Aan de westzijde van de kerkheuvel, nu Pastoor Huveneersheuvel, staat het Hof van Nattenhaasdonk of Nethof. De zware keldermuren, meer dan 1,80 m dik, de lange muurankers en de gedempte grachten rondom het gebouw verwijzen nog naar omwalde woning die hier stond.
Vanaf het begin van de 15de eeuw wordt in denombrementen, cijnsboeken en verkoopackten regelmatig hof, boonhof of boenhof van Nattenhaasdonk vermeld. Het denombrement128 opgemaakt rond 1408-1415 somt alle eigendommen en rechten die de vrouw van Rumst bezat in Haasdonk op: ‘item ten vorseiden vollen leen hout Hendrijc
(van Moertere) ‘thof daer in woent […] groot een bunder luttel min oft meer’. Deze
passage slaat waarschijnlijk op het Nethof dat op dat moment gehouden door de heerlijkheid van Rumst en Rumst zelf op zijn beurt is een leenhof van Grimbergen.129 Uit de registers van de 20ste penning van Hingene van 1572 en 1573 blijkt dat sr Franchois de Schotte eigenaar is van een huis en hof met hofgracht in (Natten)Haasdonk. De eigendom is 0,5 bunder, dat is bij benadering 1, 36 ha, groot. 130
Peeter De Backer overleed in 1651. Hij was op dat moment de eigenaar van het Nethof. Hij had de hoeve gekocht van Jacques de Schotte, een erfgenaam van Franchois de Schotte.131
In 1652 werd het Nethof beschreven in een aankondiging voor de verkoop van het hof:
‘een groot speel-huys … geleghen tot Nattenhaesdonck omtrent de kerck aldaar’,’het hoogh-huys met syne galleryen, kelders, borneput, schuere, pachthoff, stallinghen ende andere edificien met eene optreckende brugge met syne wallen’’synde den hoff beplant met veele opgaende soo fruytboomen als andere’,’geen andere appendentie ofte dependentie van het huijs ofte hoeve worden bij gebrocht als die inden wal ende brugge besloten sijn’. Het gaat dus om een groot speelhuis132 in Nattenhaasdonk bij de kerk, een hooghuis met galerij, kelders, borneput, schuur, pachthof, stallingen en andere gebouwen, met een ophaalbrug over de wallen, boomgaard met fruitbomen. Alles besloten door de wallen wordt verkocht, geen andere bijgebouwen.133 Huis en hof samen beslaan een oppervlakte van 1 gemet en 59 roeden, bij benadering 5325m2. 134 Daarna volgt de beschrijving van de boomgaard met fruitbomen en opgaande essen, gelegen bij
128 Een denombrement is een document dat werd opgemaakt bij het verwerven van een leen. Het is een gedetailleerde beschrijving van de eigendommen, opbrengsten en rechten verbonden aan het leen.
129 Hooghe 2013,7: transcriptie van Hooghe F. en Croket B.; Bornem Kasteelarchief Serie, register 3, f 7 r.
130 Stadsarchief Gent Reeks 28 map 29/121; De 20ste penning is een heffing op het jaarlijks inkomen uit onroerende goederen Deze werd door de Spaanse koning ingevoerd in 1570 en terug afgeschaft in 1574. De penningkohieren werden opgemaakt in alle dorpen en steden en bevatten de namen van eigenaars en pachters van de aanwezige woningen. Voor Hingene zijn de penningkohieren van de jaren 1572 en 1573 bewaard. Transcriptie B. Croket. Dendermondse maat: 1 roede = 33,49 m2, 1 bunder = 1,34 ha.
131 Info Benny Croket.
132 https://inventaris.onroerenderfgoed.be/thesaurus/typologie/262: landhuis. Een speelhuis is een landhuis met de nadruk op de residentiële functie en minder op de verdedigende functie. Het is een comfortabele woning, soms met wat kasteelachtige elementen, in het geval van Nattenhaasdonk de omwalling en ophaalbrug.
133 Archief Bornem parochiearchief Nattenhaasdonk BR-V1-B-002-08. Transcriptie B. Croket.
het huis, door een dreef gescheiden van een koolhof135. De dreef begint aan de ophaalbrug en loopt tot aan het hek. Ze bestaat uit 49 eikenbomen. Ter hoogte van de brug staat een lindeboom. Boomgaard, koolhof en dreef samen zijn 2 gemet en 66 roeden groot. Dat is ongeveer 8900 m2.136
Het goed werd te koop aangeboden bij decreet in de Raad van Vlaanderen. De Backer verkocht dus niet vrijwillig en vermoedelijk was het aangeslagen.
Zes jaar later, op 21 februari 1658 verkoopt Niklaas De Backer het Nethof aan Servaes Coolman, advocaat en procureur bij de Raad van Vlaanderen. Is de verkoop van 1652 dan niet doorgegaan? De koolhof en de boomgaard naast het Nethof bleven in eigendom van de familie De Backer.137 Het Nethof was op dat moment een leen van de heer van Hingene.138
Een ‘memorie van metswercken ende reparatien die gemaeckt moeten worden aen de
opper en nederhuysinge van ’t hof neffens de capelle van Nattenhaesdonck’, die dateert
van 1662, maakt duidelijk dat het hof bestaat uit een opperhof en een neerhof. Het hof, gebouwd op een verhevenheid, is volledig omgeven door een wal. Een toegangsweg met dreef en ophaalbrug over de wal. In de aanbesteding is ook sprake van een toren en een gaanderij.139 Het document wordt door Mees in 1894 geciteerd zonder verwijzing op te geven. Het kon ook niet worden teruggevonden in de geconsulteerde archieven. Het is het enige archiefstuk waarin sprake is van een toren en een gaanderij.
Van 1705 tot 1715 liep er een rechtsgeding tussen Jan-Baptist Coolman, de zoon van Servaes, en Frans Tourneur, de pastoor van Nattenhaasdonk, over een haag die de pastoor aanplantte op de perceelgrens tussen het Nethof en de hof van de pastorij. Landmeter P. Van Landeghem maakte in functie van het lopende proces op 9 december 1705 een
135http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=MNW&id=23057&lemma=coolhof: Koolhof = moestuin
136 Dendermondse maat: 1 roede = 33,49 m2, 1 bunder = 1,34 ha.
137 ARAB, Archief d’Ursel Leenboek 1640 – 1727 L1017 folie 17 recto. Transcriptie B. Croket.
138 Mees 1894,294.
139 Mees 1894, 294.
Figuur 23 De situatieschets van P. Van Landeghem die dateert van 1705. ‘Schets der verhene plaats van Nattenhaasondk, naar P. Van Landeghem 9 december 1705’ door J. Vastermans, Schaarbeek-Brussel, overgenomen uit Mees 1894, tussen 294 en 295.
situatieschets.140 Deze schets is de enige iconografische bron waarop zowel het Nethof als de kerk en pastorij worden afgebeeld. Ze biedt niet alleen waardevolle informatie over de ligging van de drie bouwwerken ten opzichte van elkaar, maar geeft ook schematisch de bouwvolumes weer.
Figuur 24 De situatieschets van P. Van Landeghem die dateert van 1705, met toevoeging van de legende.
140 Bornem Archief Nattenhaasdonk BR-V1-B-002-22; Bornem Archief Nattenhaasdonk: Doos 007 en doos 008 in het bijzonder BR-V1-B-008-11 met een beschrijving van beide eigendommen
Na het georefereren van de schets blijkt dat deze perfect overeenstemt met de situatie weergegeven op de kadasterplannen uit de eerste helft van de 19de eeuw en de situatie op de Atlas van de Buurtwegen. De in de beschrijving van 1652 weergegeven oppervlaktematen stemmen overeen met de latere gegevens. Dat is ook het geval voor de schikking van het Nethof, de kerk, de boomgaard, de dreef en de koolhof
Figuur 25 De situatieschets van P. Van Landeghem die dateert van 1705 in overlay op het primitief plan van rond 1830.
Op de tekening is een woonhuis te zien van één bouwlaag onder een zadeldak. Het huis is samen met een poortgebouw en bijgebouwen, schuren en stallen volgens de legende bij de tekening, omgeven door een walgracht. Ter hoogte van de poort is er een brug over de wal. Van Landeghem tekent geen toren en gaanderij. Onmiddellijk grenzend aan de oostzijde van de omwalde site staan de kerk en de pastorij.
In 1719 verkoopt Coolman het Nethof aan Adriaan Wauters en Elisabeth Verheyen. In 1722 volgt de verkoop aan Nicolaes van Damme en Elisabeth De Smet.141
Op de Villaretkaart is het Nethof aangeduid als vierkant omgracht areaal. Een lange dreef voert naar de brug over de walgracht. De weergave stemt goed overeen met de beschrijving van het goed bij de verkoop in 1658 en met de tekening van begin 18de eeuw van landmeter P. Van Landeghem. Alhoewel het perceel ten zuiden van het Nethof veel te langgerekt lijkt weergeven, komt de algemene indeling van de omgeving van het Nethof en de kerk goed overeen met de tekening van Van Landeghem.
Op de Ferrariskaart staan het huis en de bijgebouwen volledig anders ingeplant binnen de gracht, dan op de schets van Coolman uit 1705 en de Villaretkaart. Ook de boomgaard, koolhof en toegangsdreef ten zuiden van het Nethof ontbreken op de Ferrariskaart. Het grondplan van de gebouwen weergegeven op het kadasterplan van voor 1825 en het Primitief Plan stemt wel overeen met wat te zien is op de schets van Coolman uit 1705. Ook de percelen ten zuiden van de gracht met de toegangsdreef, de boomgaard en de koolhof stemmen hier qua vorm en afmeting overeen met de schets van Van Landeghem uit 1705.
We mogen er dus van uit gaan dat de schets die landmeter Van Landeghem maakte zeer accuraat is.
De bestaande gebouwen werden in de jaren 1930 in twee gesplitst en aangepast.142 In de tweede helft van de 20ste eeuw werd op perceel 1303 W een modern woonhuis gebouwd met ten noorden ervan twee bijgebouwen.