Pot- en perkplanten Duitsland
5.5 Gerelateerde en toeleverende bedrijven & (kennis)instellingen .1 LOG Emmen: Samenwerking
Op tuindersniveau wordt binnen het glastuinbouwgebied Emmen op diverse manier samengewerkt. Beide geïnterviewde glasgroentetuinders in het gebied Emmen geven aan in studieclubverband kennis uit te wisselen, waarbij wekelijks rondgangen worden georganiseerd en ondermeer teelttechnische gegevens worden uitgewisseld. Eén van hen is daarbij vertegenwoordigd in een verkoopcombinatie van drie telers binnen het gebied, met als doel partij te vormen in de markt. Zij beheren deze combinatie gezamenlijk, maar zijn financieel geheel onafhankelijk. In de voedingstuinbouw is de belangrijkste samenwerkingsvorm tussen tuinders dan ook de afzetconcentratie in een telersvereniging. Op nationaal niveau zijn al initiatieven voor bundeling van de telersverenigingen, om een vuist te maken tegen de grote handelshuizen. Bij één van de sierteeltbedrijven is sprake van samenwerking tussen familie in de vorm van een B.V., waarbij vader en zoon samen het bedrijf leiden. Zeker gezien de sterke schaalvergroting is dit een reëel beeld. Twee andere bedrijven kennen eveneens een familietraditie, maar zijn nu in handen van de zoons. De eigenaar van het vierde bedrijf zat in een Maatschap met zijn oude baas, maar heeft het bedrijf enkele jaren geleden volledig overgenomen. Deze vormen van samenwerking binnen het tuinbouwgebied Emmen kunnen worden geschaard onder de horizontale dimensie van samenwerking.
Beide siertuinders zijn aangesloten bij respectievelijk de Landelijke Commissie Bromelia (potplanten) en de Avalanchegroep Nederland (rozen). Binnen de Commissie kunnen de tuinders onderzoeksvoorstellen indienen, de Avalanchegroep betreft een landelijke studiegroep die maandelijks rondgangen organiseert met als doel het delen van kennis en ervaring. Beide betreffen eveneens samenwerkingsvormen tussen tuinders, hierbij zijn echter tuinders uit heel Nederland aangesloten. Hetzelfde geldt voor LetsGrow, een online registratiesysteem waarmee tuinders op ieder moment van de dag bij elkaar de teeltomstandigheden en teeltgegevens kunnen bekijken. Dit vindt in zowel de voedingstuinbouw als in de sierteelt plaats. Twee van de gesproken telers zijn hierbij betrokken en hebben wekelijks een rondgang met 6 à 7 collega-tuinders. De glastuinbouwsector is verenigd in de belangenorganisatie LTO Glaskracht Nederland. De tuinders geven aan hierbij aangesloten te zijn. Een directe positie binnen het tuinbouwgebied heeft de organisatie echter niet.
Afstudeerscriptie Lennaert Veenstra Pagina | 78 Ten aanzien van de verticale dimensie zijn eveneens diverse samenwerkingsverbanden te herkennen. In het kader van duurzaam en milieubewust ondernemen bevindt zich op de locaties Erica, Klazienaveen en het Rundedal een centrale gietwatervoorziening. Deze voorziening wordt verzorgd door GietWater B.V., een bedrijf dat zorgt voor de winning en zuivering van oppervlaktewater en de distributie van gietwater voor de glastuinbouw in Zuidoost-Drenthe. Het bedrijf is voor 99% in handen van Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD). De expertise van WMD is ingehuurd door de stichting Gietwaterproject Zuidoost-Drenthe, waarin de tuinders en de gemeente Emmen zijn vertegenwoordigd. De voorziening biedt de tuinders de zekerheid dat er voldoende betaalbaar gietwater van goede kwaliteit aanwezig is. Het hergebruik van onder andere condens- en drainwater levert daarbij een besparing op van circa 30%. In bijlage 3 is een overzicht te vinden met een selectie van de aanwezige gerelateerde bedrijven in en rond het tuinbouwgebied Emmen en de bedrijven van buiten de regio die hun diensten in het gebied aanbieden. Dit is een breed scala aan toeleverende en dienstverlenende bedrijven en afnemers. Eén van de bedrijven geeft aan in Coöperatie Horticoop U.A. een vaste toeleverancier te hebben. Eén van de glasgroentetelers heeft vaste afspraken met zijn afzetorganisatie The Greenery om vraaggericht te produceren voor klanten in Noord-Nederland.
De stad Emmen kent op het gebied van onderwijs gerelateerd aan de tuinbouw het OAC Terra College. De animo voor de tuinbouwrichting schijnt echter zeer beperkt te zijn. Het AOC biedt tevens cursussen aan welke zijn gerelateerd aan de glastuinbouw. Ook bevindt zich in Emmen een vestiging van de Hogeschool Drenthe, waarvan de opleidingen ICT en economie raakvlakken hebben met de tuinbouw. Geen van de tuinders geeft aan enige vorm van samenwerking met deze instellingen te hebben. De belangrijkste organisatie ten aanzien van de institutionele dimensie is het Productschap Tuinbouw. Het PT fungeert als financier voor gemeenschappelijk onderzoek in landelijke proefcentra en als kenniscentrum voor de gehele sector. Binnen de Wageningen Universiteit wordt eveneens veel onderzoek gedaan gerelateerd aan de glastuinbouw. Beide instellingen zijn echter niet direct gerelateerd aan het glastuinbouwgebied Emmen.
Er kunnen twee samenwerkingsverbanden worden aangewezen die vallen onder de diagonale dimensie. Het transportbedrijf Transpa Emmen B.V. verzorgt voor één van de siertelers het transport naar de veilingen. Een ander samenwerkingsverband is waar te nemen bij een glasgroentekweker die eens in de tien dagen bezoek krijgt van een medewerker van het adviesbureau DLV Plant B.V. uit Emmen voor teeltvoorlichting. Doel van deze samenwerking is het op peil houden van het kennisniveau en het komen tot een optimale productie.
5.5.2 LOG Berlikum: Samenwerking
Twee van de geïnterviewde tuinders in de LOG Berlikum zijn betrokken bij energieclusters binnen het gebied. Een snijbloemenkweker neemt energie af van de naastgelegen tomatenkwekerij De Groene Tuin B.V., deze energie is benodigd voor de assimilatiebelichting en kan op deze manier goedkoper worden ingekocht. Ook het
Afstudeerscriptie Lennaert Veenstra Pagina | 79 energiebedrijf Nuon is bij dit energiecluster betrokken als partner. De ander is een paprikakweker die warmte afneemt van de naastgelegen paprikakweker Vink-Sion B.V. Deze warmte is een afvalproduct voor de buurman en levert de andere kweker een aanzienlijke besparing op de energiekosten op. Dezelfde tuinder besteedt de verwerking (inpakken) van zijn producten uit aan groentekweker A.C. Hartman B.V. te Sexbierum wanneer deze specifieke verwerking noodzakelijk is, aangezien hij zelf niet over dergelijke inpaklijnen beschikt. In het tuinbouwgebied Berlikum vormen vijf paprikatelers een studieclub die wekelijks bijeenkomt voor kennisdeling. Ook de andere drie telers doen aan kennisuitwisseling, zowel met tuinders van in als buiten het gebied en met verschillende specialisaties. Naast kennisdeling en het uitwisselen van teeltgegevens is het van elkaar leren op het gebied van ondernemerschap hierbij een doelstelling. De twee groentetelers, een paprikakweker en een tomatenkweker, zijn aangesloten bij een telersvereniging. De tomatenkweker is daarbij via de telersvereniging jaarlijks aan een vaste exporteur gekoppeld en heeft bijna dagelijks contact met de in- of verkoper van deze exporteur. Ook voert deze telersvereniging momenteel een inventarisatie onder de tuinders uit voor het opzetten van een gezamenlijke inkoop. Een andere vorm van samenwerking die binnen het gebied voorkomt is het uitwisselen van personeel bij oogstpieken en teeltwisselingen. Ook komt het voor dat gezamenlijk op voorhand een x-aantal uren ingekocht worden bij een uitzendbureau, om op deze manier zo efficiënt mogelijk te werken. Al deze samenwerkingsverbanden binnen de LOG Berlikum kunnen worden geschaard onder de horizontale dimensie.
Ook samenwerkingsverbanden met een verticale dimensie zijn aanwezig binnen het tuinbouwgebied Berlikum. Evenals het glastuinbouwgebied Emmen kent de LOG Berlikum een centraal Gietwaterbedrijf (GWB), het is voor de gevestigde tuinders verplicht om aan het project deel te nemen. Het beheer van het GWB is in handen van de tuinders. Dit samenwerkingsverband leidt voor de tuinders tot lagere kosten en biedt ze de garantie van goed en voldoende gietwater. Door problemen met de capaciteit van GWB is momenteel een noodvoorziening (bassin) getroffen die het gebied tijdelijk van voldoende water voorziet. Men bekijkt momenteel de mogelijkheden voor een permanente opvangvoorziening aan de rand van het gebied, waardoor de buffer in de zomer ook groot genoeg is. Een snijbloemenkweker heeft vorig jaar een nieuw ras aangeplant en heeft hiervoor het alleenrecht op de bloemenveiling Aalsmeer middels een overeenkomst voor de duur van één jaar. De geïnterviewde paprikakweker heeft sinds twee jaar een contract met de handelsorganisatie Bakker Barendrecht voor de afzet, deze organisatie is de hofleverancier van het supermarktconcern Albert Heijn. In bijlage 4 staat een inventarisatie van toeleverende en dienstverlenende bedrijven die hun goederen en diensten aanbieden in de LOG Berlikum, het betreffen bedrijven van zowel binnen als buiten de regio.
In de omgeving van Berlikum bevinden zich twee tuinbouwgerelateerde opleidingen, te weten het AOC Friesland (MBO) en het Van Hall Instituut (HBO) te Leeuwarden. Het AOC biedt eveneens cursussen aan voor tuinbouwmedewerkers. Net als in Emmen loopt bij het AOC te Leeuwarden de belangstelling voor de
Afstudeerscriptie Lennaert Veenstra Pagina | 80 tuinbouwrichting van de opleiding sterk terug. Alle vier de bedrijven geven aan banden te hebben met het AOC en wel eens stagiair(e)s van deze opleiding te hebben. De twee siertelers hebben nauw contact met het Van Hall, waarbij het met name kennisuitwisseling betreft. Beide telers is vanuit het Van Hall de mogelijkheid van containerteelt gepresenteerd, aangezien beide telers hun product momenteel nog in de vollegrond telen. Ook heeft één van de siertelers regelmatig contact met Syntens om innovatiemogelijkheden te verkennen. Verder werd in Berlikum eveneens de Wageningen Universiteit en het Productschap Tuinbouw genoemd als landelijke onderzoekscentra. Ten aanzien van overkoepelende organisaties zijn de tuinders verder aangesloten bij LTO Noord Glaskracht. Gekoppeld aan deze organisatie is een WKK-coöperatie, die informatie over WKK‟s inventariseert en verspreidt. De tuinders geven aan dat kennisuitwisseling hierbij het voornaamste doel is.
Ten aanzien van de diagonale dimensie is de advisering op het gebied van duurzame energie van het adviesbureau E-Kwadraat uit Berlikum te onderscheiden. Dit bureau heeft meerdere projecten lopen bij tuinders binnen het gebied en is door de ontwikkeling van het tuinbouwgebied Berlikum ontstaan en groot geworden.
Een bijzonder samenwerkingsverband binnen het cluster waarbij twee tomatentelers zijn betrokken en die meerdere dimensies beslaat is het project “Waddenkas”. Dit is een ontwikkelingsstrategie ontwikkeld door de provincie Friesland en projectorganisatie Westergozone (de Westergozone is de economische kernzone in Noordwest-Friesland) waarin meerdere innovatieve technologieën in de praktijk worden geïmplementeerd in de praktijk. Op dit moment lopen in Berlikum twee proeven met de gesloten kas en met schermen tegen lichthinder. Ook het Van Hall Instituut, de Wageningen Universiteit en het PT zijn hierbij betrokken. E-Kwadraat Advies uit Berlikum begeleidt de tuinders bij de pilot projecten en regelt de inbreng van de onderzoeksinstellingen. In dit samenwerkingsverband zijn dus zowel een horizontale, institutionele en diagonale dimensie te herkennen.
5.5.3 Conclusie
In het theoretisch kader en in de toelichting op het conceptueel model werd gesteld dat de aanwezigheid van gerelateerde en toeleverende bedrijven en (kennis)instellingen de samenwerking tussen ondernemingen onderling en tussen ondernemingen en instellingen stimuleert. Uit de analyse in deze paragraaf binnen de LOG‟s Emmen en Berlikum blijkt dat dit in deze gebieden eveneens het geval is. Wel moet worden geconstateerd dat veel van de beschreven samenwerkingsverbanden op het regionale niveau van Noord-Nederland of nationaal niveau plaatsvinden.
Wanneer we de vormen van samenwerking binnen het glastuinbouwgebied Emmen spiegelen aan de vormen die Meijaard e.a. (2003) onderscheidt is te concluderen dat binnen het gebied met name de vormen netwerken, verkooporganisaties en contractuele afspraken van belang zijn. De netwerken in het gebied worden met name gevormd door kennisuitwisseling in studieclubverband. De doeleinden van samenwerking binnen het gebied zijn
Afstudeerscriptie Lennaert Veenstra Pagina | 81 zowel in het kader van efficiency/kostenbesparing en complementariteit van competenties, als in het kader van bedrijfspositionering. Binnen deze doeleinden zijn respectievelijk schaalvoordelen, kennisuitwisseling en marktpositionering het meest relevant.
De samenwerkingsvormen van Meijaard e.a. (2003) die binnen de LOG Berlikum kunnen worden onderscheiden zijn: netwerken, contractuele afspraken en uitbesteding. Met de netwerken binnen het gebied wordt gedoeld op de studieclubs die het uitwisselen van kennis ten doel hebben. Ten aanzien van de doeleinden spelen in Berlikum net als in Emmen efficiency/kostenbesparing, complementariteit van competenties en bedrijfspositionering een rol. Met name het gebruik maken van elkaars competenties en kennisuitwisseling blijken in het gebied een belangrijk doel te zijn.