Minder herkansingen • Veel universiteiten zetten in op een restrictief herkansingenbeleid. Studenten krijgen maximaal één herkansing per jaar. Op een aantal universiteiten bestaat de mogelijkheid om tussen toetsen te compenseren. De universiteiten willen dat studenten de bachelorfase tijdig afronden en maken duidelijke afspraken over herkansingsmomenten. Het scriptieproces wordt strakker ingericht en indien mogelijk wordt de laatste herkansingsperiode in het derde bachelorjaar vervroegd. Studenten maken meer gebruik van de eerste tentamenmogelijkheid en het rendement lijkt omhoog te gaan (Inspectie van het Onderwijs, 2012a).
Meer opleidingen met decentrale selectie • Het aantal opleidingen met een decentrale selectie is in 2013 verdubbeld ten opzichte van 2012. Deze opleidingen gaan selecteren aan de poort, waarbij tekort aan capaciteit niet langer een hoofdrol speelt: ook de in de prestatieafspraken neergelegde verhoging van het rendement is een belangrijke factor.
Meer excellent aanbod • Een van de onderwerpen in de prestatieafspraken betreft excellentie. In de voornemens in 2012 geven de universiteiten aan welke visie ze hebben op excellentie en met welke ambities en maatregelen ze deze excellentie willen verwezenlijken. De maatregelen moeten in ieder geval leiden tot meer studenten in excellente trajecten op stelselniveau en meer excellente opleidingen.
Het percentage studenten in excellentieprogramma's bedroeg bij de deelnemende instellingen in 2011 2,4 en 3,3 in 2012 (Syrius Programma, 2013).
Excellentieprogramma’s in het hbo • Ook in het hbo wordt gestreefd naar een meer gezamenlijke opvatting over een breed gedragen profiel excellente professional. Uit een inventarisatie in 2012 blijkt dat het aanbod aan programma’s de afgelopen jaren sterk gegroeid is. Op negentien van de veertig bekostigde hogescholen werden in het studiejaar 2009/2010 excellentieprogramma’s aangeboden (Wolfensberger, De Jong en Drayer, 2012). Inhoudelijk zijn er grote verschillen in omvang van program-ma’s, organisatie van het onderwijs, onderwijsvormen, selectie van excellente studenten en doelen die nagestreefd worden. Het aantal studenten dat deelnam aan een excellentieprogramma bleef laag met 0,2 procent van alle hbo-bachelorstudenten.
Internationale mobiliteit van studenten
Studentmobiliteit • Nederland scoort op een schaal voor internationale studentmobiliteit ongeveer in het midden (OECD, 2011). Dit betreft studeren in het buitenland en buitenlandse studenten in
Nederland.
Toename aantal buitenlandse studenten • Ten opzichte van het studiejaar 2010/2011 nam het aantal buitenlandse studenten in 2011/2012 toe. Het percentage van het totaal aantal ingeschreven studenten steeg van 8,1 naar 8,4. Op universiteiten was de toename van het aantal buitenlandse studenten groter dan bij hogescholen. Wel studeren er nog steeds meer buitenlandse studenten in het hbo dan in het wo.
In totaal volgden in het collegejaar 2011/2012 ongeveer 87.100 buitenlandse studenten een volledige studie of een deel van hun studie in Nederland (Nuffic, 2012).
5 laatste cijfers blijkt dit aantal rond de 46.300 te liggen. De meeste studenten gaan naar het Verenigd
Koninkrijk, België, Duitsland, de Verenigde Staten en Spanje. Sinds 2007 studeerden Nederlandse studenten die hun studiefinanciering meenamen naar het buitenland, in 86 verschillende landen aan bijna zestienhonderd instellingen.
Nederlandse studenten in België weinig succesvol • Bij de stijgende gang naar de zuiderburen spelen kostenverschillen een steeds grotere rol: in Nederland bedraagt het collegegeld achttienhonderd euro per jaar, in Vlaanderen nog geen zeshonderd. Daarnaast gaan steeds meer uitgelote studenten in België studeren. Nederlanders aan Vlaamse universiteiten zijn in het eerste jaar weinig succesvol. Ze halen fors minder studiepunten en stoppen vaker met hun studie dan de Vlamingen.
Gemiddeld behaalt in Leuven zo’n 18 procent van de Nederlanders in het eerste jaar alle studiepunten.
Van de Vlamingen slaagt 43 procent hierin. Ongeveer een derde van de Nederlanders haakt af, twee keer zoveel als gemiddeld. Verderop in de studie gaat het wat beter. Uiteindelijk is ruim één op de drie Nederlanders op tijd klaar met de bachelor, en meer dan de helft van de Vlamingen.
Nabeschouwing
Ambitieuze prestatieafspraken • Het hoger onderwijs kent veel verdiensten. Het is in hoge mate toegankelijk en in de internationale onderzoeksrankings staan onze universiteiten onverminderd hoog.
De studenttevredenheid blijft stijgen; in het wo is zelfs 82 procent van de studenten tevreden.
Universiteiten zijn zorgvuldig in het naleven van enkele onderzochte wettelijke voorschriften.
Belangrijk is ook dat de prestatieafspraken veel ambitie laten zien met niet geringe kwaliteitsdoelstellingen.
Meer eerstejaars vallen uit • Zorgelijk is de opnieuw stijgende uitval onder eerstejaarsstudenten, ondanks de toegenomen aandacht voor een zorgvuldige intake en begeleiding. Mogelijk is dit een gevolg van de selectievere maatregelen. Dat bovendien aan het eind van de opleiding minder dan de helft van de starters gediplomeerd is, zowel in het hbo als in het wo, blijft een ernstig tekort van ons stelsel.
Verschillen tussen instellingen • Opvallend zijn verder de grote verschillen tussen instellingen in een aantal kernprestaties. Percentages uitval in het eerste jaar, studiesucces na nominaal plus een jaar en de studenttevredenheid laten zowel in het hbo als in het wo opvallende verschillen zien. Deze verschillen zijn slechts ten dele terug te voeren op kenmerken als omvang van de instelling en regio. Brede instel-lingen verschillen onderling opmerkelijk veel op bepaalde gemiddelde prestaties. Er is nog veel winst te behalen.
Kwaliteitscultuur in het hbo • De eigen code voor goed bestuur wordt op belangrijke onderdelen onvoldoende nageleefd en de publieke verantwoording is niet wat ervan verwacht mag worden. Verder doen zich bij sommige instellingen nog steeds ernstige tekortkomingen voor in de naleving van de wettelijke bepalingen rond studielast, examencommissies, onderwijs- en examenregelingen en het geven van vrijstellingen op grond van eerder verworven competenties. Voorts schiet de voorlichting aan aankomende studenten regelmatig ernstig tekort. De evaluatiecommissie van de code goed bestuur spreekt gefundeerd over een ‘ontbrekend normen- en waardenkader, met opvattingen over wat goed is in de zin van fatsoenlijk, passend, ethisch verantwoord’. Terecht merkt de NVAO op dat de vinger aan de pols moet blijven.
Wettelijke veranderingen • De inspectie zal blijven toezien op de naleving van wet- en regelgeving.
In 2013 evalueert zij de wettelijke veranderingen in het interne toezicht en de examencommissies. Ook vindt dan verder onderzoek plaats naar de pabo’s en lerarenopleidingen en naar het functioneren van
5.6
Literatuur
Berkhout, E., Prins, J. & Werff, S. van der (2012). Studie & Werk 2012. Hbo’ers en academici van afstudeerjaar 2009/2010 op de arbeidsmarkt. Amsterdam: SEO.
Brink, T. van den (2012). Studiekeuzevoorlichting: verleiding of voorlichting. Utrecht: LSVb.
Goedegebuure, L. (2012). Mergers and More: the Changing Tertiary Landscape in the 21th Century. Working Paper Series, HEIKwp 2012/01. Oslo: Faculty of Educational Sciences, University of Oslo.
HBO-raad (2012a). Feiten en cijfers HBO-Monitor 2011. De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden van het hbo.
Den Haag: HBO-raad.
HBO-raad (2012b). Goed bestuur in het hbo. Advies van de evaluatiecommissie branchecode governance hbo.
Den Haag: HBO-raad.
HBO-raad (2012c). Kennis die werkt. Beeld van het hbo anno 2012. Den Haag: HBO-raad.
Inspectie van het Onderwijs (2012a). ‘Eerst je bachelor, dan je master.’ Monitor invoering harde knip tussen bachelor- en masterfase in het universitaire onderwijs. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
Inspectie van het Onderwijs (2012b). Rapportage (sociale) veiligheid & integriteit hoger onderwijs. [Brief aan het]
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs. http://www.
onderwijsinspectie.nl/binaries/content/assets/Actueel_publicaties/2012/veiligheid_en_integriteit_
hoger_onderwijs.pdf (geraadpleegd 30-01-13)
Inspectie van het Onderwijs (2012c). De staat van het onderwijs. Onderwijsverslag 2010/2011. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
Miltenburg, Th. (2012). Aantal eerstejaars voor lerarenopleidingen sterk gedaald. CBS Webmagazine, 25 juni 2012.
http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/onderwijs/publicaties/artikelen/archief/2012/2012-3642-wm.
htm (geraadpleegd 30-01-13)
Nuffic (2012). Mobiliteit in beeld. Internationale mobiliteit in het Nederlandse hoger onderwijs. Den Haag: Nuffic.
NVAO (2012). Vinger aan de pols. Jaarverslag 2011. Den Haag: Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO).
OCW (2007). Het hoogste goed. Strategische agenda voor het hoger onderwijs. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW).
OCW (2008). Krachtig meesterschap. Kwaliteitsagenda voor het opleiden van leraren 2008-2011. Den Haag:
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW).
OCW (2011a). Actieplan LeerKracht van Nederland. Beleidsreactie op het advies van de Commissie Leraren. Den Haag:
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW).
OCW (2011b). Richtlijn jaarverslag onderwijs. Toelichtende brochure bij de Regeling Jaarverslaggeving Onderwijs.
Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW).
OCW (2012a). Aanbiedingsbrief OESO-Rapport Education at a Glance 2012. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW).
OCW (2012b). Kerncijfers 2007-2011. Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW).
OCW (2012c). Trends in beeld. Zicht op Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW).
OECD (2009). Student Mobility in Tertiary Education, 2009. http://skills.oecd.org/developskills/documents/14c studentmobilityintertiaryeducation2009.html (geraadpleegd 30-01-2013)
OECD (2012). Education at a Glance 2012. OECD Indicators. Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD).
ROA (2012). Schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt 2011. Maastricht: Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA).
Schab, K., (Ed.) & Sala-i-Martín, X. (2012). The Global Competitiveness Report 2012-2013. Geneva: World Economic Forum. http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2012-13.pdf (geraadpleegd 30-01-13)
Verbeek, F., Eck, E. van, & Glaudé (2011). Studiekeuzegesprekken: op zoek naar maatwerk. Amsterdam:
Kohnstamm Instituut.
5 VSNU (2012a). Aantal ingeschreven studenten, gediplomeerden en instroom in het wetenschappelijk onderwijs, studiejaar
2011/12. Factsheet. Den Haag: VSNU.
VNSU (2012b). Voorlopige inschrijfcijfers universiteiten 2012-2013. Den Haag: VSNU. http://redactie.vsnu.nl/
Media-item/Voorlopige-inschrijfcijfers-universiteiten-20122013.htm (geraagpleegd 30-01-13) Vught, F. van (2012). University Profiles. International Rankings, Institutional Maps and the Need to Discuss the Structure of Dutch Higher Education. Opening Academic Year 2012/13, Maastricht University, 3 September 2012.
Maastricht: Maastricht University.
Wolfensberger, M., Jong, N. de, & Drayer, L. (2012). Leren excelleren. Excellentieprogramma’s in het HBO: een overzicht. Resultaten van de landelijke inventarisatie 2009-2010. Utrecht: Universiteit Utrecht; Groningen:
Hanzehogeschool Groningen.
6
6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9
Kwaliteit groen onderwijs Kwaliteit groen vmbo Kwaliteit groen mbo
Kwaliteit groen hoger onderwijs
Leerlingen in de groene onderwijskolom Kwaliteitsinitiatieven groene onderwijskolom Ontwikkelingen in de groene sector
Financiën Nabeschouwing
170 170 172 173 174 176 176 178 178