De schoorsteenboezem is rijk geornamenteerd en decoratief beschilderd. (afb.59) Het rococo stucpla-fond is beschilderd
met goud geverfde vogels en bloemmotieven tegen een bruine ondergrond. (afb.60) Het middenveld is gedecoreerd met een olijfgroene sjabloonschildering en bloemmotieven. Een aardig detail is het in verguld stuc rococo ornamentwerk gevatte kleine medaillon. Hierin is en profil het gezicht van een vrouw met op-gestoken kapsel geschilderd. Uit het medaillon lijken
bloemen te ontspruiten. Mogelijk betreft het Flora. In het achterhuis is een plafondschildering aangebracht op linnen die uit dezelfde periode dateert. De deco-ratie bestaat uit een rondgaande versiering van drui-ventrossen en bladeren. (afb.61) Het is aannemelijk dat dit plafondstuk eveneens door het schildersatelier van Eckhart is vervaardigd.
Afb.60. W.A .Fabri, Zeepaert Plafond en spiegel.
Afb.61. Mogelijk Fabri, Detail plafond achterhuis, ca. 1890.
4.9 Het woonhuis aan de Mauritsweg 55, circa 1890
De Mauritsweg in Rotterdam werd in 1873 aangelegd als on-derdeel van het Singelplan van architect Rose. Een jaar later verrezen hier de eerste herenhuizen, waarin welvarende Rotter-damse ingezeten hun intrek namen. Het is onbekend wie de bou-wer van het in eclectische stijl opgetrokken pand aan de Mau-ritsweg 55 geweest is, maar er is wel een sterke aanwijzing. (afb. 62) De eerste bewoner was namelijk Willem Adolf Vrolijk sr., van beroep timmerman en aannemer. Zoals veel Rotterdamse aannemers in die tijd heeft Vrolijk het pand aan de Mauritsweg,
toen nog huisnummer 65, waarschijnlijk voor eigen rekening gebouwd. Hij deed dit niet met de bedoeling het pand door te verkopen. Uit de adresboeken kan namelijk worden opgemaakt dat Vrolijk het pand zelf betrok. In de entreehal en de voor– en achtersalon op de bel-etage, bevinden zich
decora-tieve schilderingen van Willem Fabri. In de entree betreft het twee behangselschilderingen op doek die op het stuc gelijmd zijn. Het betreft een decoratie met vo-gels, vlinders en takken. (afb.63) CAT 10. Een
fraai ornament vormt de trappaal in de vorm van een griffioen. (afb.64).
Afb.63. W.A.Fabri, Wanddecoratie met vlinders na restauratie. Foto W. van der Sar. Afb.64. Toegeschreven aan Jan de Wolff. Foto gem. Rotterdam.
Wellicht is de trappaal een ontwerp van de chef-beeldhouwer van Eckhart, Jan de Wolff. Hoewel elke documentatie ontbreekt, zijn de plafondschilderingen hoogstwaarschijnlijk aangebracht als onderdeel van een opdracht aan de firma Eckhart. Mogelijk omvatte de opdracht zelfs meer, want op de bovenramen van de erker aan de achterzijde van het pand bevinden zich schilderin-gen op de glas-in-lood ramen. De hierop aangebrachte versiering, gebladerte dat langs een bam-boe latwerk geleid wordt, sluit aan op de behangselschilderingen in de entreehal.
Afb.65. Toegeschreven aan W.A. Fabri en Le Comte, Glasbeschildering. Foto gem. Rotterdam.
Verder zijn een oranjezwarte en een geelblauwe papegaai afgebeeld. (afb.65) De beide vogels zitten op het bamboe dat de gehele breedte van de erker beslaat. Behalve de beide exoten zien we vlinders en veel groen dat zich om de bamboeconstructie geslingerd heeft. De papegaai is een motief dat Fabri vaak toepaste op zijn schouw- en bovendeurstukken. Gezien het
mono-gram is het denkbaar dat de glas-in-loodversiering is uitgevoerd door Adolf le Comte. Volgens Hooimeijer en Kamphuis hebben we hier te maken met een verwijzing naar een populair negen-tiende-eeuws thema: het wonen in het groen.51 Een aannemelijke verklaring gezien de
toenma-lige ligging van het huis aan de rand van de stad. De opdrachtgever was waarschijnlijk Aegidius Samuel van Ommeren (1840 -1916), de tweede zoon van Philippus van Ommeren, de grondleg-ger van het bekende Rotterdamse cargadoorsbedrijf. Aegidius van Ommeren kocht het pand in 1890 van Vrolijk sr.52 Van Ommeren was evenals Christiaan Eckhart lid van het Aesthetisch Genootschap. Het ligt voor de hand dat zij elkaar kenden. Het stucplafond in de voorsalon heeft de vier jaargetijden als thema. Dit heeft zijn oorsprong in de Griekse mythologie waar godinnen
de natuur en daarmee de wisseling van de sei-zoenen regelen. De jaargetijden symboliseren eveneens de levensfasen van de mens, van ge-boorte tot sterven. (afb.66) Rondom het
mid-den van het plafond is een bloemguirlande ge-schilderd. Dat geldt ook voor het plafond in de achtersalon. De op linnen doek geschilderde jaargetijden vullen de hoeken van het plafond. De putti die symbool staan voor de seizoenen, zijn op allegorische wijze uitgebeeld met de bijbehorende attributen: dikke kledij (win-ter), bloemenkrans (lente), sikkel en korenaar (zomer) en druiven (herfst). Bijzonder is de putto met harlekijnskap en – staf die verwijst naar de Commedia del Arte. (afb.67)
Afb.66. W.A. Fabri, Plafondstuk met 4 seizoenen na restauratie. Foto gem. Rotterdam.
Wellicht was Van Om-meren een liefhebber van toneel. De putti suggereren een en al be-weeglijkheid. De paral-lel met een beeldverhaal dringt zich op. Een mooi voorbeeld is de wijze waarop het jaargetijde zomer verbeeld is. (afb.
68) We zien hoe een op
een wolk gezeten putto fladderende vogels zaad voert uit zijn hand.
Afb.67. W.A. Fabri, Winter voor restauratie. RKD 93503.
Afb.68. W.A. Fabri, Fragment ‘Zomer’ na restauratie. Foto W. van der Sar.
Naast hem snijdt een andere putto met zijn sikkel een korenaar, terwijl hij ondertussen de vogels observeert. Voor lente geldt hetzelfde: een putto houdt een vogelkooitje vast waarvan het deurtje geopend is. De andere putto kijkt door het geopende deurtje om maar niet het moment te hoe-ven missen waarop het gekooide vogeltje zal wegvliegen. De kleinere plafondvakken zijn met
sjabloonschilderingen gedecoreerd. Dat geldt ook voor de stuc kooflijsten in de voor- en achtersalon. Beide zijn beschilderd met een repeterend, gesti-leerd bloemmotief op doek dat aan decoratiepa-tronen van de Art Nouveau doet denken. (afb.69)
Afb.70. W.A. Fabri, Plafondstuk met de 4 elementen. Foto gem. Rotterdam. Afb.71. W.A. Fabri, Allegorie op het element vuur. RKD 93610.
De opzet van het plafond in de achtersalon is identiek aan de voorsalon. In de achtersalon zijn allegorische schilderingen op de hoeken van het plafond aangebracht die de vier elementen ver-beelden. (afb.70) De vier elementen werden vaker afgebeeld in combinatie met de vier jaar-getijden. De seizoenen staan
symbool voor de vergan-kelijkheid, terwijl de elementen de opbouw van de kosmos symboliseren.53 (afb.71 en
72) In het souterrain bevindt zich een paneeldeur met ge-schilderde ornamentele deco-raties die toegang geeft tot de voorkamer. De witgeschil-derde deur zal destijds een andere kleurstelling hebben gehad. De schilderingen dra-gen duidelijk het stempel van Fabri.54 (afb.73)
Afb.72. W.A. Fabri, Allegorie op het element water. RKD 93609.
Afb.73. W.A. Fabri, Beschilderd bovenpaneel deur. Foto gem. Rotterdam.
4.10 ‘t Huis de Wolf te Haren, 1893
Waarschijnlijk was de inrichting van ‘t Huis De Wolf in het Groningse Haren één van de laatste projecten die Willem Fabri als chef-decoratieschilder van de firma Eckhart heeft uitgevoerd. Al vrij snel na de oprichting van de meubelfabriek was de firma Eckhart actief in Noord-Nederland. Zoals eerder vermeld, nam Eckhart deel aan de kunstnijverheidstentoonstelling in Leeuwarden in 1881.55 De onvermoeibare Christiaan Eckhart zag kansen op een markt waar de concurrentie
uit Amsterdam en Den Haag nog niet actief was. Vanaf maart 1881 waren producten van de Rotterdamse meubelfabriek en ‘Photografiën’ daarvan te zien bij de horlogemaker W. Cammenga in Leeuwarden en vanaf 1884 in het maga-zijn van diens stadgenoot J.U. Proost.56
Overigens konden door de firma Eckhart vervaardigde ‘spiegels en meubelen in alle stijlen’ ook bij J.T. Furstner & Zoon in Am-sterdam aangeschaft worden.57
De in 1893 voltooide monumentale villa met neorenaissance elementen dankt zijn naam aan een herberg die eerder op deze plek stond. Opdrachtgever was de rechten-student Atze Wassenaar (1867-1916), een telg uit een Fries boerengeslacht dat aan de basis stond van het beroemde Friese stam-boekvee. (afb.74)
Afb.74. Huis de Wolf in Haren. Rijksmonumenten.nl.
De van huis uit gefortuneerde Wassenaar was een groot liefhebber van paarden. Bij de villa met koetshuis en dienstwoning liet hij een particuliere paardenrenbaan aanleggen. Die voorliefde voor paarden is terug te vinden op een tegeltableau en een geëtst venster met paardensport-taferelen bij de entree van de villa.58 Het exterieur is rijk gedecoreerd. De geveldecoraties zijn
ontleend aan het prentwerk van de renaissance bouwmeester en theoreticus Hans Vredeman de Vries (1527-1609). Helaas is er van het destijds uitbundig gedecoreerde interieur weinig overge-bleven.59 Slechts de hal met de marmeren vloer en het trappenhuis geven iets van de oorspron-kelijke grandeur weer.60 Na de dood van Atze Wassenaar verkocht zijn weduwe Wassenaar-Van Wely het landgoed in 1917 aan de Staat der Nederlanden die het voor de Universiteit van Gro-ningen bestemde. Vervolgens nam de afdeling botanie haar intrek in de villa. De monumentale schouwen werden gesloopt evenals de plafondschildering in de salon, terwijl de decoratieve schilderingen op de paneeldeuren achter timmerwerk verdwenen. Waarschijnlijk is er nog veel meer waardevols verloren gegaan, maar doordat er geen foto’s van het toenmalige interieur voor-handen zijn, resten onze slechts speculaties.
Begin van deze eeuw kwamen er tijdens een verbouwing enkele zwaar beschadigde restanten van de geschilderde decoraties achter de betimmering tevoorschijn. Deze waren aangebracht op een salondeur en een paneel van de lambrisering. Uit een contemporain krantenbericht blijkt dat de inrichting van (in ieder geval) de
eetka-mer door de firma Eckhart werd uitgevoerd.61
‘Wanneer men toegang heeft tot het gebouw,
dan zal men binnentredende zich verwon-deren over den grooten rijkdom van afwis-selende vormen bij den betimmering en den bouw, eene afwisseling die evenwel steeds harmonisch werkt.
Afb.75. W.A. Fabri, Venus in triomfwagen. Paleis het Loo, A2405-78.
Al wat strekken kan om de schoonheid van het geheel te verhoogen, is hier aangewend en de heer C.H. Eckhart te Rotterdam die voor de decoratie, de betimmering der eetkamer, de stoffering en het meubilair zorgt, komt geen gering deel der eer daarvan toe. Vooral de plafondschilderingen trekken de attentie door onberispelijke teekening en fijne kleur.’62
Dat Fabri de plafondschilderingen vervaardigd heeft, blijkt uit een foto van een plafondstuk in het archief van de kunstenaar.63 Op de achterzijde staat de tekst ‘Plafond Salon, Huize De Wolf,
A. Molenaar (fotograaf) Haren bij Groningen W.A. Fabri Schilder.’64 Doordat er van plafond-schilderingen gesproken wordt, heeft Fabri waarschijnlijk ook een plafondstuk voor de eetkamer vervaardigd. De foto van het plafondstuk in de salon toont een triomfwagen waarin Venus is gezeten. Boven haar hoofd zweeft Cupido die zijn moeder met een bloemenkrans kroont. De allegorie op de liefde en de vruchtbaarheid was een toepasselijk tafereel gezien de jonge leeftijd van de opdrachtgever en zijn echtgenote. (afb.75) CAT 12
De restanten van de decoraties op de salondeur en de lambrisering geven een goede indruk van de kleurrijke versiering van de salon destijds. Het betreft ornamentele plantversieringen waarin rood en groen domineren tegen een goudgele achtergrond. Daarmee werd een optimaal
con-trastrijk effect bereikt, temeer daar de deurstijlen donkerbruin beschilderd waren. Bij kunst- of kaarslicht moeten de decoraties de salon een fraai aanzien gegeven hebben. Het is te betreuren dat we niet weten hoe de rest van het interieur eruitzag.
De mascarons op de salondeur zijn mogelijk ontleend aan het werk van Marot. (afb.76) Het bovenpaneel van de salondeur is met een arabesk beschilderd, waar-bij druiventrossen uit een gestileerde bloem ontsprui-ten. (afb.77) Deze bloem motieven doen aan de or-namentiek van de Art Nouveau denken. Door de beschadiging is goed te zien dat de schildering eerst op linnen is aangebracht en vervolgens op de salondeur ge-plakt. De eenvoudiger decoratie op de lambrise-ring, is daarentegen rechtstreeks op het hout ge-schilderd, met behulp van een sjabloon. (afb.78)
Afb.76. W.A. Fabri, Detail middenpaneel salondeur. Afb.77. W.A. Fabri, Detail bovenpaneel salondeur. Afb.78. W.A. Fabri, Paneel lambrisering.