Tot nu toe is er in dit onderzoek gebruik gemaakt van een kwantitatieve content analyse die belangrijke bevindingen heeft kunnen onthullen over de zichtbaarheid van media frames bij de onderzochte media. Als aanvulling op deze methode wordt er gebruik gemaakt van een kwalitatieve aanpak dat een aantal van deze bevindingen beter kan verklaren door het benadrukken van retoriek in de artikelen van de media. Bijvoorbeeld, alles wat in paragraaf 4.3 met betrekking tot de zichtbaarheid van bepaalde vragen is besproken, kan met behulp van retoriek verder worden verklaard. Niet alle artikelen worden uitgelicht, en deze kwalitatieve aanpak zal daarom alleen als ondersteuning dienen voor de kwantitatieve methode die de belangrijkste functie heeft van het onderzoek.
4.5.1 De Telegraaf
Terwijl de artikelen werden geanalyseerd met het codeboek, werd het duidelijk dat bepaalde retoriek ervoor zorgde dat De Telegraaf op de negatieve frames hoger scoorde dan de Duitse tegenhanger BILD Zeitung. Niet alleen de retoriek zorgt ervoor dat er een aanwezigheid is van een frame, maar wanneer voorbeelden hiervan worden aangedragen kan het wel een beter beeld schetsen van waarom De Telegraaf een zichtbaarheid heeft van het pseudovluchteling of indringer frame.
Een van deze voorbeelden is het gebruik van woorden als ‘illegaal’ of ‘gelukszoeker’. Deze woorden zijn in de volgende paragrafen ook duidelijk aanwezig bij Elsevier.
“ ’s Avonds verlaten honderden ’gelukszoekers’ hun schuilplaats en wagen ze een nieuwe poging om een plek te bemachtigen op een van de honderden vrachtwagens naar Engeland” (Klerks & Termaat, 2015).
Het woord gelukszoeker kan worden geassocieerd met het pseudovluchteling frame, aangezien het woord wordt gebruikt om aan te geven dat niet alle vluchtelingen daadwerkelijk vluchtelingen zijn:
“In de dagbladpers komt men in dit verband steeds de term ’bootjesvluchtelingen’ tegen. Dat werkt heel verwarrend. Weliswaar komen die Afrikanen in bootjes naar ons toe, maar het woord ’vluchtelingen’ slaat in dit verband nergens op. Alleen mensen die direct en vooral lichamelijk worden bedreigd mogen vluchteling genoemd worden. Alle anderen zijn hooguit economische gelukszoekers, die (en dat is hun goed recht) een veilige plek zoeken waar ze ongestoord een redelijk inkomen kunnen verdienen. Bovendien komen dan hun verdiensten weer indirect in hun eigen economie terecht, hetgeen hun gevoel van zelfwaarde zal verhogen.” (Hoogland, 2015).
Discussie zou altijd kunnen worden gevoerd over of een vluchteling illegaal is. De Telegraaf gebruikt dit woord in hun artikelen met betrekking tot de vluchtelingen:
“Het beloofde land, zo wordt Engeland beschouwd door de duizenden in Calais verzamelde Afrikaanse illegalen. Met alle macht trachten ze een plekje op een vrachtwagen te bemachtigen. Het is levensgevaarlijk, maar aanzienlijk minder
gevaarlijk dan de barre tocht over de Middellandse Zee die de meesten van hen achter de rug hebben en wel hebben overleefd. De Britse krant The Telegraph sprak recent met iemand die zich Abdullah noemde. Hij is afkomstig uit Soedan, net als de illegaal die dinsdagnacht geraakt werd door een vrachtwagen toen hij met 1500 anderen de Kanaaltunnel bestormde.” (De Telegraaf, 2015).
De Telegraaf is een voorbeeld van massamedia, wat terug te zien is in de artikelen, op een positieve manier en een negatieve manier. De Telegraaf maakt gebruik van episodische artikelen waarin een persoonlijk verhaal van de vluchteling wordt verteld, vaak gekoppeld aan een ervaring van de lokale bevolking. Dit kan de zichtbaarheid op het humanitaire en slachtoffer frame verklaren (zie Tabel 1). Voorbeelden hiervan zijn artikelen over
asielzoekers die verblijven bij bewoners in huis, of verhalen van vluchtelingen die al een langere tijd in Nederland verblijven.
“De Iraanse Koerd Syros Saidi werd een maand of elf geleden in huis genomen door Urkers Krijn en Trijntje de Jong. Inmiddels heeft de vluchteling een
verblijfsvergunning gekregen en wordt hij langzaam opgenomen in het eigenzinnige plaatsje.” (Lamme, 2015: 5)
Of wanneer er aandacht is voor een Nederlandse vrouw die zich al jaren inzet voor verschillende asielzoekers en vluchtelingen:
“Neem een vluchteling in huis, is het credo op dit moment. Marianne Bathoorn doet dit al een kleine twintig jaar. Gewoon, omdat haar grote moederhart niet anders kan. Negen tegelijk gaf ze er ooit onderdak. „Tegen een mens in nood kun je toch geen nee zeggen.” De engel van Emmen wordt ze genoemd. En terecht.” (Roosendaal, 2015)
Maar ook met een negatievere boodschap, bijvoorbeeld wanneer er wordt gepleit dat de vluchtelingen een negatieve bijdrage aan de samenleving geven:
“Er moet voor huisvesting worden gezorgd, waarbij de asielzoekers al heel snel in concurrentie treden met de lokale bevolking, van wie sommigen al jaren op een wachtlijst voor een woning staan. Bij de huidige instroom van ruim 1.700 asielzoekers per week moet er in een jaar voor 85.000 mensen onderdak worden gevonden. Dat is
evenveel als er in Hilversum wonen. De kosten van levensonderhoud van de
migranten moeten worden betaald. De procedures die moeten leiden tot een uitspraak
over een al dan niet te geven permanente verblijfsvergunning duren zo lang dat de kosten per asielzoeker enorm kunnen oplopen. Tegelijkertijd is hun economische
bijdrage nihil.” (Reekers, 2015)
Hierbij is retoriek ook erg belangrijk:
“Nog nooit werd Europa in de naoorlogse geschiedenis geconfronteerd met zo’n
massale volksverhuizing uit het Midden-Oosten. Met zo’n onafzienbare
mensenstroom die zich niets aantrekt van het Schengenverdrag en de restricties van de
gepasseerde landen. Er is een continue massa in beweging die naarmate ze Europa verder binnendringt vermoeider en verwilderder raakt. We zien uitgeputte gezinnen met kinderen die nauwelijks op hun benen staan (...) Maar we zien ook mannen opgefokt Allah aanroepen of krijsend en fysiek hun eisen kenbaar maken. In
aankomstland Griekenland breken vechtpartijen uit en worden dorpen geplunderd. In Duitse asielcentra worden vrouwen en meisjes verkracht en aangerand door
medevluchtelingen (...) Ik weet niet hoe de NOS dat klaart, maar hun verslaggevers tonen vooral elegant geklede en welbespraakte Syriërs die allemaal chirurg, advocaat of professor blijken. Niks aan de hand, is de boodschap; wie deze lieverds als terrorist vreest, is zelf een onmens. Voorbij deze hoogopgeleiden wordt zelden gekeken.” (Kuitert, 2015)
4.5.2 BILD Zeitung
BILD Zeitung maakt op een andere manier gebruik van retoriek, wat ook de hoge
zichtbaarheid van positieve frames verklaart. De krant is goed in aanslagen op vluchtelingen of vreemdelingenhaat in het algemeen af te keuren met retoriek:
“Schon wieder feige Anschlage auf Fluchtlinge in Deutschland! (...) Auf ein zu einem Heim umgebautes ehemaliges Hotel in Dresden warfen Chaoten gestern Abend Steine.” (BILD Zeitung, 2015)14
14 Vertaling: Alweer nieuwe laffe aanslagen op vluchtelingen in Duitsland! (…) Op een omgebouwde opvang in Dresden, dat vroeger een hotel was, gooiden chaoten gisterenavond stenen.
Deze retoriek zorgt ervoor dat het slachtoffer frame duidelijk aanwezig is in de artikelen, omdat het laat zien dat er een negatieve communicatie is tussen de lokale bevolking en de vluchtelingen. Daarnaast is de krant rond eind augustus een grootse campagne gestart om vluchtelingen te helpen. Deze campagne werd gevoerd met de slogan: “Wir Helfen!” (“Wij helpen!”).
“Die Menschen, die zu uns kommen, brauchen Wohnungen, Schulen, Perspektiven -
sie brauchen uns. Diese riesige Aufgabe ist nicht von staatlichen Behörden allein zu
bewältigen. Hier ist jeder Einzelne gefordert - mit Ideen, mit Engagement, mit Einsatz. Deshalb wollen wir mit der Aktion "Wir helfen - #refugeeswelcome" ein Zeichen setzen, Solidarität zeigen. Die Bürger motivieren, selbst etwas zu tun, vor Ort, in der eigenen Nachbarschaft , zu Hause. Es fehlt den Menschen, die zu uns kommen, wirklich an allem und jede noch so kleine Unterstützung ist willkommen.” (BILD, 2015)15
De krant neemt hiermee een duidelijk standpunt in: zij willen de vluchtelingen helpen maar roepen eigenlijk heel Duitsland op om hetzelfde te doen. Daarnaast maken ze ook gebruik van beroemde en invloedrijke personen in Duitsland om deze boodschap nog meer kracht bij te zetten:
“Der Präsident des Deutschen Caritasverbands, Peter Neher (60) erklärte, er unterstütze die BILD-Aktion. Gesundheitsminister Hermann Gröhe (54, CDU): " Danke an die vielen Ärztinnen und Ärzte sowie an alle Ehrenamtliche, die bei der Versorgung der Flüchtlinge ganz wichtige Hilfe leisten." Auch Familienministerin Manuela Schwesig (41, SPD) ist begeistert: "Die Gesten, Spenden und
Nachbarschaftshilfen überall in Deutschland sind ein großartiges Signal an die Menschen, die bei uns Zuflucht suchen." (BILD, 2015)16
15 Vertaling: De mensen, die naar ons toekomen, hebben huizen, scholen, en perspectieven nodig – ze hebben ons nodig. Deze enorme klus kan niet alleen worden bereikt door de overheid. Ieder individu is hiervoor nodig – met ideeën, met betrokkenheid, met inzet. Daarom willen wij met de actie “Wij helpen - #refugeeswelcome” een voorbeeld geven, om solidariteit te tonen. Burgers motiveren om lokaal iets te doen, voor je eigen plaats, in je eigen buurt, of thuis. De mensen die naar ons toekomen hebben alles verloren, en alleen al de kleinste ondersteuning is welkom.
16 Vertaling: De voorzitter van de Duitse Caritas Associatie, Peter Neher (60) legt uit dat hij de BILD-actie ondersteunt. De Minister van Volksgezondheid, Hermann Gröhe (54, CDU): “Bedankt voor de vele artsen en alle vrijwilligers die zeer belangrijke hulp verstrekken met betrekking tot de verzorging van de vluchtelingen.” Ook Minister van Familie Manuela Schwesig (41, SPD) is enthousiast: “De gebaren, donaties en
“Sängerin Vanessa Mai (23, "Wolkenfrei"): "Natürlich bin ich dabei, wenn BILD sagt: WIR HELFEN! Ich lade Kinder aus einer Flüchtlingsunterkunft zu einem kleinen Konzert ein und bereite ihnen einen schönen Nachmittag. Und wenn sie Spaß daran finden, mit mir zu singen, wer weiß, vielleicht haben wir bald einen bunten Chor beisammen?" (BILD, 2015)17
Net als bij Der Spiegel is er toch wel een zichtbaarheid van bijvoorbeeld het
pseudovluchteling frame. In veel van de gevallen dat dit frame zichtbaar was, en de krant liet merken dat niet alle vluchtelingen ‘echte’ vluchtelingen waren, hadden ze het over
asielzoekers vanuit de Balkangebieden:
“Kosovo, Albanien und Montenegro werden (wie die restlichen Balkan-Staaten) zu sicheren Herkunftsländern erklärt. Balkan-Flüchtlinge können dann umgehend zurückgeschickt bzw. abgeschoben werden.” (BILD, 2015)18
“Von 179 000 Asylanträgen im ersten Halbjahr 2015 stammen 80 000 von Menschen aus Balkanländern (z. B. Serbien, Kosovo). Sie suchen Arbeit, werden aber im
Heimatland nicht verfolgt, haben keinen Asylanspruch. CSU-Generalsekretär Andreas Scheuer (40): "Asylanträge von Wirtschaftsflüchtlingen müssen per Schnellverfahren
innerhalb weniger Wochen abgeschlossen werden." (BILD, 2015)19
Interessant is om te zien dat de krant ook met betrekking tot deze asielzoekers het woord vluchteling blijft gebruiken, omdat ze hen niet zien als personen die zijn gevlucht vanwege bijvoorbeeld angst voor vervolging.
buurtinitiatieven die overal in Duitsland oprukken zijn een barmhartig signaal naar de mensen die bij ons toevlucht zoeken”.
17 Vertaling: Zangeres Vanessa Mai (23, “Wolkenfrei”): “Natuurlijk ben ik erbij wanneer BILD zegt: WIJ HELPEN! Ik heb kinderen uit een asielzoekerscentrum uitgenodigd voor een klein concert en zal voor hen een mooie namiddag voorbereiden. En wanneer ze het leuk vinden, met mij te zingen, wie weet, misschien hebben we dan wel een kleurrijk koor bij elkaar?”
18
Vertaling: Kosovo, Albanië en Montenegro zullen (zoals de rest van de Balkanlanden) als veilige landen van herkomst worden verklaard. Balkanvluchtelingen kunnen daarmee onmiddellijk teruggestuurd of
uitgeprocedeerd worden.
19
Van de 179.000 asielaanvragen in het eerste halfjaar van 2015 zijn er 80.000 van mensen die uit de Balkanlanden komen (bijvoorbeeld Servië, Kosovo). Zij zijn op zoek naar werk, maar worden in hun herkomstland niet vervolgt, dus zij hebben geen recht op asiel. Secretaris-Generaal van de CSU, Andreas Scheuer (40): “Asielaanvragen van welvaartsvluchtelingen zullen versneld binnen enkele weken afgesloten worden”.
4.5.3 Elsevier
Elsevier maakt tevens gebruik van de termen ‘gelukszoekers’ en ‘illegaal’, wat het pseudovluchteling frame zichtbaar heeft gemaakt in de artikelen van Elsevier.
“Het zijn allemaal (oorlogs)vluchtelingen (...) Dergelijke juridische, administratieve of statistische indelingen doen niet altijd recht aan de werkelijkheid. Veel migranten kunnen tegelijkertijd of achtereenvolgens of in omgekeerde volgorde zowel
vluchteling, asielzoeker, gelukszoeker als arbeidsmigrant zijn, zoals ook een toerist een illegaal wordt als zijn visum is verlopen. Maar lang niet iedere asielzoeker is een vluchteling. En dat geldt al helemaal niet voor iedere arbeidsmigrant of avonturier.” (Wynia, 2015).
“Hoeveel illegalen in hun missie slagen, weet niemand”. (Otter, 2015)
“Wat is een illegaal? Een persoon die zonder toestemming in Nederland verblijft. Hij/zij moet het land verlaten, maar doet dat niet altijd”. (Joosten, Leistra, & de Waard, 2015).
In veel artikelen waar het humanitaire frame zichtbaar is, wordt er wel degelijk aandacht geschonken aan de omstandigheden waaronder de vluchtelingen zich in zijn of haar thuisland heeft moeten begeven:
“(...) Daarnaast kunnen vluchtelingen aanleiding hebben hun land te verlaten omdat overheden, oorlogvoerende partijen, terreurgroepen of rivaliserende clans het op hun persoon, hun familie of hun religieuze of etnische groep hebben voorzien.” (Wynia, 2015).
“Sinds de Syrische burgeroorlog en de opkomst van IS, zijn naar schatting 1,8 tot 2,5 miljoen mensen naar Turkije gevlucht.” (Otter, 2015).
Bij Elsevier was een hoge zichtbaarheid van islam-als-bedreiging frame, in tegenstelling tot de andere media:
“Het is bij het grote publiek minder bekend en vluchtelingenorganisaties zwijgen er doorgaans over: terroristen en radicale moslims maken op relatief grote schaal
misbruik van de asielprocedures van westerse landen”. (Vermaat, 2015).
Elsevier zet zich ook in op economische bedreigingen die vluchtelingen met zich meebrengen:
“Het is niet overdreven om te stellen dat de massale volksverhuizing vanuit landen ten oosten en ten zuiden van de Middellandse Zee het Europese continent voor problemen kan stellen die groter zijn dan de eurocrisis. Nog dagelijks schepen vluchtelingen (uit Syrie en Eritrea) en vooral economische gelukszoekers (veelal Afrikanen) zich in Libie in op overvolle boten in de hoop de overkant te halen (..) Maar de Europese landen, herstellend van een jarenlange economische crisis, kunnen zich de opvang en bekostiging van die honderdduizenden Afrikanen niet permitteren.” (van
Rijckevorsel, 2015).
4.5.4 Der Spiegel
In de artikelen van Der Spiegel, zoals ook al bij BILD Zeitung was vermeld, heeft het pseudovluchteling frame vooral betrekking op asielzoekers vanuit de Balkangebieden:
“Deshalb wird es auch darum gehen müssen, den Zuzug gerechter zu steuern. Das ist kein Populismus, sondern ein Gebot der Vernunft. In den ersten sieben Monaten dieses Jahres kamen gut 44 Prozent der Flüchtlinge aus Balkanstaaten. Ihre
Fluchtgründe mögen legitim sein, aber in ihren Heimatländern herrscht weder Krieg noch ein totalitäres Regime.” (Amann et al., 2015).20
Ook Der Spiegel nam een opvallend standpunt in met betrekking tot de vluchtelingen, en tegen de vreemdelingenhaat. Zij gaven in juli 2015 een speciale editie uit die
vreemdelingenhaat in Duitsland openlijk veroordeelde. Er waren in totaal zes verschillende covers die elk een vluchteling afbeeldde. Deze vluchtelingen kwamen allemaal uit
verschillende landen. Een van deze edities kopte: “Habgierig? Hungrig. Fremdenhass
20
Vertaling: Het zal daarom ook daarover moeten gaan om de toestroom gewoon te controleren. Dat is geen populisme, maar een uitspraak van menselijk verstand. In de eerste zeven maanden van dit jaar kwam ongeveer 44 procent van de vluchtelingen uit de Balkanlanden. Hun vluchtredenen kunnen legitiem zijn, maar in hun herkomstlanden heerst geen oorlog noch een totalitair regime.
vergiftet Deutschland”21 (Der Spiegel, 2015). Opvallend is dat een van de edities ook een asielzoeker, of vluchteling, uit Albanië liet zien op de cover. Der Spiegel vermeldde hierbij dat deze vrouw, Oltiana D., was gevlucht vanwege armoede in haar thuisland, en niet vanwege oorlog of angst voor vervolging. Een afbeelding van de verschillende edities is te vinden op de titelpagina van dit onderzoek (Laif, 2015).
Toch gebruikt Der Spiegel ook af en toe frames die te maken hebben met de eventuele negatieve gevolgen die de vluchtelingenstroom met zich mee kan brengen:
“Sicher ist auch: Die Flüchtlinge werden unser Land verändern. Gerade hatten sich die Deutschen an den Gedanken gewöhnt, dass die Republik ein Einwanderungsland ist, da wird die nächste Illusion zerstört: dass es so etwas wie geregelte Zuwanderung gibt. Es sind nicht nur die besten Köpfe, die zu uns kommen, es sind Menschen, die vor den Fassbomben Assads fliehen und den Mörderbanden des IS. Sie rennen um ihr Leben, egal ob sie Ärzte sind oder Analphabeten.” (Amann et al., 2015).22
Opgemerkt kan worden dat het een andere verwoording is dan wordt vertoond in de Nederlandse voorbeelden, doordat een ander soort retoriek wordt gebruikt.
4.6 Conclusie
Het meest voorkomende frame in de artikelen van alle media is het slachtoffer frame. In de analyse viel zelfs op dat De Telegraaf een hogere zichtbaarheid heeft met betrekking tot het slachtoffer frame dan de tegenhanger BILD Zeitung. De analyse laat tevens zien dat het verschil tussen BILD Zeitung en De Telegraaf minder groot is dan tussen Der Spiegel en Elsevier (zie Figuur 12 & 13).
Daarnaast is de zichtbaarheid van het humanitaire frame ook bij drie van de vier media, De Telegraaf, BILD Zeitung en Der Spiegel, hoog. Elsevier heeft hier echter een lage score. Kijkend naar de variantieanalyse kan er worden geconcludeerd dat Elsevier het meeste verschilt van de rest. Het weekblad gebruikt veelal negatieve frames, zoals het
pseudovluchteling, indringer en islam-als-bedreiging frame. Daarnaast laat de kwalitatieve analyse zien dat het weekblad regelmatig negatieve retoriek gebruikt in relatie tot
21
Vertaling: Gulzig? Hongerig. Vreemdelingenhaat vergiftigt Duitsland.
22
Vertaling: Het is zeker: de vluchtelingen zullen ons land gaan veranderen. Net wanneer Duitsers gewend zijn geraakt aan het idee dat de republiek een immigratieland is, wordt de volgende illusie vernietigd: dat er zoiets bestaat als gereguleerde immigratie. Het zijn niet alleen de knappe koppen, die naar ons toekomen, het zijn de mensen die de bombardementen van Assad en de moorden van IS ontvluchten. Zij rennen om hun leven, ongeacht ze artsen of analfabeten zijn.
vluchtelingen en immigratie. Ook kan daarbij worden opgemerkt dat binnen de Nederlandse context een zichtbaarheid is van eenzelfde retoriek: woorden zoals gelukszoeker en illegaal.
De Duitse media gebruiken echter positieve retoriek en zetten zelfs campagnes op om de bevolking van Duitsland op te roepen om vluchtelingen te helpen en zich tegen
vreemdelingenhaat te keren. In paragraaf 4.3 is er te zien dat de Duitse media ook een zichtbaarheid hebben van sommige negatieve frames, zoals het indringer frame en het
pseudovluchteling frame. Der Spiegel heeft een hogere zichtbaarheid van de negatieve frames dan BILD Zeitung. Hier ligt nadruk op de vragen die te maken hebben met vluchtelingen die ongegrond zijn, of de verantwoordelijkheid van de overheid om vluchtelingen te weren of uit te procederen. Wanneer we naar paragraaf 4.5 kijken, zien we dat deze frames regelmatig voorkomen in relatie tot de Balkanvluchtelingen, aangezien de toestroom van deze
vluchtelingen naar Duitsland aanzienlijk hoog is. De Duitse media, en experts, benadrukken dat deze vluchtelingen vaak niet vluchten vanwege oorlog of een totalitair regime, maar op zoek zijn naar welvaart of werk.
Onderling laten de Duitse media geen hele grote verschillen zien. De t-toets toont aan dat alleen bij het pseudovluchteling en multicultureel frame een statistisch significant verschil te zien is. Der Spiegel heeft een wat hogere zichtbaarheid van de negatieve media frames dan BILD Zeitung. Bij de Nederlandse media is er echter wel meer verschil te ontdekken, wat samenhangt met het feit dat Elsevier het meest verschilt met de rest van de media. De informatiearme media tonen verschil doordat BILD Zeitung de hoogste zichtbaarheid heeft met betrekking tot de positieve media frames, terwijl De Telegraaf een meer gebalanceerde zichtbaarheid heeft van de media frames. Bij de informatierijke media neemt Elsevier het