgare wordt gebruikt als middel om insecten, vlooien en luizen uit huis

te verdrijven en bij de productie van likeuren. In de volksgeneeskunde wordt het kruid gebruikt als antiwormmiddel en abortivum en bij aandoeningen aan het maagdarmstelsel, gebrek aan eetlust, problemen met urineren, dysmenorroe, jicht, reuma, zenuwpijn, migraine, hysterie, nervositeit, slapeloosheid en duizeligheid. Uitwendig wordt het kruid gebruikt als concentraat of zalf bij respectievelijk scabiës en jeuk aan de anus, en als badextract ter ondersteuning van de behandeling van reumatische klachten. Als doseringen bij inwendig gebruik worden 1-2 gram als aftreksel en 2-4 gram als poeder aangegeven. Het is niet duidelijk aangegeven wat de dagdosis is(18). De olie van Chrysanthemum

vulgare wordt in de volksgeneeskunde gebruikt bij infecties in het maagdarmstelsel,

gewrichts- en reumatische pijn, maagkrampen, duizeligheid, wormen en dysmenorroe. Uitwendig wordt het gebruikt bij jicht en reuma en bij verwondingen. Aangegeven wordt dat het gebruik als antiwormmiddel niet meer te rechtvaardigen is, omdat er tegenwoordig betere middelen zijn. De werkzaamheid van de overige toepassingen is niet aangetoond(18)_. De bloemen van Chrysanthemum vulgare worden gebruikt om insecten, luizen en vlooien uit bijvoorbeeld bedden en hondenhokken te verdrijven. Daarnaast worden de bloemen in de volksgeneeskunde gebruikt bij spoelworminfestatie, oxyuriasis, spastische colitis, maagpijn, nervositeit en hysterie. Als dosering wordt hierbij meermaal daags 1-3 gram aangegeven. Een maximumdosis wordt hierbij niet vermeld. Voor uitwendig gebruik wordt 40 gram bloemen gekookt in 1 liter zout water. De werkzaamheid bij deze toepassingen is niet aangetoond(18). Als bijwerking van het gebruik van Chrysanthemum

vulgare wordt het mogelijk optreden van contactsensibilisatie genoemd(18). Het gebruik van Chrysanthemum vulgare als geneeskrachtig kruid wordt niet aangeraden vanwege de risico’s die het kruid met zich meebrengt doordat met name de olie van Chrysanthemum

vulgare zeer toxisch is. Dit risico wordt nog versterkt door het verschil in gehalte en

samenstelling van de olie uit Chrysanthemum vulgare. Hierdoor kan afhankelijk van het type kruid dat gebruikt wordt toxiciteit optreden bij aanbevolen doseringen(18). In Nederland zijn twee homeopathische geneesmiddelen geregistreerd die Chrysanthemum

vulgare bevatten(24)_{. Het is niet aangegeven waar deze middelen voor worden gebruikt. Er} zijn geen reguliere geneesmiddelen die Chrysanthemum vulgare bevatten geregistreerd in Nederland(24).

In doseringen van 7-15 gram kan de olie van Chrysanthemum vulgare bij mensen pupilverwijding, dyspnoe en coma veroorzaken(18). De letale dosis van de vluchtige olie voor mensen wordt aangegeven als 15-30 gram, maar er is ook een sterfgeval na inname van een theelepel olie (ongeveer 5 ml) beschreven(18). Voor ratten wordt een orale LD50- waarde van 1,15 g/kg lg vermeld. Voor konijnen wordt een dermale LD50 van > 5 g/kg lg vermeld. Aangegeven wordt dat in honden met worminfectie de olie toxisch was in orale doseringen van 300 mg/kg lg. Verdere informatie wordt hier niet bij gegeven(106)_{. Orale}

LD50-waarden van 230 mg/kg lg en 250 mg/kg lg voor de muis en 192 mg/kg lg en

500 mg/kg lg voor de rat worden vermeld voor thujon(106-107). Er zijn geen gegevens over genotoxiciteit, chronische toxiciteit/carcinogeniteit en reproductietoxiciteit van (stoffen uit) Chrysanthemum vulgare gevonden in de geraadpleegde bronnen.

Verschillende gevallen van vergiftiging met Chrysanthemum vulgare zijn beschreven. Bij misbruik van Chrysanthemum vulgare-olie om bijvoorbeeld abortus op te wekken, zijn vergiftigingen met letale afloop gerapporteerd. Symptomen zoals braken, buikpijn, ontstekingen aan het maagdarmkanaal, bewustzijnsverlies, tonisch-clonische spasmen, roodheid van het gezicht, niet reagerende pupillen, gezichtsstoornissen, epileptische aanvallen, versnelde ademhaling, onregelmatige hartslag, bloedingen van de baarmoeder, nier- en leverschade en pupilverwijding worden hierbij vermeld. Abortus vond slechts in enkele gevallen plaats(18,29). Sterfte kan optreden door het stoppen van de bloedcirculatie of de ademhaling of door orgaanschade(106).