Invloede op die gesin

In voortbouing op wat in die voorafgaande subafdelings te berde gebring is, sou daar geredeneer kon word dat die postmodernisme as begrip ten beste in vier konsentriese sirkels voorgestel kan word:

• Die binneste kiemsirkel is die begrip soos dit in die eerste helfte van die twintigste eeu ontwikkel het as 'n baie spesifieke rigting binne die kunste.

• Daaromheen le 'n verskeidenheid filosofiese begrippe oor die verbygaan van die moderne en die relatiwiteit wat dit teweeg gebring het.

• Die derde sirkel word gevorm deur die praktiese effekte wat hierdie beskouings op veral gesagsverhoudinge en -beskouings binne die gemeenskap gehad het en steeds het.

Daar word vervolgens gelet op wat die wesentlike van die moderne gesin was (om die veranderinge daaraan ten beste te kan beoordeel), na hoe die postmoderne gesin ontwikkel het en tewens steeds ontwikkel, en op enkele praktiese effekte van die tydsgewrig op gesinne.

3.4.4.1 Die moderne gesin - 'n tipering

Stacey (1991:8) onderskei vier grondliggende veranderings wat die moderne Amerikaanse gesin van premoderne vorme onderskei het:

• Die skeiding tussen gesinswerk en 'produktiewe' werk, met die gevolg dat vroue se werk al minder sigbaar geword het namate hulle toenemend van die man se verdienste afhanklik geword het.

• Liefde en kameraadskap as die ideale oogmerke van huwelike, 'n aspek wat sy elders (1991:9) as die 'vulnerable linchpin of the modern family order' bestempel.

• Die konsep van privaatheid en die onttrekking van gesinne aan die openbare oog.

• Groter toespitsing van die vrou op die opvoeding van al minder kinders en groter klem op moederskap as 'n natuurlike roeping.

Vir Stacey (1991:251) is die gebruik van die term 'moderne gesin' soos dit in die ge'industrialiseerde VSA (en tewens groot dele van die wereld) na vore gekom het en mettertyd gesentimentaliseer is tot die 'tradisionele gesin', eintlik 'n oksimoron, omdat dit aan mans moderniteit geskenk het deur dit van vroue te weerhou. Vir haar (1991:252) is hoer egskeiding- en saamblysyfers, werkende moeders, twee-inkomste-huishoudings, enkelmoeders en matriliniere gesinne en ondersteuningsnetwerke almal 'departures from domesticity'.

In aansluiting by Stacey se sienings oor moderniteit ten koste van die vrou, praat Elkind (1994:9-10) van 'n wanbalans in die sogenaamde moderne gesin juis as gevolg van die wyse waarop vroue hulle belange ondergeskik aan die van hulle mans en kinders moes stel. Maar hy sien 'n nuwe wanbalans in die sogenaamde deurdringbare gesin daarin dat kinders hulle

Elkind (1994:30-31) bring ook iets van die relatiwiteit van die moderne gesin na vore as hy die aandag vestig op die gebreke waaraan hierdie geldealiseerde konstruk eintlik mank gegaan het in die vorm van hoe vlakke van geweld en liefdeloosheid. Dit is hierdie insigte wat al meer gelei het tot 'n dekonstruksie en 'onttroning' van die tradisionele gesin en die onvermydelike soeke na nuwe aanvaarbare patrone.

3.4.4.2 Ontwikkeling van die postmoderne gesin

So moeilik as wat dit is om die postmoderne gesin sekuur te tipeer, is daar tog 'n paar duidelike temas te bestudeer in die besinning oor hierdie verskynsel. Vir Cheal (1993:11) is daar 'n aantal temas wat in postmoderne denke teenwoordig is en wat terselfdertyd sy invloed op die postmoderne gesin uitoefen:

• Tanende optimisme en 'n besef dat daar geen waarborg vir vooruitgang is nie.

• 'n Kulturele verwarring met 'n veelheid van standpunte wat sekerheid moeilik of onmoontlik maak.

• 'n Al vinniger tempo van verandering, met al meer verwagtinge wat teleurgestel word.

• Die vervanging van produksie deur konsumpsie as 'n sentrale lewensaktiwiteit vir baie mense, met sy implikasies vir die betekenis van menslike handelinge en sosiale verhoudinge.

• Die vermoede dat, al het die moderne era nog nie tot 'n einde gekom het nie, dit in elk geval 'n vreemde verandering ondergaan het.

Elkind (1994:1-1) karakteriseer een van die belangrikste veranderings wat die moderne gesin ondergaan het, as die deurdringbaarheid ('permeability') daarvan. In die konvensionele kemgesin het daar duidelike grense bestaan tussen die private en die openbare, tussen huis en werk en tussen ouers en kinders, al was hierdie begrensdheid ook maar relatief daarin dat dit veral middelklas blanke gesinne tot voordeel was. Daarteenoor is die postmoderne gesin baie meer vloeibaar en aanpasbaar en blootgestel aan druk van buite.

Stacey (1991:16-18) praat van die era waarin al meer altematiewe modelle van die gesinslewe na vore kom as 'recombinant family life', met gesinsreelings en -vorme wat al meer 'diverse, fluid and unresolved' word. Volgens haar is die postmoderne gesin nie 'n volgende stadium of model in die ontwikkeling daarvan nie, maar slegs die stadium waarin die geloof in 'n ordelike progressie van vorme afgebreek word. Sy bring dit in verband met

die konsep van 'n postindustriele gemeenskap wat bloot die verbygaan van die industriele gemeenskap konstateer, sonderom 'n alternatief op opvolgerte identifiseer (1991:18).

Volgens Zeitlin et al. (1995:1) was daar teen die sewentigerjare van die vorige eeu veral drie eienskappe wat die ontwikkelende postmoderne gesin onderskei het, naamlik ongeergdheid by adolessente oor die identiteit van die gesin, onstabiliteit in die lewens van ouerpare wat stygende egskeidingsyfers tot gevolg gehad het, en, met die bevryding van vroue, die vernietiging van die geborgenheid van die kerngesin as 'n hawe van veiligheid. Daarmee saam het die geweldige invloed van die elektroniese media gegaan om die grense tussen huis en werk en tussen huis en die openbare lewe af te breek en die gesin al meer deurdringbaar te maak. Deur veral die invloed van die media en ander tegnologiese ontwikkelinge het die eens rustige huis al meer die terrein van al meer uiteenlopende bedrywighede by gesinslede geword en is die eensgesindheid wat daarin geheers het, al meer vervang met potensiele botsings.

Stacey (1991:9) verwys na die wyse waarop, veral in die tweede helfte van die twintigste eeu, die kulturele beperkinge wat beide mans en vroue aan 'n lewenslange huweliksband gebind het, al losser geword het. Volgens haar (Stacey, 1991:12-16) was feminisme en die wyse waarop dit huisvroue gesensitiseer het vir die wyse waarop hulle ingeperk het en die grootskaalse toetrede van al meer vroue tot die arbeidsmark aangemoedig het, inderdaad 'n vroedvrou wat die geboorte van die postindustriele gemeenskap moontlik gemaak het.

3.4.4.3 Spesifieke invloede op gesinne en kinders

Een van die belangrikste invloede wat die ontwikkeling van die postmoderne gesin op kinders gehad het, is, soos Zeitlin et al. (1995:2-3) aantoon, die wyse waarop kinders deur dagsorg en op ander wyses op al jonger leeftye blootgestel is en word met die brute realiteite van die buitewereld. Op die manier, onder andere, is postmoderne ontwikkelinge eintlik 'n omkeer van die moderne gesin na aspekte en kenmerke van 'n pre-moderne era, daarin dat die skerp onderskeid tussen huis en werk, die hoe premie op romantiese liefde en die veridealisering van die moeder as versorger, naas ander sake, moes plek maak vir radikale ander benaderings en sienings (Zeitlin et al., 1995:3). Dit beteken egter nie dat die postmoderne in alle opsigte 'n terugkeer na die pre-moderne is nie: daarvoor is daar net te

• Die agteruitgang van groepsidentiteite onder kinders en die jeug en al groter klem op iridividualiteit.

• Verskuiwende geslagsrolle.

• Die ineenkalwing van bekende instellings en sekerhede rondom die kerk en ander gesag in die gemeenskap.

Van die kritiese gevolge hiervan vir kinders wat Hahio (1999:231) uitlig, is swakker ondersteuningsnetwerke en baie minder betrokkenheid deur ouers by die aktiwiteite en by die nood van kinders. Ironies genoeg gaan dit dikwels gepaard met druk op kinders om al meer verantwoordelikhede van volwassenes oor te neem, soos om 'n enkelouer of jonger broers en susters te ondersteun. In baie ander gevalle word grootouers verplig om as 't ware as die psigologiese steunpunt van gesinne op te tree (Hahio, 1999:232).

Aan die hand van 'n drietal temas of motiewe wat Elkind (1994:20-26) by die postmodernisme identifiseer, pas hy dit op die gesinslewe toe (1994:30-37):

• Verskeidenheid ('Difference'): Die proliferasie van verskillende gesinsmodelle en die aanvaarding van die geldigheid daarvan is beide oorsaak en gevolg van wat Elkind die deurdringbare gesin noem. Ironies genoeg is die openheid, diversiteit en vryheid wat die gevolg hiervan is, dikwels die ouers ten goede en nie kinders nie.

• Partikulariteit Daar is 'n postmodeme begaandheid oor partikuliere reelings en geldigheid in teenstelling met die groot narratiewe of skemas. Toegepas op die gesin beteken dit toenemende rol-dedifferensiasie tussen die geslagte, tussen ouers en selfs tussen ouers en kinders.

• Ongereeldheid: Die postmodernistiese aanvaarding van ongereeldheid ('irregularity') in dinge soos byvoorbeeld taal dra ditself oor op die wyse waarop die lewe van ouers wat toenemend onder ekonomiese en beroepsdruk is, al minder ruimte laat vir 'n konstante en 'kontraktuele' bemoeienis met en teenwoordigheid in die lewe en aktiwiteite van hulle kinders.

Tiperings en skematiserings van die postmodernisme, ook in sy invloed op die gesin, sou sekerlik geprolifereer kon word. Soos reeds aangetoon is, sou daar selfs geldige vrae gevra kon word of daar werklik van postmodernistiese invloede sprake is. Waaroor daar egter geen twyfel kan bestaan nie, is dat gesinne, en dan veral die kinders binne die meeste gesinne, gekonfronteer word met 'n geweldige mate van onsekerheid as gevolg van al groter

diversiteit en die wegkwyn van sekerhede in die vorm van gevestigde rolle binne die gesin en die gemeenskap. Op die ou end is die vraag nie die akademiese een oor die postmodernisme al dan nie, maar die praktiese en kritiese een oor al groter nood by gesinne in die laat twintigste en vroeg een-en-twintigste eeu.