Informatieve programma’s

Hoewel de TROS het plan had programma’s ‘met duiding’ te brengen, kwam daar in de eerste paar maanden weinig van terecht. Toch concludeerde Landré al na een maand dat het open bestel een feit was geworden en dat de TROS ‘de zware taak had, als kleine omroep naast de grootmachten, waar te maken dat het open bestel in het belang was van tienduizenden kijkers en luisteraars’.³²⁵

In de TrosKompas van 26 november 1966 legde programmaleider Rob Funcke uit dat de omroep nog geen tijd had voor een nieuws- en commentaarrubriek: ‘Ik weet dat daaraan

behoefte is, maar het is nu eenmaal ondoenlijk het risico te lopen na bijvoorbeeld een Brandpunt of een Achter het nieuws op dezelfde avond met een dergelijk TROS-programma

322

Landré , Joop Landré vertelt, 83.

323

Afschrift van minister Vrolijk, minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk aan het bestuur van de TROS (Den Haag 14 december 1965), Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Archieven en documentatie, Bibliotheek, Geschonken collecties, Collectie TROS.

324

Landré, Joop Landré vertelt, 83.

325

te komen.’³²⁶ Wel meldde Funcke dat de omroep bezig was met een programma ‘van gewoon het wezen van wat het grootste deel van het Nederlandse volk denkt en vindt’, waardoor het ware gezicht van de TROS beter herkenbaar zou worden.³²⁷

Brandpunt was het actualiteitenprogramma van de KRO en werd al vanaf 1959

uitgezonden. Het was begonnen als een actueel magazine-achtig programma dat zich als actualiteitenprogramma presenteerde, maar volgens Mirjam Prenger hadden veel onderwerpen eerder een onderhoudende dan een informatieve functie.³²⁸ Begin ’63 bracht de rubriek meer maatschappelijk en politiek relevant nieuws. Achter het nieuws is al eerder genoemd als de actualiteitenrubriek van de VARA. De rubriek werd vanaf 1960 uitgezonden.

Op 26 januari 1967 zond de TROS dan voor het eerst de actualiteitenrubriek Kompas uit, van 21.15 tot 21.25 uur.³²⁹ Joop van den Broek was eindredacteur van de rubriek.³³⁰ Van den Broek nam ontslag nadat hij van een collega had gehoord dat voormalig REM-directeur Brandel, inmiddels TROS-adviseur, de rubriek ‘te amateuristisch’ had bevonden en Landré vervolgens aanpassingen aan de inhoud van het programma had verricht.³³¹ Volgens Van Amerongen is de rubriek na het vertrek van Van der Broek nooit meer goed van de grond gekomen.

In Kompas zullen vragen die een ieder zich stelt door mensen in het nieuws worden beantwoord- en dat op een eerlijke, onpartijdige wijze en niet, zoals tot nu toe vrijwel uitsluitend gebeurt, tegen een achtergrond van partijbelangen. Kompas wil voorlichting geven, zo zeggen de samenstellers, geen propaganda bedrijven.³³² Waarschijnlijk doelde de TROS hier op Achter het nieuws. Hoewel VARA-voorzitter Jan Broeksz in 1966 nog vond dat de VARA zich diende te beschouwen als ‘het propaganda-instituut’ van de PvdA, bleek volgens Prenger dat de praktijk anders uitwees. De programmamakers van de VARA zouden

326

TrosKompas (26 november - 3 december 1966) 4.

327

Ibidem, 4.

328

Mirjam Prenger, ‘Van familiemagazine naar actualiteitrubriek. KRO’s Brandpunt in maart 1963’ in: Stichting Mediageschiedenis, Jaarboek Mediageschiedenis 2 (Amsterdam 1990) 157.

329

Zie bijlage 1B, p. 100.

330

Peter de Jong, ‘De TROS zoekt de vrijheid’ in: Het Algemeen Dagblad (14 oktober 1967).

331

Van Amerongen, ‘De TROS, een goede gast in de huiskamer’.

332

helemaal niet zo dicht op de partijlijn zitten en de ontwikkelingen bij de PvdA zelfs met een zekere distantie volgen.³³³

Omdat het er niet naar uitzag dat de TROS op korte termijn meer geld te besteden zou hebben, bleef Kompas nog ‘vrij onschuldig’, zoals regisseur Jan Keja het verwoordde.³³⁴ Keja was in de periode ‘65-’69 hoofd jeugdzaken van de TROS. Na deze periode verwierf hij onder meer bekendheid met het maken van dramaproducties voor verschillende omroepen.³³⁵ In de onderzochte eerste halfjaarprogrammering zond de TROS nog twee keer

Kompas uit; op vrijdag 17 maart en op donderdag 30 maart 1967. Andere

TROS-programma’s in deze periode met een informatieve functie waren Hoe u erover denkt, dat op 27 oktober werd uitgezonden en Kanker-bestrijding, waarin op 26 januari een toespraak van de directeur van het Antoni van Leeuwenhoekhuis centraal stond.

3.4 Amusementsprogramma’s

De TROS wilde zich vooral richten op het uitzenden van ontspanningsprogramma’s. Volgens Gros gaan ontspanning en amusement vaak samen. Het grootste deel van het publiek kan met dit type programma’s worden bereikt, een reden waarom veel omroepen de nadruk op deze functie leggen.³³⁶ De programmering van de TROS stond in ieder geval bol van het amusement.

Het eerste televisieprogramma van de TROS heette Een beetje vieren! en werd uitgezonden op zondagavond 2 oktober van 21.25 tot 22.25 uur. De TROS kondigde het aan als ‘een gevarieerd programma’.³³⁷ Funcke gaf als toelichting dat ´een te grote strakheid vermeden moest worden en dat er ruimte moest overblijven voor onderdelen die het kenmerk zouden dragen van het onverwachte´.³³⁸ Een beetje vieren! was hier volgens de programmaleider een voorbeeld van: Mensen met talenten op uiteenlopende gebieden

zullen plotseling op uw scherm verschijnen en uit uw toestel te horen zijn. (…) Wij zoeken nog

333

Prenger, “’Rode balletjes” en cinéma vérité’, 167.

334

TrosKompas (8-15 april 1967) 3.

335

Http://beeldengeluidwiki.nl/index.php/Jan_Keja (Bezocht op dinsdag 3 augustus 2010 om 9.49 uur).

336

Gros, Televisie: Pers, parlement en publiek, 16.

337

TrosKompas (1-8 oktober 1966), 26.

338

steeds naar het beste in de wereld van cabaret, toneel, muziek, enz., zodat wij ook te elfder uren onze programma’s nog kunnen omzetten.³³⁹

De VPRO betitelde het programma als een mengeling van licht amusement met voorlichting en educatie, een vorm die later de sandwichformule zou gaan heten.³⁴⁰ Bij zo’n formule wordt een populaire vorm gevonden om iets minder populairs aan de man te brengen. In Een beetje vieren! werd omroepster Mary Schuurman voorgesteld, zong een koor het Hollandse lied ´Ferme jongens, stoere knapen´, hield Landré een kleine toespraak en waren er verschillende optredens.³⁴¹

Het programma was tevens de eerste aflevering in de reeks van Een beetje. Op 24 december 1966 werd vanuit Laren Een beetje (Kerstmis) vieren uitgezonden, met optredens van verschillende artiesten. De wens van de omroep om eigen producties van een uur te maken, leek te zijn gerealiseerd. Een beetje de boer op was de titel van een amusementsprogramma rondom tandarts-cabaretier Chiel de Boer, dat de TROS op 14 februari 1967 uitzond. De laatste aflevering van Een beetje tijdens de programmering van de eerste zes maanden was Een beetje Pasen vieren met optredens van o.a. showman Klaas Koomen en zangeres Ria Kuyken.³⁴² De reeks bestond vooral uit veel muziekonderdelen.

Muziekprogramma’s leverden een groot aandeel in de TROS-programmering. Yvonne

Carré zingt en Zeg niet dat ik gelukkig ben waren hier voorbeelden van. In Zeg niet dat ik gelukkig ben traden Jop Pannekoek en Elly Nieman op. Zij ‘verpersoonlijkten dat deel van de

jeugd, dat door opvallende bezigheden, excentrieke kleding en allerlei gekke manifestaties de indruk wekken dat ze gelukkig zijn.’³⁴³

Het programma was typerend voor de TROS, omdat de omroep fatsoenlijk wilde zijn, wars van ‘nozemachtig’ negativisme en die zegt waar het op staat.³⁴⁴ Want daarom gaat het

in het diepste wezen: wij willen de gemeenschap steunen, die niet het anarchisme preekt,

339

Ibidem.

340

Http://geschiedenis.vpro.nl/.../stuk%20website%20versie%20def.docx (Bezocht op donderdag 5 augustus 2010 om 8.42 uur). 341 Ibidem. 342 Zie bijlage 1B, p.100. 343 TrosKompas (24-31 december 1966) 3. 344

maar die Nederland een leefbaar land wil houden voor allen, die hard werken en met en in hun gezinnen van goeden wille zijn.³⁴⁵

Andere muziekprogramma’s waren Lecuona Cuban Boys, The Shepherds, The Golden

Gate Quartet, The summerset en Patricia zingt. The Shepherds was een programma waarin

Helen, Nico en John Schaap temidden van een Oudhollands interieur liedjes zongen. Patricia

zingt was een kleine show rondom Patricia Paay die op 10 maart 1967 verscheen. In de show

zong Paay een aantal nummers en introduceerde ze drie jonge talenten bij het Nederlandse publiek.³⁴⁶ Golden Gate Quartet was een uit Amerika aangekocht programma met jazzliedjes, volksliederen en spirituals van een vierkoppige muziekband.³⁴⁷

De TROS kocht veel programma’s en series aan uit het buitenland. De detectiveserie

Laura Storm was een Italiaanse serie, bestaande uit vier afleveringen. Volgens Televizier had

de TROS de serie gekocht omdat het nog niet was geclaimd door een van de andere omroepen en omdat de omroep graag een serie wilde hebben die ‘anders dan anders was’.³⁴⁸ Een andere aangekochte serie was My favorite Martian. De serie kwam uit Amerika en werd daar van 1963 tot 1966 op de televisie vertoond. In de omroepgids werd de serie vertaald als Mijn oom van Mars. Het ging over een marsbewoner die op aarde komt. In het eerste half jaar verscheen het programma twaalf keer.

Bekend was ook Voyage to the bottom of the sea, die voor het eerst werd vertoond op 9 januari 1967. De TROS noemde het programma een primeur voor de Nederlandse televisie, omdat er nog nooit zoveel geld in een productie was gestoken en omdat de serie op wetenschappelijke feiten zou berusten.³⁴⁹ Landré had het programma gekocht van een Amerikaanse man die hem op zijn kantoor aan de Herengracht had bezocht. De Amerikaan had tegen Landré gezegd ‘een schitterende Amerikaanse serie in de aanbieding te hebben’.³⁵⁰ Omdat de TROS nog geen echte filmserie in haar pakket had (wat zat daar

trouwens al wél in?) en er hoe dan ook een programma moest komen, antwoordde ik mijn

345 Ibidem. 346 TrosKompas (4-11 maart 1967) 3. 347 Televizier (21-28 januari 1967) 3. 348 Televizier (8-14 oktober 1966) 50. 349 TrosKompas (7-14 januari 1967) 3. 350

nieuwe vriend de serie wel te willen kopen, temeer daar de prijs me uiterst billijk voorkwam!³⁵¹

Een paar dagen later kwam Landré tot de ontdekking dat de Amerikaan de serie al aan alle omroepen aan de man had proberen te brengen. Niemand had echter belangstelling getoond. Ik kreeg het behoorlijk benauwd. Had ik een kat in de zak gekocht? Integendeel.

Voyage to the bottom of the sea was vanaf de eerste de beste aflevering een topper! De serie

ging over de atoomonderzeeër Seaview, die de mensheid moest beschermen en optrad wanneer de wereldvrede gevaar liep. Hoewel het een mannenfilm was, trad er af en toe een vrouw in op, ‘al was het maar om de kijkers een plezier te doen’.³⁵² Ook T.H.E CAT was uit Amerika aangekocht. De actiedrama ging over een beroepslijfwacht die een geestelijke probeerde te beschermen.

In de geringe uren televisiezendtijd die de TROS in deze periode had wist de omroep toch nog enige diversiteit aan te brengen in het amusementsgenre. Zo werd de tekenfilm

Laurel and Hardy uitgezonden, de TROS Toto Kwis, Kleur in zwart wit, Jack Chandu, Waar is TROSSIE gebleven? en de Atlantic Show. Waar is TROSSIE gebleven? was een eenmalig

filmverslag over de hond Trossie, die in Een beetje vieren! had opgetreden. De Atlantic Show was een TROS-reportage van een zevendaagse reis van een aantal schepen op de Atlantische Oceaan. De TROS filmde het internationale amusementsprogramma dat plaatsvond aan boord van de schepen.

Typerend voor de TROS waren een aantal programma’s waarin interactie met de kijker centraal stond. Kleur in zwart wit was een teken- en schildercursus. De TROS meende met dit programma een nieuw element te hebben toegevoegd aan het medium televisie, namelijk de zelfwerkzaamheid van kijkers. Het was interactief in die zin dat het programma reacties gaf op tekeningen en schilderijen die de kijker had gemaakt. Een lezer merkte op dat de TROS de televisiekijkers eindelijk eens aan het werk kon zetten, en dat ook nog eens op een prettige manier.³⁵³ Op 29 december gaf de TROS reacties op de tekeningen en schilderijen.

Ook de TROS Toto Kwis was zo’n programma. Op 10 oktober werd het voor het eerst uitgezonden. Vanaf het begin zorgde de quiz al voor een aantal problemen. Zo was in Het

351 Ibidem, 84. 352 TrosKompas (7-14 januari 1967) 27. 353 TrosKompas (12-19 november 1966) 30.

Eindhovens Dagblad te lezen dat de aankondiging van het programma tot grote

ontevredenheid bij de andere omroepen leidde.³⁵⁴ De TROS had de programmagegevens en de toelichting bij de quiz naar alle omroepen gestuurd, omdat het voor alle kijkers mogelijk moest zijn eraan deel te nemen. De omroepen vonden de toelichtingen echter te uitvoerig en weigerden die op te nemen in het programmablad. Het voorval illustreerde de wat moeizame verhouding tussen de verzuilde omroepen en de TROS.

Jack Chandu was het pseudoniem van Jack van Swieten. In het programma richtte de

astroloog zich tot de kijker en maakte hij hem op populaire wijze duidelijk waarom zijn karakter samenhing met zijn handschrift.³⁵⁵ Het programma duurde vijf minuten en verscheen één keer in oktober en één keer in november.

In de eerste half jaar programmering van de TROS zaten weinig tot geen culturele programma’s. Wel vielen sommige programma’s zowel onder de categorie amusement als cultuur. Kleur in zwart wit was hier een voorbeeld van. Het programma ging over een cultureel onderwerp maar had tegelijkertijd een ontspanningsfunctie. Ook veel muziekprogramma’s vielen zowel onder de noemer amusement als cultuur. Een voorbeeld is de Atlantic Show, waarbij optredens van o.a. een Bulgaars orkest, een Engelse dansgroep en een Franse marionettenspeler getoond werden.

3.5 Receptie

Een paar dagen na de eerste uitzending was in de Televizier te lezen dat ´de TROS eigenlijk nog een beetje in de mist vaart´.³⁵⁶ Volgens het omroepblad wist de TROS vooral te omschrijven wat ze níet zou gaan doen. Daarnaast zouden de bestaande omroepen al de beste buitenlandse programma´s hebben aangekocht en zou het moeilijk worden voor de omroep om goede programmamakers te vinden.³⁵⁷

Journalist Martin van Amerongen stelde in een terugblik in Vrij Nederland dat de TROS een politieke kleur miste en dat de omroep hier nog uiterst bevreesd voor was.³⁵⁸ Er is

354

Persoverzicht 66/105, NRU, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Archieven en documentatie, Bibliotheek, Knipselarchieven, Knipselmap TROS, 4.

355 TrosKompas (22-29 oktober 1966) 3. 356 Televizier (8-14 oktober 1966) 14. 357 Ibidem. 358

echter geen twijfel aan dat de TROS, als zij eenmaal genoeg contribuanten in de fuik heeft, zich ter rechterzijde zal opstellen. Verder was Van Amerongen vooral positief over de

programmering van de nieuwe omroep:

De TROS was een integrerend element in ons omroepbestel geworden, een element dat met de dag sterker werd (en wordt), hetgeen niet in de laatste plaats is te danken aan de steun van De Telegraaf, die in deze omroepvereniging niet alleen een middel ziet om de gehate Hilversumse zuilen tegen de schenen te schoppen, maar die bovendien graag te zijner tijd de vruchten wil plukken van de ca. 2 miljoen die zij in dit project heeft gestoken.³⁵⁹ De steun van De Telegraaf voor de omroep ging namelijk zo ver dat de krant de uitgever van de

TrosKompas was geworden.

Een klein commentaar in de KRO-gids van 9-15 oktober 1966 maakte duidelijk dat de katholieke omroep niet gecharmeerd was van de TROS. In het commentaar werd niet ingegaan op de programmering van de TROS, maar was te lezen dat ‘Jan Blokker terecht tot het inzicht was gekomen dat wij met de TROS niet te doen hebben met een zuil, maar met een Telegraafpaal’.³⁶⁰ Volgens de KRO was het begrip ‘zuil’ de laatste jaren te uniform gehanteerd. Zo zag de omroep zichzelf als een ‘pluriforme steunbeer’, was de VARA een ‘rode dwarsligger’ en was de NCRV een ‘gedenknaald’.³⁶¹ Desondanks begroette de KRO de TROS ‘collegiaal’.

Volgens de Televizier was het Open Bestel met de toelating van de TROS geen werkelijkheid geworden: De deur heeft op een kier gestaan en de nog wat slanke TROS heeft

er zich met enige moeite door kunnen wringen.³⁶² Verder stelde het omroepblad dat de TROS een ‘vreemd eendje in de bijt’ was en geen ‘welkome gast in het gezelschap der hooghartige omroepverenigingen’.³⁶³

Op 12 november 1966 schreef de Televizier een commentaar over de programmering van de TROS: De TROS heeft zich wél gerealiseerd, dat het voor de werving van meer leden

belangrijk is om goede programma’s te brengen. Temeer, omdat zij via enkele

359

Ibidem.

360

KRO-gids (9-15 oktober 1966), Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Archieven en documentatie, Bibliotheek, Omroepgidsen, 3. 361 Ibidem. 362 Televizier (15-21 oktober 1966) 52. 363 Ibidem.

publiciteitsmedia heeft laten weten, dat zij van plan is om met een heel ander soort uitzendingen te komen dan de zuilen tot nu toe deden, wordt er nogal het een en ander van deze kleine zuil verwacht.³⁶⁴

Vol lof was het omroepblad over het programma Kleur in zwart en wit, waarbij de kijkers echt de handen uit de mouwen konden steken. Het programma was een voorbeeld van de moeite die TROS-medewerkers namen om met een beperkt budget een bijzonder programma te maken.³⁶⁵ In het programma Tros Toto Kwis werd volgens Televizier indirect reclame getoond voor Polaroid. Omdat er veel kritiek op was gekomen zou de TROS het programma van de buis hebben gehaald.³⁶⁶ Atlantic Show bestond volgens het onafhankelijke omroepblad ook uit verkapte reclame. Tijdens het programma, waarin de TROS filmopnamen maakte van de SS ‘Rotterdam’ van de Holland Amerika Lijn, zou de omroep de kijkers thuis een idee willen geven van ‘hoe goed de HAL wel voor haar passagiers zorgt’.³⁶⁷

Eind december gaven twee lezers hun reactie op de kritieken van de Televizier op de TROS. Zo was H. van Dinther uit Rosmalen het ‘helemaal niet eens met de manier waarop de TROS wordt zwart gemaakt’. Het omroepblad zou de ‘toch al moeilijke start van de TROS nog moeilijker maken, wat niet fair was’.³⁶⁸ F. Bongers uit Arnhem vond dat hij tot zijn spijt moest constateren dat de programma’s van de TROS steeds minder ontspanning boden. De

Atlantic Show kwam in de buurt van een amateur-programma. Waarom bovendien al dat Engelse gedoe? ³⁶⁹

De KRO vond dat de doorsnee-kijker zich teveel liet aanleunen door de tv: Hij kankert

er de hele dag op, maar doet verder niets. Hoogstens wordt hij lid van de TROS om straks weer een object voor zijn onbehagen te hebben.³⁷⁰ AVRO-directeur Willem Vogt stelde in een commentaar in de Avrobode dat de TROS weinig moeite deed voor de programma’s: Wie

immers, zal zich de toekomst wagen aan de vermoeienissen van de vrije nieuwsgaring, als 364 Televizier (12-18 november 1966) 43. 365 Ibidem. 366

Televizier (26 november-2 december 1966) 69.

367 Ibidem. 368 Televizier (24-30 december 1966) 7. 369 Ibidem. 370 KRO-gids (2-8 april 1967) 2.

men op zo’n eenvoudige wijze – de TROS bewijst het – aan de felbegeerde radio en tv-programma’s kan komen?³⁷¹

Iets soortgelijks was te lezen in de VARA-gids, begin februari 1967. Karel Prior, een journalist die voor vele omroepen had gewerkt, ging in 1967 aan het werk bij de TROS. Volgens Prior stelde het eigen gezicht van de TROS weinig voor. Zo gaf hij toe dat wat hij deed niet nieuw was en dat de programma’s van de TROS bij elke omroepvereniging zouden passen.³⁷² F.W.T. Hunger verklaarde in een interview met Van Amerongen op 11 februari 1967 dat de TROS veel programma’s van het populaire genre moest uitzenden om zo snel mogelijk 100.000 leden te werven.³⁷³ Hunger was de nieuwe voorzitter van de TROS en ex-voorzitter van de Rotterdamse Kamer van Koophandel. Wanneer de honderdduizend leden dan bereikt zou zijn was de tweeënhalf uur zendtijd de gelegenheid om ‘iets aan missiewerk te doen’, waarmee Hunger culturele programma’s bedoelde.³⁷⁴

Veel kritieken gingen over akkefietjes die breed werden uitgemeten in de dagbladen

In document De TROS is los (pagina 62-72)