De markt is een geweldig middel voor het creëren van een bloeiende en dynamische economie. Bedrijven concurreren er om de gunst van klanten. Dat brengt ons welvaart, werkgelegenheid, keuzevrijheid en vooruitgang. Maar de markt raakt steeds meer op drift. Té vrije marktwerking heeft geleid tot ongelijkheid, machtsconcentraties en maatschappelijke kosten die niet
worden meegerekend. Een essentieel onderdeel van progressief kapitalisme zijn markten die werken voor iedereen. De overheid is er om rechtvaardige kaders te stellen en deze te bewaken. Daarbij horen nieuwe mededingingsregels en een overheid die optreedt als stevige marktmeester. Bij een progressief kapitalisme horen sterke markten en stevige kaders. Zo zorgen we dat onze markteconomie de resultaten levert die we willen.
Een update van het mededingingsrecht
De economie is in de afgelopen decennia in rap tempo veranderd. Een boekenwinkel concurreert nu niet alleen met de winkels verderop, maar ook met grote digitale bedrijven zoals Bol.com en Amazon. Tegelijkertijd vraagt verduurzaming nieuwe vormen van samenwerking tussen bedrijven. We bewaken een eerlijk speelveld voor alle ondernemers en geven meer ruimte aan verantwoorde samenwerking. Daarom brengen we de spelregels van het mededingingsrecht weer bij de tijd. • We maken van de mededingingsautoriteiten moderne waakhonden in plaats van papieren tijgers. We geven ze meer mogelijkheden om flexibel regels te stellen, onderzoek te doen en in te grijpen. Bijvoorbeeld de bevoegdheid om te grote bedrijven op te breken of het verlagen van de bewijslast bij machtsmisbruik door marktleiders. Ook komt er ruimte om machtsmisbruik bij gratis diensten of data aan te pakken. Naast afzetmarkten wordt er ook naar scheve machtsverhoudingen in toeleveringsmarkten en arbeidsmarkten gekeken.
• Mededingingsautoriteiten werken Europees en internationaal nauw samen. Door het bundelen van slagkracht kunnen zij monopolies betwisten.
• Gedupeerde gebruikers van ondernemingen die de mededingingsregels hebben overtreden krijgen meer juridische mogelijkheden. We breiden de mogelijkheden voor een class-action suit uit.
• We versterken de democratische controle op de kwaliteit van het toezicht. We verwachten van toezichthouders van markten dat ze zich vaker openbaar verantwoorden. Dat stimuleert het debat over de gewenste rol van deze toezichthouders.
• Er is speciale aandacht voor de macht van Big Tech en Big Pharma. Dat kan ook gelden voor andere grote ondernemingen waarbij fundamentele waarden als democratie of de volksgezondheid in het geding zijn. Wij steunen daarom het Europese initiatief tot een nieuwe bevoegdheid om te interveniëren tegen structureel marktfalen, ook wanneer daar geen kartel of misbruik van machtspositie aan ten grondslag ligt (de ‘New Competition Tool’).
We verkennen bovendien of die bevoegdheid ook nationaal aan de ACM kan worden verleend. • Aan de andere kant krijgen bedrijven meer ruimte om in samenwerking de maatschappelijke lat
hoger te leggen. Bijvoorbeeld als het welzijn van dieren verbetert of als gezamenlijk transport minder schade aan het milieu toebrengt.
Een weerbare financiële sector voor een sterkere economie
D66 staat voor een degelijke, dienstbare, duurzame en weerbare financiële sector. Niet de omvang van de financiële sector is van belang, het gaat om de gezondheid ervan. Om een sterke reële economie mogelijk te maken, is het belangrijk dat financiële instellingen hun
(maatschappelijke) rol goed kunnen vervullen. Tijdens de financiële crisis hebben we gezien hoe de hele economie en samenleving eronder lijden als het mis gaat bij banken. Gelukkig is deze sector sindsdien veel gezonder geworden. Toch moet hier nog veel gebeuren. Bovendien vormen klimaatverandering en verlies van biodiversiteit nieuwe bedreigingen voor de stabiliteit van de financiële sector.
• Wij willen de diversiteit van de financiële sector vergroten. Meer concurrentie is een belangrijk middel om dit te bereiken. Hiervoor moeten klanten meer macht krijgen, bijvoorbeeld door te zorgen dat zij eenvoudig met behoud van hun rekeningnummer over kunnen stappen naar een andere bank en de invoering van goed vergelijkbare standaardproducten voor niet adviesgevoelige productgroepen. Ook moeten nieuwe aanbieders, zoals ‘fintechs’ - bedrijven die technologie inzetten om financiële dienstverlening te verbeteren – of start-up banken, makkelijk kunnen toetreden en doorgroeien door actievere ondersteuning en meer te experimenteren met proportioneel toezicht.
• Bij de keuze over de toekomst van de Volksbank willen wij dat het maatschappelijk profiel van deze bank blijft bestaan. Dit past bij de rol die de bancaire sector in onze ogen moet innemen. Ook bij andere privatiseringen of acquisities in de financiële sector (van met name Private Equity partijen) dient de toezichthouder meer middelen te krijgen om het belang van de polishouder/klant te borgen.
• Wij zijn positief over het creëren van een publiek verankerd alternatief voor het aanhouden van een rekening bij een commerciële bank, zoals digitaal centralebankgeld, en we steunen de onderzoeken naar de meest geschikte vormgeving hiervan.
• D66 is voorstander van de verdere verhoging van kapitaalbuffers in de financiële sector, en om die in een crisis meer te kunnen gebruiken om de rest van de economie te ondersteunen. • Financiële instellingen moeten hun investeringen en leningen in lijn brengen met de afspraken
worden meegewogen voor de buffers die banken moeten aanhouden. Naast de economie moet ook klimaat een onderdeel van de stresstesten voor extreme scenario’s worden.
Eerlijke prijzen in een eerlijke economie
Een economie die werkt voor iedereen heeft eerlijke prijzen. Voor vlees, vliegtickets en andere producten of diensten betalen we nu vaak niet de volledige prijs. Dat lokt de uitbuiting van mensen, dieren en natuur uit. Een eerlijke prijs houdt ook rekening met de maatschappelijke kosten. We staan pal voor de keuzevrijheid van mensen, maar wel binnen de spelregels van een eerlijke en duurzame economie en ‘echte’ marktwerking op basis van alle relevante kosten. • Het invoeren van eerlijke prijzen is het effectiefst als dit op Europees niveau gebeurt. We
zullen ons hier in de EU met volle kracht hard voor maken en desnoods met een groep gelijkgezinde landen het voortouw nemen.
• We sporen verborgen kosten en subsidies op die schade toebrengen aan milieu, klimaat en gezondheid, in samenwerking met maatschappelijke organisaties. De overheid neemt hier een coördinerende rol op zich. Eerlijke prijzen dwingen we desnoods via een minimumprijs of belasting af. Dat past binnen de verandering van belasting op arbeid naar belasting op vervuiling. De inkomsten hieruit laten we transparant terugvloeien naar de maatschappij om die schade te herstellen.
• We zetten in op Europese samenwerking en groene handelsakkoorden. We steunen de invoering van een CO2-tarief aan de Europese grens, zodat bedrijven van buiten de EU op dezelfde klimaatvoorwaarden concurreren op de Europese markt.
• De overheid werkt actief aan een ‘ware prijs’-scan voor haar eigen beleid. De overheid gaat groen begroten waarbij de volledige maatschappelijke kosten en de impact van de begroting op de brede welvaart transparant worden gemaakt. Zij let bij inkoop en aanbesteding beter op beschikbare ware prijzen die ook rekening houden met de maatschappelijke effecten.
• Er komt een directie of agentschap Externe Effecten dat de bevoegdheid krijgt eerlijke
prijsberekeningen te verlangen en dat grote sectorbrede hervormingen initieert en begeleidt.
Een goede balans tussen markt en algemeen belang
Voor D66 is de markt een effectief middel om vrijheid en ondernemerschap te stimuleren. Maar de vrije markt is niet overal het ideale model. Bij producten en diensten die belangrijk zijn voor ons allemaal, zoals gezondheidszorg, elektriciteit, openbaar vervoer en financiële diensten, moeten we een goede balans vinden tussen de kracht van het private initiatief en het waarborgen van het algemeen maatschappelijk belang.
• De overheid stelt heldere eisen aan deze sectoren voor wat betreft de kwaliteit en robuustheid van hun maatschappelijke dienstverlening en het vermijden van excessieve winsten en beloningen.
• Het nut van concurrentie en aanbestedingen wordt zorgvuldig afgewogen tegen de mogelijke kosten- en kwaliteitsvoordelen van een dienst door één partij te laten uitvoeren.
• Als de maatschappij een dienst wil maar de markt de eerste investeringen niet wil of kan dragen, zoals bij betaalbare huurwoningen of duurzaam voedsel, onderzoekt de overheid of en hoe zij moet ingrijpen in de markt.