Geavanceerde productiefactoren

De aanwezigheid van geavanceerde productiefactoren leidt volgens Porter (1990) tot concurrentievoordelen. Het zijn factoren die worden gecreëerd in plaats van geërfd. In deze deelparagraaf zal de invloed van de geavanceerde productiefactoren infrastructuur en kennis voor de glastuinbouw worden geanalyseerd.

Infrastructuur

De Nederlandse glastuinbouw heeft een grote nationale en internationale transportbehoefte. Infrastructuur is dan ook een belangrijke spil in het goed functioneren van de sector. De mainports Schiphol en Rotterdam vormen samen de twee belangrijkste knooppunten voor de internationale handel van glastuinbouwproducten. Deze handel is voornamelijk afkomstig uit de nabijgelegen zwaartepunten van de Nederlandse tuinbouw, te weten de Greenports het Zuid-Hollands glasdistrict (Westland en Oostland), Aalsmeer en omstreken en het agrologistieke cluster Venlo. De sterke (inter)nationale positie van de Greenports hangt nauw samen met het vermogen om snel versproducten (food & flowers) te kunnen leveren. Een goede verbinding tussen deze gebieden in dus ook van groot belang. De fileproblematiek in de Randstad vormt hierin echter nog steeds een obstakel.

Aan de rand van het tuinbouwgebied Emmen is met de aanleg van de autosnelweg A37 een snelle verbinding met de Randstad, Duitsland, Scandinavië, de Baltische Staten en het Ruhrgebied mogelijk maakt. Emmen ligt aan de zogenaamde “Noord-Oost corridor”, een transport-as met groeiende importantie. De meest nabij gelegen haven is de Eemshaven in de provincie Groningen. Tevens is er een directe treinverbinding voor goederenvervoer naar Duitsland en andere Europese landen. Binnen het tuinbouwgebied Emmen wordt de lokale infrastructuur gevormd door het wegennet, het energienet en de centrale gietwatervoorziening. Het wegennet

Afstudeerscriptie Lennaert Veenstra Pagina | 68 binnen de oude locaties Erica en Klazienaveen is enigszins verouderd, maar goed van structuur. Ook bij de aanleg van het Rundedal is met brede aanvoerwegen gezorgd voor een goede toegankelijkheid voor het vrachtvervoer. De ontsluiting is via rotondes en duurzaam veilige wegen. De energievoorziening op het gebied van gas en elektriciteit is goed. Nadelig aspect in het Rundedal is de onzekerheid die er heerst rond de mogelijkheden rond de teruglevering van energie aan het net door tuinders. Zeker gezien het huidige bedrijfseconomisch belang voor tuinders van teruglevering is dit een groot probleem. Het produceren en verkopen van stroom is voor de tuinders door de hoge energieprijzen momenteel een goede verdienste naast de sierteelt of de groenteteelt. De gemeente hoopt dit probleem binnen een jaar opgelost te hebben. Alle drie locaties binnen het glastuinbouwgebied Emmen beschikken over een centrale gietwatervoorziening.

Op het regionale niveau van de LOG Berlikum vormde de infrastructuur in de vorm van het lokale wegennet een knelpunt. Het lokale wegennet in de regio kon in eerste instantie het grote aantal transportbewegingen en de grote omvang van de transporten niet goed aan. Dit leidde tot congestie op de wegen en tot overlast, doordat veel gebruik werd gemaakt van sluiproutes. De gemeente heeft in dit kader inmiddels maatregelen genomen. Verder is het gebied enkele kilometers verwijderd van de autosnelweg A31 en is de afstand tot de Afsluitdijk vrij kort, waardoor men snel in Noord-Holland is. De meest nabij gelegen haven is shortseahaven Harlingen. Binnen de LOG Berlikum is op energiegebied de infrastructuur goed, ook teruglevering op het net is mogelijk. Het gebied kent een eigen Gietwaterbedrijf (GWB), dit bedrijf vormt een centrale gietwatervoorziening waaraan deelname voor de tuinders verplicht is.

Kennis

Het Nederlandse glastuinbouwcomplex is innovatief en ondernemend ingesteld en beschikt over een unieke concentratie van relevante kennisinstituten en goed opgeleide ondernemers. Met name het Wageningen Universiteit en Researchcentrum (Wageningen UR) en het bijbehorend Landbouw Economisch Instituut (LEI) zijn vooraanstaande kennisinstellingen. Het innovatievermogen en de ondernemerschap van de Nederlandse glastuinbouwsector biedt in combinatie met het innovatievermogen van de verschillende onderzoeksinstanties de gelegenheid om optimaal in te spelen op de ontwikkelingen in de markt (RLG, 2005). Dit maakt dat Nederland een grote kennisvoorsprong heeft ten opzichte van andere landen. Om de kennisvoorsprong te behouden is het voor de Nederlandse tuinders noodzakelijk om continu te blijven innoveren.

Binnen de glastuinbouwsector heeft met name op het gebied van energie zeer veel innovatie plaatsgevonden. De belangrijkste redenen hiervoor zijn de sterk gestegen energieprijzen en het duurzaamheidsaspect dat de boventoon voert binnen de sector. Energie is de belangrijkste productiefactor binnen de glastuinbouw en eveneens de grootste kostenpost voor glastuinbouwbedrijven, dit maakt dat innoveren in dit deel het meest renderend is voor de sector. De laatste jaren heeft met name het gebruik van WKK-installaties en het

Afstudeerscriptie Lennaert Veenstra Pagina | 69 terugleveren van stroom een enorme vlucht genomen. Het merendeel van deze installatie zijn gasgestookt. In Berlikum bevindt zich echter een paprikateler met een houtgestookte WKK, de eerste in zijn soort in Europa. Het gebruik van deze klimaatneutrale biobrandstof werkt sterk bevorderend op de duurzaamheid. Met het gebruik van LED-verlichting voor de belichting van gewassen worden momenteel proeven uitgevoerd, mochten deze slagen dan zou dat een reductie in het energiegebruik van 75% betekenen. In de LOG Berlikum loopt bij twee tuinders een project genaamd “Waddenkas”, dit is een innovatiestrategie waarin nieuwe technieken die gereed zijn voor de markt daadwerkelijk worden getest. Het initiatief van het project ligt bij de provincie Friesland en het projectbureau Westergozone. Verder nemen ondermeer deel: Ministerie van LNV, Wageningen UR Glastuinbouw, Gasunie en de NOM. Innovaties die hier worden getest zijn de gesloten kas, waarbij zonnewarmte in de zomer wordt opgeslagen voor gebruik in koudere periodes, en het gebruik van aardwarmte (Westergozone). Dit zijn innovaties die zich nog moeten bewijzen, maar wat wel de toekomst is. Verder wordt op het gebied van automatisering en mechanisering veel geïnnoveerd.

Productinnovatie vindt in zowel de sierteelt als in de glasgroenteteelt plaats. Het belang van productontwikkeling in de sierteelt is echter groter, omdat hier veelal geen sprake is van bulkproducten en het onderscheidingsvermogen een belangrijke rol speelt. De innovatie op het gebied van sierteeltproducten is voornamelijk gericht op het ontwikkelen van producten met nieuwe kleuren, vormen etc. Het gaat dus met name om de fysieke producteigenschappen. Binnen de sierteelt worden eveneens ontwikkelingen gedaan voor geconditioneerd en gekoeld transport, waardoor het mogelijk wordt sierteeltproducten per schip te vervoeren. Binnen de glasgroenteteelt heeft met name in de tomatenteelt veel productinnovatie plaatsgevonden, dit is begonnen met de introductie van de minitomaat tien jaar geleden. In de paprikateelt richt de productinnovatie zich met name op de kleur van het product, zo zijn er zelfs al paarse paprika‟s. Toch richt de productinnovatie binnen de glasgroenteteelt zich met name op het ontwikkelen van rassen met een optimale ziekteresistentie en zo hoog mogelijke productie. Binnen de gehele sector worden bovendien ICT en e-commerce belangrijker. Dit varieert van een rol in het productieproces tot tele-veilen, wat de noodzaak van fysieke veilingen kleiner maakt.

Het sterke innovatieproces binnen de sector leidt er toe dat kennis steeds meer een doorslaggevende factor wordt binnen de glastuinbouwsector. Het inpassen van de technologie en innovaties in de bedrijfsvoering vraagt eveneens steeds meer capaciteiten van de tuinders.

5.2.3 Conclusie

In de literatuur en de toelichting op het conceptueel model wordt gesteld dat het belang van geavanceerde productiefactoren als infrastructuur en kennis in de afgelopen decennia door de economische ontwikkelingen is toegenomen. Ook binnen de glastuinbouwsector neemt kennis een belangrijke plaats in, verschil is echter dat kennis binnen de Nederlandse glastuinbouwsector vanouds van groot belang is. Ten opzichte van het buitenland

Afstudeerscriptie Lennaert Veenstra Pagina | 70 heeft Nederland altijd een kennisvoorsprong heeft gehad, dit is wat de sector zijn sterke positie verschaft. Wel neemt het belang van kennis binnen de sector nog verder toe door met name de ontwikkelingen op energiegebied en productontwikkeling. Op het lokale niveau van de LOG‟s lijken met name de tuinders binnen de LOG Berlikum gezien de lopende projecten en recente investeringen mee te gaan in het innovatieproces. De over het algemeen slechte vermogenspositie van de tuinders in de LOG Emmen maakt dat het rendement voor de investeringen in innovaties hier veelal ontbreekt. Ten aanzien van de infrastructuur vormt de onzekerheid rond de mogelijkheid voor de teruglevering van energie in de LOG Emmen momenteel een grote beperking, doordat een dergelijke voorziening in de glastuinbouwsector van essentieel belang is.

Het toenemende belang van de geavanceerde productiefactoren in de glastuinbouwsector neemt niet weg dat de primaire productiefactoren eveneens nog steeds van groot belang zijn. De toenemende schaalvergroting binnen de sector en het innovatieproces dat de sector doormaakt, maken dat de productiefactor kapitaal van toenemend belang is. De factor kapitaal vormt binnen de LOG Emmen min of meer een “bottleneck” door de lage waarde van de grond. De glastuinbouwsector is eveneens erg arbeidsintensief, dit is voor de betrokken gemeenten bij de LOG‟s Emmen en Berlikum de belangrijkste reden geweest om te investeren in glastuinbouw. De eerder genoemde schaalvergroting en het innovatieproces hebben eveneens geleid tot een toenemende vraag naar hooggeschoold personeel. Bij de productiefactor natuur speelt met name de ligging en de bijbehorende klimatologische omstandigheden een rol, dit is dan ook een belangrijke vestigingsplaatsfactor. Door de kustlocatie heeft de LOG Berlikum een voordeel op dit gebied ten opzichte van de LOG Emmen, door een hogere lichtopbrengst en een meer gematigd klimaat.

De primaire en geavanceerde productiefactoren lijken dus niet afzonderlijk te kunnen worden gezien, het is een optimale combinatie van beide factoren die noodzakelijk is voor goede prestaties in de glastuinbouw.

5.3 Vraag