Geweld vanuit kinderen: tegen groepsleiding en onderling

Geweld kwam niet alleen vanuit groepsleiding. In verschillende interviews komt het geweld vanuit kinderen aan bod, gericht tegen groepsleiding of tegen andere kinderen. De voorbeelden betreffen zowel fysiek geweld (waaronder vechten, duwen, bijten en vastbinden), psychisch geweld (waaronder pesten en bedreigen) en seksueel geweld. Er zijn enkele meldingen van geweld vanuit de oud-pupillen tegen groepsleiding uit de jaren 1940-1950, het ging dan om pupillen die gingen terugslaan, als reactie op de vele straffen of het continue geweld.

Meer meldingen van geweld vanuit kinderen, tegen groepsleiding of van kinderen onderling, vinden we in de verhalen van medewerkers en van de oud-pupillen vanaf de jaren 1960. Zo benoemt een oud-pupil (N) dat er jongens in haar groep in de jaren 1980 waren die de fysieke strijd aangingen met groepsleiding, met name bepaalde groepsleiders die zelf gingen terugvechten waren dan de pineut. Het betrof een strijd, het ging om de macht, aldus deze oud-pupil. Een andere oud-pupil (M) uit de jaren 1980 benoemt dat er groepsleiding was die zij pestte met andere kinderen uit haar groep; zoals een nieuwe groepsleidster met dikke brillenglazen.

Over eind jaren 1990 en begin deze eeuw vertelt oud-pupil (R) een aantal voorbeelden van geweld tegen groepsleiding. Zo vertelt hij over het grote gezinshuis waar hij eind jaren 1990 woonde (12 kinderen en twee groepsleiding), dat er wel eens chaos uitbrak als één pupil geweld gebruikte en alle aandacht dan naar dat ene kind toeging, waardoor er (te) weinig toezicht was op de andere kinderen. Hij schopte zelf wel eens stennis om (fysieke) aandacht (holding) te krijgen van de groepsleiding en dat het huis dan in rep en roer was. Ook vertelt hij dat een andere pupil wel eens

Ze konden mij wel slaan, maar dan werd ik woest

(man resp nr H, periode geweld 1945-1955 en 1955-1965, basisschoolleeftijd)

Want ik kreeg verdriet, dan gingen we huilen, en dat mocht niet. Ik kreeg straf, vooral omdat ik dus tegen de straf inging hè. Dus ze konden mij wel slaan, maar dan werd ik weer woest. Ik ben heel agressief geweest. En dan werd je weggeduwd, hè, dan waren ze je kwijt dan stopten ze je ergens in een kamer of zo, dan waren ze je kwijt. Dan gingen ze met mij naar een non die ook een beetje dokter was en dan kreeg ik een pilletje. Schijnt dat ik er rustig van werd.

Opeens ging mijn hele jeugd aan me voorbij en ik draaide helemaal door (Man resp nr G, periode geweld 1945-1955 en 1955-1965, adolescent)

Er werd om alles geslagen. Eens in de week moest je in de aardappelkelder aardappels schillen en dan had je zo’n idiote broeder, die vond dat de aardappelschil heel moest zijn. Als die nou niet heel was dan kreeg je een pak op de broek met een lat. […] ze sloegen allemaal. En urenlang moesten we op een aardappelveld in de brandende zon hele dag coloradokevers vangen. Dat was toen plaag. Dat was verschrikkelijk, viel je bijna flauw hè, zonder te eten, hele dag was voor straf, hè… Nou op een gegeven moment, ik was zestien jaar, je was sterk je stoeide onder elkaar, en voor die tijd was ik heel groot. En opeens kreeg ik een draai om de oren, van de meester. Hij had mij vaker geslagen. Ik keek hem aan, opeens ging mijn hele jeugd aan me voorbij, al die smeerlapperij, al die minachting en zo, en ik draaide helemaal door. Ik heb hem pak slaag gegeven. Hij was aan het schreeuwen van, ik zag de angst in zijn ogen, en daarvan werd ik nog woedender, hij lag op de grond en wilde ik met een hak op zijn gezicht trappen. En toen hielden die jongens me tegen. Ik had hem doodgemaakt.

Als je daar als zwakke groepsleider kwam, dan was je de pispaal (vrouw, resp nr M, periode geweld 1975-1985, adolescent)

Ik weet nog wel dat er een keer een, een nieuwe groepsleidster kwam en die had nog niet zo veel ervaring. En ze had ook nog een nadeel, ze was verziend, en de afwijking is vrij groot, dan krijg je van die hele grote ogen hè, jampotglazen. Die gingen we pesten zal het maar zo zeggen. […] Als je daar natuurlijk als zwakke kwam, dan ja dan was je de pispaal. Van kinderen naar de groepsleiding. Naar de zwakke groepsleiding.

23

autosleutels had gestolen en ging joyrijden maar dat groepsleiding er niet zomaar achter aan kon omdat ze de groep niet achter konden laten. In een andere instelling waar oud-pupil R verbleef lieten de kinderen wel eens het brandalarm afgaan om tijd te hebben om de kluis leeg te roven.

Medewerkers maken ook melding van geweld vanuit kinderen tegen groepsleiding, als de spanning hoog op liep of als de pupillen de strijd wilden aangaan. Zo vertelt een medewerker (MC) dat hij als hoofdleider een rondje langs de velden liep en dat hij kon aanvoelen of er spanning in de lucht hing. Soms werd de spanning aan weerszijden erg hoog. En dan raakten er wel eens pupillen en groepsleiders gewond, zoals bloedneuzen en kneuzingen. Medewerker MD vertelt over een incident in de jaren 1980 toen ze als kamertrainer werkte, waarbij een pupil zo “flipte” en haar ging bijten en bleef bijten, dat ze die pupil uiteindelijk in het gezicht heeft gespuugd om de pupil te laten ophouden. Een medewerker (ME) die begin deze eeuw als kamertrainer en op gezinshuisgroepen werkte vertelt dat er op één van de groepen een spiraal van geweld onder de jongeren ontstond, waaronder drugsgebruik op de groep, wapenbezit en een grimmige en beladen sfeer tegen groepsleiding, waar met strikte regels en “onderdrukking: het eenzijdig vaststellen van een nieuwe regel” op werd gereageerd door groepsleiding. Dit werkte volgens de medewerker juist averechts, er kwam alleen maar meer protest vanuit de jongeren. Ze vond dat er in het voortraject te weinig de-escalerend was opgetreden.

Ook onderling vond geweld plaats tussen kinderen, fysiek geweld zoals slaan en schoppen, maar ook pesten, bedreiging en van elkaar stelen. Meerdere meldingen hierover betreffen het onderlinge klimaat, de angst en de hiërarchie. Er was soms veel dreiging van geweld in groepen waarbij het recht van de sterkste gold. Een oud-pupil vertelt over midden jaren 1960 dat hij als jong kind van 6 jaar heel bang was voor de oudere meiden die andere kinderen treiterden. Hij noemde het een “jungle” waar hij woonde. Groepsleiding had te weinig zicht op wat er speelde. En melden kon niet echt, want er waren repercussies van de meiden.

Ik schopte kinderen de trap af en dan werd ik in de holding genomen. Toppie: aandacht. (Man resp nr R, periode 1985-1995, 1995-2005, 2005-heden, basisschoolleeftijd/adolescent) Die mensen [begeleiding] hadden gewoon echt te weinig tijd voor die kinderen. Als ik aandacht wou, dan flikkerde ik een kast met verf bij de trap naar beneden, en matras erachteraan, en dan schopte ik andere kinderen gewoon letterlijk van de trap af en dan werd ik in de holding genomen. Toppie, had je aandacht. Hield iemand je vast. En hoe langer je dat volhield, hoe langer je vastgehouden werd. Dat moment, was het hele huis in rep en roer. Waren er elf anderen, voor één groepsleiding want de ander had mij in de holding. Als dan nog één tekeer ging, omdat die op dat moment aandacht tekort kwam, wat dus heel vaak gebeurde, ging het hele huis in één keer los. […] Als jij daar staat als volwassen persoon [doelt op begeleider] en je ziet iedereen om je heen vechten en slaan, nou op het laatst moet je wel meppen en rossen om dat allemaal uit elkaar te krijgen want hoe ga je dat anders nog fiksen? […] Daar heb ik ook geen kwaad woord voor over. […] Dat kon niet anders.

Ze bleef bijten en toen spuugde ik haar in haar gezicht

(Medewerker (groepsleidster) vrouw resp nr MD, jaren 1980-heden)

Ik heb mezelf ook schuldig gemaakt aan iemand op de grond leggen en in het gezicht spugen. Die flipte helemaal. En die beet me toen zo in mijn arm dat ik in een reflex inderdaad haar op de grond gelegd heb, en die bleef bijten, echt ook zo happen in mijn arm. En toen spuugde ik haar in haar gezicht en toen was ze helemaal wakker. […] Ja dat was heftig.

24

Toen een oud-pupil (M) uit de jaren 1980 verhuisde naar een nieuwe instelling was ze bang voor de dreiging van conflicten die uitging van de zware doelgroep van meiden waartussen zij was geplaatst.

Een andere oud-pupil (N) uit de jaren 1980 vertelt ook over geweld onderling. Dat geweld er binnen een instelling bij hoort, het is geen “vakantieresort”, je moet je staande houden in de hiërarchie. Dat je wel mee moet doen en hard moet zijn, omdat jij anders de volgende bent die gepakt wordt. Zij vertelt over hoe zij een meisje van de groep, zoals zij het noemt gewelddadig gepest hadden.

Ook over de jaren 1990 tot aan 2015 vertellen oud-pupillen dat geweld onderling er bij hoorde. Volgens pupil (R) had dit onder meer te maken met frustratie van de kinderen en met verveling. Volgens pupil (S) had het ook te maken met de opvliegendheid en agressie problemen van de kinderen. Over midden jaren 1990 vertelt een oud-pupil (Q) over seksueel overschrijdend gedrag van een medepupil jegens haar. Een jongen die seks met haar wilde, wat zij weigerde en die haar daarna nog een keer heeft geprobeerd aan te randen. Ze vertelde het aan de groepsleiding en hun suggestie was om dit in de groep bespreekbaar te maken, wat ze niet wilde. Oud-pupil (R) vertelt

Het was de jungle, het recht van de sterkste. Leiding was er vaak niet. (Man resp nr L, periode 1965-1975, basisschoolleeftijd)

Ze pestten en stalen van de kinderen. Ook al was dat alleen om te treiteren. Ze waren zoveel frustratie aan het afreageren dat ze daar zaten natuurlijk, die pubermeiden. […] ik voelde mij heel machteloos en daar kon ik wel heel boos om worden, maar ik kon daar niet zoveel mee omdat ze ook fysiek veel verder waren. De begeleiding hadden geen flauw benul wat zich daar afspeelde als zij de deur achter zich dicht trokken. […] Dan was het de jungle, het recht van de sterkste. […] Ik heb er wel eens wat van gezegd. Maar je kan niet zomaar iemand erbij lappen, want dan kreeg je daar repercussies van. Want de leiding was er vaak niet, zo simpel werkte het.

Je moest een modus zien te vinden waarop je niet in conflict komt. (vrouw, resp nr M, periode geweld 1975-1985, adolescent)

Ik was in die tijd, ik was een beetje een hippie. Ik had zo’n, zo’n leren jasje, lang haar, blowen, Stones, Bowie, peace, enzo. Mijn voogd is degene die mij vanaf die crisisopvang naar de instelling heeft gebracht en ik kwam daar aan op het parkeerterrein en in de voordeur van mijn nieuwe groep daar stonden drie of vier meiden. Van een kaliber… dat ik echt dacht Oh my god. Dat zijn meiden die de meest extreme vormen van geweld hadden meegemaakt. Als peuter naakt aan tafelpoten vastgebonden uren en dagen en allemaal dat soort dingen. Ik ging natuurlijk helemaal in de overleving. Het allerbelangrijkste wat je, als je in zo’n setting komt wonen, wat je dan gaat doen, is red het vege lijf, je moet een modus zien te vinden waarop je niet in conflict komt.

Het is geen vakantieresort. Je moet je staande kunnen houden. Geweld hoort bij het leven daar.

(Vrouw resp nr N, periode 1975-1985, 1985-1995, adolescent)

Ze was een vreemd meisje, ze stal spullen van anderen. Ze stookte de boel een beetje op, ze was gewoon een buitenbeentje. […] We hebben haar vastgebonden en we hebben zand naar haar toe gegooid, we hebben echt hele vervelende dingen met haar gedaan, en die jongens gingen daar nog een stapje verder in. […] Gewoon echt pesten, echt gewelddadig pesten noem ik het eigenlijk. […] Ik denk dat je moet beseffen dat geweld ook wel een beetje bij het leven daar hoort, want je moet je ook stand houden in een groep. Dat keur ik niet goed hoor, laat ik dat voorop stellen. Je moet wel. Je moet je staande kunnen houden. Je bent eigenlijk een beetje de onderkant van de maatschappij. En dat is heel hard, dan moet je wel, het is geen vakantieresort waar je zit. Ik heb ook iemand moeten slaan met een koekenpan, om te zorgen dat zij niet de baas werd over mij. En dat is, niet één keer iemand slaan met een koekenpan, dat gebeurt heel vaak bij, je laat het niet gebeuren, je moet wel. […] in mijn ogen heeft alles met rangorde binnen deze community te maken.

25

over eind jaren 1990 en begin deze eeuw ook over agressie en seksueel grensoverschrijdend gedrag onderling en dat dit al op jonge leeftijd (8-9) kon voorkomen. De onderlinge agressie en het seksueel grensoverschrijdende gedrag had volgens hem ook te maken met het systeem, dat kinderen van verschillende leeftijden en problematieken bij elkaar worden gezet.

Over de periode 2009-2015 gaf oud-pupil (S) aan dat zij zich wel onveilig kon voelen als kinderen een woede uitbarsting kregen: “er waren redelijk veel kinderen die echt een soort bom waren, en ze werden in één keer boos en ze konden alles mollen en ook dus kinderen daadwerkelijk aanvallen: stoelen naar je gingen gooien en met vorken en messen gingen gooien. […] Omdat de voorwerpen die er staan daadwerkelijk ernstige dingen kunnen aanrichten. Als je met kopjes gaat gooien en zo’n kopje breekt en er komt iemand met zo’n punt achter je aan, dat is wel echt eng. Dan voel je je op dat moment niet veilig, nee.” Ook is deze oud-pupil (S) als adolescent enkele malen seksueel misbruikt door een mede-pupil van drie jaar ouder. Dit gebeurde een paar jaar na het misbruik door een groepsleider waar ze nooit over had gepraat. De mede-pupil bedreigde haar ook, ze mocht niets zeggen over wat er gebeurde: “Als ik iets zou zeggen, dan zou het de volgende keer nog erger zijn of dan zou ik het niet overleven, dat zouden mijn ouders mij ergens in de bosjes vinden. Daar word je gewoon bang van […] Ook zette hij dingen op mijn account: dan opende ik mijn account en dan stond daar een beeld van een duivel ofzo, of dingen met de dood.”

Wij waren voor onze leeftijd heel seksueel actief, op een dwingende agressieve manier (Man resp nr R, periode 1985-1995, 1995-2005, 2005-heden, basisschoolleeftijd/adolescent) Ik weet wel dat wij gewoon voor onze leeftijd heel seksueel actief waren en wel op een hele dwingende, agressieve manier, wat ook wel heel dreigend over kan komen als je in zo’n tehuis woont. […] Ik denk dat mensen het ook niet willen zien of niet kunnen begrijpen, dat als je acht of negen jaar bent, dat je daar mee bezig bent, maar ja het bestaat echt. Agressie was aan de orde van de dag, want daar zaten eigenlijk de meest ontspoorde kinderen, die hadden dit hele traject al doorlopen, en die kwamen dan met z’n allen samen in zo’n huis. Nou dat was één groot feest. Bier zuipen, heleboel seksuele relaties, heleboel vreemdgaan onderling. […] Geld van een ander afpakken. Beroven. Bedreigen. Dat gebeurde daar dagelijks. […] Ik denk dat een groot gedeelte van het geweld in instellingen te wijten valt aan de grote leeftijdsverschillen. Je moet vooral [niet] hele jonge meisjes met seksuele gedragsproblemen bij jongetjes van zestien met seksuele gedragsproblemen daar op één groep zetten.