Het beoogde effect throughput-legitimiteit

Een politiek-bestuurlijk systeem dat de throughput-legitimiteit wil verhogen, doet dat door haar burgers te betrekken bij het institutionele overheidsproces [ CITATION Sch13 \l 1043 ]. De gemeente Enschede wil ook graag samen met de burgers besturen, omdat de gemeente het idee heeft dat de keuzes die de gemeente zelf maakt weinig acceptatie genieten in Dolphia. De normatieve rechtvaardiging is laag, de reactie van respondent 6, adviseur bewonersbedrijf daarover:

“[D]at bewoners uit […] Dolphia de gemeente als een groot monster zagen, alles was tegen hen gericht, ze hadden geen hoge pet op van de gemeente. Ik denk dat door de sociale hypotheek, dat ze

de mogelijkheid kregen om in dit geval een buurthuis te bouwen om in ieder geval die afstand tussen de gemeente en bewoners veel kleiner is geworden. De gemeente heeft gezegd: wij stellen ons open, een mooi gegeven, de bewoners hebben gezegd, wij staan ook open om samen met jullie

tot een soort vorm te komen. Dat is wat het heeft opgeleverd.”

Het negatieve oordeel (“de gemeente als groot monster”) van de burgers kwam ook naar voren tijdens sociale protesten waaruit de onvrede van de burgers blijkt, hetgeen de gemeente Enschede overkwam met de plannen voor de bouw van een AZC, waar niet alleen deze beslissing maar het complete politieke systeem, de gemeente Enschede, het moest ontgelden bij felle protesten van de

bewoners van Dolphia (protestgroep DTG – Dolphia Tegen Gemeente). De felle protesten getuigden van een gebrek aan acceptatie en volgzaamheid en zo belandde de gemeente in relatie met de burgers uit Dolphia in een legitimiteitscrisis. Wimmel (2009) legt uit dat sociaal protest gericht op in dit geval een politiek bestuurlijk systeem de manifestatie is van een gebrek aan acceptatie en volgzaamheid van dat politieke bestuurlijke systeem. Dit protest zorgt voor een legitimiteitscrisis bij het politiek bestuurlijke systeem[ CITATION Wim09 \l 1043 ]. De aanhoudende felle protesten in Dolphia getuigden van het feit dat de de facto empirisch meetbare acceptatie van de gemeente Enschede laag was.

Respondenten geven aan dat de gemeente en de burgers uit Dolphia na de protesten in gesprek kwamen met elkaar. Eerst de wethouder en met hem de gemeente Enschede begonnen aan een proces met als doel constructieve hoor en wederhoor [ CITATION Jer19 \l 1043 ]. De gemeente wilde weer op één lijn komen met de bewoners van de wijk Dolphia. Ook was het een poging van de gemeente om de bewoners van de wijk tegemoet te komen en te compenseren voor het niet- serieus-nemen en matig betrekken bij beslissingen nemen ten tijde van de komst van het beoogde AZC [CITATION Tja19 \l 1043 ]. De gemeente wilde met de bewoners van Dolphia in gesprek zodat de protesten serieus werden genomen en daardoor afnamen. De gemeente wilde de burgerlijke ongehoorzaamheid indammen en de acceptatie/volgzaamheid (Wimmel, 2009) moest weer boven een bepaalde grens komen zodat er geen legitimiteitscrisis meer was. De gemeente wilde een verhoogde acceptatie van de eigen organisatie door zich open te stellen en samen met de Dolphianen te besturen (respondent 1 en 5).

Het beoogde effect van throughput-legitimiteit hangt direct samen met het vinden van

common ground bij twee partijen die dachten deze gemeenschappelijke inzichten te hebben

verloren. Dat blijkt uit de protesten, het gebrek aan acceptatie en het wantrouwen in de gemeente Enschede (het grote monster). Wimmel (2009) spreekt over normatieve rechtvaardiging: strookt de publieke dienstverlening van het politiek bestuurlijke systeem wel met de publieke waarden en identiteit van de mensen die de publieke dienstverlening ontvangen. Bij coproductie dienen beide partijen ook een gelijke normatieve opvatting te hebben over publieke waarden en identiteit.

Throughput-legitimiteit gaat volgens Schmidt (2013) over government with the people. Besturen

samen met de burgers. En daarom betekent legitimiteit ook verantwoordelijkheid uit hand geven aan de burger. “Het is een mooie oefening in waar ligt nou de balans in dingen aan mensen overlaten” – aldus respondent 1 wanneer hij werd gevraagd waar het doel voor hem als beleidsontwikkelaar ligt. Het is een zoektocht naar meer legitimiteit door het overhevelen van verantwoordelijkheid aan de burger. Respondent 1 voegt daar aan toe:

“

doorgeslagen in de verzorgingsstaat, kunnen we weer een slag maken waarbij mensen weer zelf eigen verantwoordelijkheid nemen, en dit was een heel mooi voorbeeld, want dit was een latente vraag van de inwoners, een mogelijkheid om daar wat mee te gaan doen, en een zoektocht in hoe

kunnen we dat nou zo goed mogelijk doen.”

De latente vraag van de inwoners, daarmee doelt de respondent op het feit dat de bewonerscommissie van Dolphia zelf aangaf een nieuw buurthuis te willen, en daarbij ook aangaf veel vrijwilligerswerk niet te schuwen. Hierdoor kreeg de gemeente het idee: we hebben een unieke situatie. De bewoners van Dolphia waren gemotiveerd. Hoe kunnen we deze energie kanaliseren, zodat het ook voor de gemeente Enschede interessant is, was de vraag (respondent 1). De gemeente Enschede heeft samen met de mensen (with the people) een product ontwikkeld en voert deze nu samen uit. Ze besturen samen.

Gelijke belangen

Voor de gemeente Enschede werd het contact dus pas interessant toen bleek dat de bewoners ideeën hadden die aansloten bij wat de gemeente wilde bereiken in de wijk. De bewoners gaven aan een betere toekomst voor de kinderen te willen, aldus vier leden van de bewonerscommissie (8,9,10,11). In de stadsdeelagenda Oost heeft de gemeente Enschede doelen voor onder andere ook Dolphia geformuleerd[ CITATION Tea16 \l 1043 ]. De gemeente zag de mogelijkheid om deze gewenste maatschappelijke effecten niet op te leggen, maar middels coproductie te bereiken met de bewoners zelf. Door in gesprek te gaan en te laten merken dat ze bereid waren om hun bereidwilligheid te ondersteunen met de juiste middelen ontstond enthousiasme. Respondent 1 reageert over het ontwikkelproces:

“Zijn we het eens over deze [maatschappelijke] effecten? Nou, dat waren we vrij snel, makkelijk, want positieve effecten, kun je het moeilijk mee oneens zijn. Toen hebben [de mensen uit Dolphia]

bij het activiteitenprogramma een aantal dingen genoemd die ze ook al deden, en niet hadden genoemd en nieuwe dingen, vanuit die maatschappelijke effecten, we hebben constant in gesprekken gezegd, hartstikke leuk zo’n buurthuis, snap dat je daar ook leuke dingen wil doen, zoals bingo en disco en bier drinken wellicht, en dat staat er ook bij, hartstikke leuk, alleen dat is niet voor ons heel interessant, voor ons gaat het echt om die maatschappelijke waarde en dat is ook

leuke dingen en ik zeg leuk, maar de niet zo functionele dingen, dat die belangrijk zijn, en dat kan ook, op voorwaarde dat die andere dingen ook gebeuren,” – aldus respondent 1.

Er ontstond enthousiasme over een samenwerking met de gemeente bij zowel de ambtenaren als de bewoners van Dolphia. Bij de gemeente ontstond het idee dat de gemeente de doelen die zij voor ogen had voor de wijk Dolphia, door middel van kwalitatief sterke interactie met de bewonerscommissie op een legitieme wijze kon bereiken. Respondent 4 gaf ook aan dat de legitimiteit vooral belangrijk is: “Het hebben van een nieuwe plek, wat volledig gedragen wordt door de buurt, dat juich ik toe [..] ja, omdat ik wel van mening ben dat de resultaten voor de wijk daarvan beter worden wanneer zij zelf daar de schouders onder zetten, dan wanneer de gemeente daar een […] actieve rol in heeft.” De resultaten van de wijk zijn belangrijk voor een beter welzijn in Dolphia. Volgens het Nieuw Enschedees Welzijn (NEW), moet de gemeente dichtbij en preventief zorgen dat bewoners niet hun zelfredzaamheid verliezen.

De stadsdeelagenda Oost is in lijn met het NEW, wat weer in lijn is met de transformatie zoals het Rijk deze voor ogen heeft binnen het sociale domein. Dichtbij en preventief beleid voeren waarbij de mensen zelf weer probleemeigenaren worden. Door de verantwoordelijkheid voor het eigen welzijn te vergroten, door middel van zelfredzaamheid en participatie te faciliteren. Coproductie en de sociale hypotheek zijn een duidelijke vorm van zelfredzaamheid en participatie. De overname van de doelen door een gedragen groep burgers in de wijk Dolphia moet zorgen voor legitiem beleid. Wat dat betreft past de sociale hypotheek in het welzijnsbeleid van de gemeente en daarmee bij die van het Rijk. Het doel van de gemeente om mensen te betrekken bij het overheidsproces, om meer throughputlegitimiteit te creëren, past naadloos bij de transformatie sociaal domein.

De relatie tussen de gemeente Enschede en de Dolphianen

Throughput-legitimiteit gaat niet alleen over mensen betrekken bij het overheidsproces en

gezamenlijke doelen, maar ook over de kwaliteit van de interactie [CITATION Sch13 \l 1043 ]. Het probleem was en is het onderlinge vertrouwen tussen gemeente en de burgers van Dolphia. Voor de sociale hypotheek en coproductie moest dit vertrouwen aanwezig zijn, en de gemeente en andere overheidsinstanties waren het grote monster volgens de Dolphianen, aldus respondent 6. Een hypotheek kan alleen worden verstrekt aan een kredietwaardige afnemer. Kredietwaardigheid vergt vertrouwen. Volgens Respondent 5, de bedenker van de sociale hypotheek, is de kredietwaardigheid bij een sociale hypotheek vertrouwen. Respondent 5:

“De kredietwaardigheid zit ‘m in vertrouwen, dat is de kern, dat is één van de punten, als je de mensen niet vertrouwd, moet je er niet aan beginnen. Ik begin altijd met iemand te vertrouwen.

Vertrouwen kun je niet verdienen. Dat bestaat niet. Je kunt wel vertrouwen beschamen. Dat gaat heel snel, maar vertrouwen verdienen, je verdient vertrouwen te krijgen. Een overheid moet zijn burgers in principe vertrouwen. En als je dat niet doet krijg je niks voor mekaar, en daar heeft de overheid ook heel veel moeite mee, om dat die heel erg wantrouwig is. Er komen alleen maar regels

bij.”

Vertrouwen zonder negatief vooroordeel zoals beschreven in het citaat door respondent 5 is in lijn met Ostrom (1990; 1996). Zij legt in haar werk uit 1990 over Common-pool Resources (CPR) en later 1996 uit dat bij coproductie het negatieve mensbeeld van de homo economicus en tragedy of

the commons niet klopt. Coproductie volgens Ostrom (1996) gaat uit van een positief mensbeeld,

waarbij vertrouwen de basis is. Als er vertrouwen is, moet de sociale hypotheek kunnen leunen op de kracht van Dolphia.

De kracht van de wijk is de saamhorigheid, de sociale cohesie, aldus twee leden van de bewonerscommissie. Verscheidene (4) respondenten van de gemeente en de adviseur bewonersbedrijf beamen dat. De respondenten uit Dolphia geloven allemaal dat de mensen in de wijk beter naar elkaar omkijken dan in de moderne stad, waar iedereen langs elkaar heen leeft. Het unieke karakter van de wijk biedt een groep mensen die veel willen doen voor Dolphia, maar de mogelijkheid niet zagen hoe. Door ondersteuning van de gemeente konden ze hun droom vervullen (vandaar de naam van het project “de droom van Dolphia”): een betere toekomst voor hun kinderen. Een bestuurslid vertelt emotioneel het persoonlijke verhaal van de herkomst van haar motivatie. Ze is laaggeletterd en heeft daarom nooit goed mee kunnen doen aan de maatschappij, en nu ziet ze dat haar kinderen en kleinkinderen hetzelfde pad lijken te belopen. Het gedicht in de bijlagen laat eenzelfde angst zien, die haar tot wanhoop, maar ook actie drijft. De positieve energie van de bewonerscommissie steekt af tegen de negatieve stromingen die vaak gepaard gaan met angst en wanhoop. Respondent 2 zegt over die vertrouwensband tussen gemeente en bewoners en de gevaren van de wijk het volgende:

“En ook het wantrouwen dat ze hebben tegenover de gemeente en de overheid. Die is heel groot. Plus de problematiek in de wijk. Die ze dus ook nog buiten de deur moeten houden van het

clubhuis. Er is veel drugsgebruik in de wijk. Er zijn ook wel wat rechts extremistisch gedachtengoed. Dat wil je allemaal buiten het buurthuis houden. Dat er in het verleden ook wel

sprake is geweest van bedreigingen. Daar moet je echt, als je wat wil met dat wijkje, dan moet je met elkaar de keuze maken: we gaan ervoor of we gaan er niet voor.”

De kwaliteit van de interactie tussen gemeente en Dolphia verhogen middels coproductie is wat moet leiden tot de outcome (throughput-legitimiteit), het beoogde effect. De negatieve kanten van de wijk zijn het grootste gevaar voor het beschamen van de onderlinge relatie tussen beiden, waardoor de coproductie kan falen. De mechanismen en contextfactoren die moeten leiden tot meer

throughput-legitimiteit zullen in een dergelijk scenario afbreken. Kortom, de mechanismen en

contextfactoren moeten zo robuust zijn dat ze gezamenlijk zorgen dat de negatieve invloeden geen kans krijgen om de veronderstelde hernieuwde legitimiteit die de gemeente geniet bij de bewoners van Dolphia te breken.