Maatschappelijke positie van uitgenodigde vluchtelingen Naast uitgenodigde vluchtelingen krijgen in Australië ook andere

groe-pen migranten een verblijfsvergunning om humanitaire redenen. In de beschikbare onderzoeken zijn deze vaak niet onderscheiden van vluch-telingen die voorgedragen worden door de UNHCR. In het volgende overzicht van onderzoeksgegevens over de maatschappelijke positie van

uitgenodigde vluchtelingen wordt vooral ingegaan op mensen die in het bezit zijn van een vluchtelingenvisum. Het grootste deel van deze groep bestaat uit vluchtelingen die door de UNHCR zijn voorgedragen, maar de data kunnen betrekking hebben op een iets bredere groep.

Wat betreft de positie op de arbeidsmarkt blijken uitgenodigde vluchtelin-gen een relatief lage participatiegraad te hebben in vergelijking met ande-re migranten (Liebig, 2007). Een half jaar na aankomst ligt het percentage vluchtelingen dat een baan heeft op ongeveer 4%, na 1,5 jaar op 18% en na 42 maanden op 42%. Een ander onderzoek (Liebig, 2007) rapporteert dat van de vluchtelingen die na 1984 gearriveerd zijn en bij aankomst mini-maal 15 jaar waren, in het algemeen 55% over werk beschikt. Deze cijfers suggereren een relatief snelle arbeidsmarktintegratie na een verblijf van ongeveer twee tot vier jaar. Er blijft echter wel een significant verschil bestaan tussen de vluchtelingen en de autochtone bevolking en andere immigrantengroepen. Een vroege participatie op de arbeidsmarkt blijkt in het algemeen een sterk effect te hebben op de arbeidsmarktsituatie na 48 maanden (Liebig, 2007).

Bosniërs

De meeste onderzoeksinformatie over de maatschappelijke positie van uitgenodigde vluchtelingen heeft betrekking op Bosniërs. Met 30.000 personen vormen vluchtelingen uit Bosnië-Herzegovina het grootste deel van het Australische humanitaire immigratieprogramma gedurende de jaren negentig (Misic, 2001). Bosniërs werden in Australië bevoordeeld (wat betreft toegang) boven andere vluchtelingengroepen in de jaren 1990 (Colic-Peisker, 2003). Verschillende impliciete en expliciete percep-ties en argumenten vormden de basis voor de voorkeursbehandeling van Bosnische vluchtelingen (Jupp, 1998; Jupp, 2002). In Australië was een aanzienlijke ‘Joegoslavische’ gemeenschap aanwezig als gevolg van een grote stroom economische immigranten in de jaren zestig. Er werd verwacht dat deze gemeenschap de hervestiging van Bosnische vluch-telingen zou faciliteren (gemeenschapsargument). Daarnaast was het hervestigingspotentieel een factor. Het relatieve hoge opleidingsniveau en de Europese achtergrond werden gezien als factoren die hun integratie in de Australische gemeenschap zouden vergemakkelijken. Het argument hervestigingspotentieel is gebaseerd op de humaankapitaalbenadering die het Australische immigratiebeleid sinds de jaren tachtig heeft gedo-mineerd (Jupp, 1994; Iredale, 1996). Deze benadering bevoordeelt hoog-geschoolde, jonge immigranten met goede Engelse taalvaardigheid omdat die meer kunnen bijdragen aan de gastgemeenschap door hun menselijk kapitaal op de Australische arbeidsmarkt te ‘herinvesteren’ (Iredale, 2001). Ingebed in deze gedachte over het hervestigingpotentieel is de verwachte geringe culturele afstand tussen Europeanen en Australiërs. Dit argument is een politieke erfenis van het ‘White Australia’-beleid dat nog steeds plausibel klinkt voor veel Australiërs (Jupp, 1995). Het was dus politiek

correct om, gebaseerd op zorgen om de sociale cohesie (iets wat altijd een onderdeel is geweest van het voortdurende debat over immigratie in Australië), de ‘onopvallende vluchtelingen’ de voorkeur te geven boven de meer zichtbare niet-Europese vluchtelingen (Colic-Peisker, 2003).

De Europese achtergrond stelde de Bosniërs aanvankelijk in staat om niet op te vallen in Australië en zich een insider te voelen. Voor veel mensen bleek deze initiële zelfinclusie na verloop van tijd niet terecht toen men in de fase kwam waarin men verwacht een baan te vinden en te acculture-ren, omdat de taalbarrière en de niet-Engelstalige achtergrond een basis voor verschil en potentiële exclusie bleken te vormen (Colic-Peisker, 2005). De economische en sociale inclusie van Bosnische vluchtelingen bleek uiteindelijk bepaald te worden door andere factoren dan ‘onzichtbaar-heid’. De maatschappelijke participatie is een decennium na de komst van de grootste groep Bosniërs dan ook beperkt. Kennismaking met de competitieve Australische arbeidsmarkt is vaak een eerste negatieve kennismaking met Australië. Vaardigheden worden niet erkend en veel mensen lijken hun claim als behorend tot Australië op grond van hun Europese achtergrond op te geven. Het zoeken naar een baan levert vaak een gevoel van achterstand en anders zijn op (Colic-Peisker, 2003). In tegenstelling tot de algemene verwachting lijken hogeropgeleiden hervestiging eerder als negatief te ervaren. Voor veel Bosniërs betekent hervestiging het verlies van hun formele kwalificaties. Vaak kunnen ze hun oorspronkelijke beroep alleen blijven uitoefenen na aanvullende studie of examens in Australië. Dit betekent verlies van levensstandaard, sociale status maar ook verlies van identiteit, gezien het feit dat veel middenklasse stedelingen hun werk als een belangrijk anker in hun iden-titeit ervaren (Colic-Peisker, 2002). Uitkeringsafhankelijkheid, werkzaam-heid onder niveau en verlies van het oorspronkelijke beroep komt veel voor onder Bosniërs (Jupp, 2001). Hierbij dient in acht te worden genomen dat Bosniërs vaak nog relatief kort in Australië zijn, zodat het beeld anders kan zijn over vijf à tien jaar. Dit neemt echter niet weg dat het identiteits-verlies dat vaak ervaren wordt door vluchtelingen die hun oorspronkelijke beroep hebben moeten inruilen voor handarbeid een serieuze emotionele aanslag is die moeilijk te boven te komen is (Ager, 1999). De taalbarrière lijkt in deze een heel belangrijke factor. Zo is naar schatting 35% van de migranten met een niet-Engelstalige achtergrond overgekwalificeerd voor hun werk en onderbetaald voor hun vaardighedenniveau, vergeleken met 11,6% van in Australië geborenen. Vluchtelingen zijn oververtegenwoor-digd in de groep van overgekwalificeerde en onderbetaalde migranten. In tegenstelling tot de hogeropgeleiden lijken de lageropgeleide Bosniërs, veelal afkomstig uit het platteland, juist een hogere levensstandaard te bereiken in Australië dan in Bosnië. Voor veel van deze mensen is etniciteit centraal in hun identiteit, werk wordt meer gezien als ‘nodig om geld te verdienen’. De mogelijkheid om een huis te kopen en een

consumptiepatroon te bereiken dat voldoet aan de eisen van het gezin compenseert vaak de vele moeilijkheden die samenhangen met de vluch-telingenstatus (Colic-Peisker, 2003). Etniciteit lijkt vooral van belang bij de identiteitsvorming onder Bosnische vluchtelingen, maar nauwelijks van belang bij praktische hervestigingszaken als werkgelegenheid. Mensen van Kroatische, Servische en moslimachtergrond komen dezelfde proble-men tegen op de arbeidsmarkt en bij het zich handhaven in hun nieuwe omgeving. Hoewel de etnische scheidslijnen zeker een belangrijk thema zijn binnen de groep Bosnische vluchtelingen, lijken het meer de sociale-klasselijnen die de praktische aspecten van hervestiging bepalen. Daarbij moet vooral gedacht worden aan een stedelijke of plattelandsachtergrond en opleidingsniveau. Dit is consistent met ander onderzoek dat een verband vindt tussen lage etnische identificatie en een hoog niveau van humaan kapitaal en een hoge mate van etnische identificatie en een laag menselijk kapitaal (Schönpflug, 2002).

Het beeld dat uit de verrichte onderzoeken naar voren komt, is dat in het geval van de Bosniërs de redenen voor achterstand (geen functionele beheersing van de Engelse taal, niet-erkende formele kwalificaties, oner-varenheid met de arbeidsmarkt en inadequate begeleiding bij het vinden van werk) meer aandacht zullen moeten krijgen door formele instanties. Deze begeleiding wordt echter bemoeilijkt doordat veel Bosniërs weinig vertrouwen hebben in dit soort formele instanties, door de corruptie die zij bij instanties in Bosnië ervaren hebben. Gebruikmaken van infor-mele kanalen is de cultureel bepaalde manier om een baan te vinden. Dit leunen op informele kanalen om een baan te vinden gaat vaak samen met sociale druk die niet altijd goed is voor de positie op de arbeidsmarkt op de lange termijn. Mannen worden bijvoorbeeld geacht om hun gezin zo snel mogelijk goed te onderhouden in plaats van een studie te volgen. Leeftijd is hierin zeer bepalend. Voor hoogopgeleide mensen van middel-bare leeftijd lijkt het bovenstaande met name te gelden. Veel van deze mensen vinden berusting in de situatie door de goede mogelijkheden voor hun kinderen.

Overige vluchtelingengroepen

In vergelijking met de Bosniërs hebben andere vluchtelingengroepen veel minder onderzoeksmatige aandacht gekregen in Australië. In het algemeen blijkt dat ook onder deze andere groepen uitgenodigde vluch-telingen de arbeidsmarktparticipatie relatief laag is. Zo is het werkloos-heidscijfer onder Cambodjanen hoog. Zij hebben een laag niveau van Engelse taalbeheersing en een laag opleidingsniveau. Een groot deel van deze groep kent dan ook een lange periode van economisch afhan-kelijk zijn (Stevens, 1996). Aanbevolen wordt om Cambodjanen meer toegang te verlenen tot werkgerelateerd taal- en vaardighedenonderwijs. Ook een studie onder Bosnische, Afghaanse en Irakese vluchtelingen benadrukt het belang van vroege interventie met adequate Engelse les,

werkgerelateerde vaardighedentraining en carreer counseling om werk te vinden en onafhankelijkheid van sociale zekerheid te bewerkstelligen (Waxman, 2001). In dit onderzoek kwam een significant verband tussen Engelse taalbeheersing en de kans op werk naar voren.

Bij een onderzoek onder hoogopgeleide vluchtelingen verschilden de uitkomsten wat betreft het vinden van werk voor respondenten met een verschillende etnische achtergrond, ondanks het op elkaar gelijkende niveau van menselijk kapitaal en verblijfslengte (Colic-Peisker en Tilbury, 2007). Zo was de arbeidsmarktpositie van ex-Joegoslaven beter dan die van Afrikanen en personen uit het Midden-Oosten. Afrikanen met een hoge opleiding hadden een minder gunstige positie dan ex-Joegoslaven met een lage opleiding. Het feit dat de ex-Joegoslaven rapporteerden slechter Engels te spreken dan de andere groepen zou volgens de onder-zoekers kunnen impliceren dat hun blanke huidskleur een faciliterende factor is. In die zin lijkt, volgens de onderzoekers, discriminatie, naast een aantal structurele en interpersoonlijke factoren, een rol te spelen. Indien vluchtelingen wel werk hebben gevonden, is dit voor de meeste recent aangekomen uitgenodigde vluchtelingen geconcentreerd in arbeids-marktsegmenten als schoonmaak, bejaardenverzorging, vleesbewerking, taxibranche, veiligheid en bouw. Dit zijn allemaal banen in de ‘secondary labour market’, laaggewaardeerd en laagbetaald (Colic-Peisker, 2006). Belangrijke mechanismen die eraan bijdragen dat vluchtelingen in deze segmenten terechtkomen, zijn het niet erkennen van kwalificaties, discri-minatie op grond van ras en culturele verschillen door werkgevers en gebrek aan sociale netwerken die kunnen helpen bij het vinden van werk, en het recente ‘regionaal gesponsorde migratieprogramma’ waardoor de overheid probeert het gebrek aan laagopgeleide arbeiders op te vangen in ontvolkende gebieden. De onderzoeksgegevens laten een groot verlies zien aan werkstatus bij de respondenten en bevestigen het beeld van een gesegmenteerde arbeidsmarkt waar ‘zichtbare migranten’ terechtkomen in de laagste banen, ongeacht hun menselijk kapitaal.

Een belangrijke factor die weinig aandacht krijgt in de literatuur is dat vluchtelingen vaker psychische trauma’s hebben dan vrijwillige migran-ten. In Australië blijken veel van de voorzieningen uit te gaan van een verondersteld trauma, in de zin dat mogelijkheden voor het leren van de taal en het vinden van werk door de bril van de geestelijke gezondheid worden bezien. Het onderliggende idee lijkt te zijn dat vluchtelingen medi-sche zorg en interventies op psychisch/psychiatrisch vlak nodig hebben voordat ze hun leven kunnen opbouwen in Australië (Colic-Peisker, 2003). Hoewel het zeker zo is dat vluchtelingentrauma’s aandacht verdienen, is het mogelijk dat deze nadruk op medische aspecten in Australië de socia-le inclusie in de weg staat en wellicht socia-leidt tot passiviteit en aangesocia-leerde hulpeloosheid. Colic-Peisker (2003) trekt de vergelijking met de Ameri-kaanse opvang van vluchtelingen waarbij duidelijk een andere invalshoek is gekozen. Daar worden vluchtelingen in de arbeidzame leeftijd geacht

binnen zes maanden na aankomst werk te hebben. De Amerikaanse focus ligt dus op snelle onafhankelijkheid door werk. Deze lijkt te hebben bijgedragen aan een efficiënte hulp bij het vinden van werk voor nieuwko-mers. Dit betekent natuurlijk niet dat het Amerikaanse model op de lange termijn ook succesvolle hervestiging als uitkomst heeft, maar in Austra-lië gaan steeds meer geluiden op om meer praktische hulp te bieden bij het vinden van werk. De onderzoekers benadrukken dat het belangrijk is om na te denken over een model dat het meest bijdraagt aan empower-ment van vluchtelingen om actief deel te nemen aan de maatschappij en passiviteit te voorkomen. Op het moment bestaat het idee dat in Australië disproportioneel veel aandacht wordt besteed aan medische zaken en op zaken aangaande de geestelijke gezondheid, terwijl het vinden van werk en andere manieren van sociale inclusie ook een positieve bijdrage kunnen leveren aan het helen van trauma’s (Colic-Peisker, 2003).

5.4 Nieuw Zeeland