Fascisme en oorlog

Het  buitenlands  avonturisme  van  Mussolini  was  de  vrucht  van  drie  factoren.  Allereerst   werd  expansiepolitiek  gezien  als  intrinsiek  goed  voor  de  natie  en  als  het  beste  middel   om  economische  problemen  op  te  lossen.295  Daarnaast  overwon  het  ministerie  van   Buitenlandse  Zaken  door  het  toedoen  van  Galeazzo  Ciano,  Mussolini’s  schoonzoon  en                                                                                                                  

289  _{Neville  2015:  131.}    

290  _{Citaat  van  Mussolini,  geciteerd  naar  Bosworth  2002:  259.}   291  _{Ibidem  2002:  74-­‐75.}    

292  _{Passmore  2014:  53.}   293  _{Neville  2015:  133.}   294  _{Rodogno  2010:  242.}   295  _{Morgan  2010:  152.}  

rijzende  ster,  zijn  diplomatieke  behoedzaamheid,  kenmerkend  voor  de  eerste  tien  jaar   van  het  fascistische  buitenlandbeleid.  Als  kersverse  minister  injecteerde  Ciano  het   ministerie  met  een  hoge  dosis  fascistische  ideologie.296  Territoriumuitbreiding  werd   gelegitimeerd  door  de  Darwinistische  strijd  tussen  naties  en  ‘de  noodzaak  om  spazio  

vitale  (levensruimte)  te  vinden  voor  de  geplande  bevolkingsgroei’.297  _{Tot  slot  deed  de}  

opkomst  van  Hitler  de  situatie  wezenlijk  veranderen.  Mussolini  moest  aanvankelijk   niets  van  zijn  Duitse  collega,  die  wel  een  groot  bewonderaar  van  de  Duce  was,   hebben.298  _{Hij  deed  zijn  best  om  buitenlandse  fascistoïde  bewegingen  te  behoeden}  

voor  nazi-­‐invloeden  en  was  op  zijn  hoede  voor  Duits  expansionisme,  bang  dat  

Duitssprekende  minderheden  in  Zuid-­‐Tirol  zich  tot  het  nieuwe  Duitsland  aangetrokken   voelden.299  

Toch  zou  er  spoedig  een  ‘kentering  in  de  invloedrichting  tussen  Italië  en   Duitsland’  plaatsvinden.300  _{Sommige  fascisten  zagen  in  het  opkomende  nazisme  een}  

kans  om  hun  meer  radicale  beleidslijnen  te  legitimeren  en  door  te  zetten.  Een  

bondgenootschap  tussen  de  twee  landen  werd  onvermijdelijk  toen  Mussolini  in  1936   Ethiopië  binnenviel  en  erachter  kwam  dat  alleen  Duitsland  zijn  imperiale  ambities   steunde.301  _{‘Fascisme  en  nazisme  zijn  twee  manifestaties  van  de  parallelle  historische}  

situaties  die  het  leven  van  onze  naties  met  elkaar  verbindt,’  verkondigde  de  Duce   tijdens  een  bezoek  aan  Berlijn  waar  hij  volkomen  gebiologeerd  raakte  door  Hitler  en  de  

296  _{Veel  geleerden  beschouwen  Ciano  als  de  katalysator  ‘voor  Mussolini’s  toenemende  megalomanie’  en}  

het  steeds  roekelozer  wordende  buitenlandbeleid.  Neville  2015:  196;  Bosworth  2002:  294;  Rodogno   2010:  242.    

297  _{Kallis  2000:  44.}     298  _{Kershaw  1999:  523.}     299  _{Burgwyn  2010:  319-­‐320.}   300  _{Passmore  2014:  54.}  

301  _{Met  de  invasie  in  Ethiopië  wilde  Mussolini  onder  andere:  de  Italiaanse  macht  tonen;  het  vermeende}  

onrecht  van  de  Vredesverdragen  van  1919,  waarin  Italië  het  recht  op  substantiële  koloniale  uitbreiding   was  ontzegd,  ongedaan  maken;  en  de  nationalistische  vleugel  (voormalig  ANI)  van  zijn  regering   tegemoet  komen.  Kallis  2000:  50.      

Duitse  macht.302  Fascisten  en  nazi’s  vochten  aan  de  zijde  van  generaal  Francisco  Franco   in  de  Spaanse  Burgeroorlog  (1936-­‐1939)  en  in  1940  –  nadat  het  duidelijk  werd  dat   Duitsland  de  slag  op  Frankrijk  zou  gaan  winnen  –  nam  Italië  deel  aan  de  Tweede   Wereldoorlog.  Het  jaar  daarop  vielen  de  fascisten  Griekenland  binnen,  waarna  alle   pijlen  waren  gericht  op  Egypte.  Aanvankelijk  waren  velen,  waaronder  de  paus,  de   koning  en  veel  fascisten,  tegen  het  bondgenootschap  met  Hitler  en  de  deelname  aan   de  Tweede  Wereldoorlog.  Instemming  volgde  pas  na  de  overwinning.303  _{Het  was  dus}  

niet  uitsluitend  ‘Mussolini’s  oorlog’.  

Het  klaarstomen  van  de  natie  voor  oorlog  viel  samen  met  de  Grote  Depressie.   Radicalisering  werd  de  oplossing.  Om  volledige  autarkie  te  bereiken  werd  de  regulering   van  de  economie  verder  opgevoerd,  waardoor  het  zakenleven  verstrikt  raakte  in   ongewenste  vormen  van  staatscontrole  –  iets  was  zij  gehoopt  had  te  kunnen   voorkomen  door  de  fascisten  aan  de  macht  te  helpen.304  _{Ook  de  bevolking  zag  de}  

overheidsbemoeienis  toenemen.  Partijsecretaris  Starace  bracht  de  partij  nu  volledig   naar  ‘de  massa’  door  alle  jeugd-­‐,  vrouw-­‐,  en  vrijetijdsverenigingen  onder  het  directe   gezag  van  de  partij  te  plaatsten.305  De  ‘fascistisering’  van  de  Italiaanse  cultuur,  dat  ooit   begon  met  staatscontrole  op  kunsttentoonstellingen  (zie  hoofdstuk  2.4),  breidde  zich   uit  tot  een  systematische  verbanning  van  buitenlandse  invloeden,  met  in  het  bijzonder   Hollywood  films.306  Starace,  de  architect  van  de  steeds  grotesker  wordende  

persoonlijkheidscultus  rondom  Mussolini  en  organisator  van  de  omvangrijke  

bijeenkomsten  waarin  de  Duce  op  rituele  wijze  werd  geadoreerd  door  opgetrommelde   mensenmassa’s,  sloeg  volledig  door  in  het  doorvoeren  van  fascistische  propaganda.   Zodanig  dat  Mussolini  hem  een  halt  moest  toeroepen.307  

302  _{Citaat  van  Mussolini,  geciteerd  naar  Knight  2003:  116.}   303  _{Neville  2015:  255.}    

304  _{Morgan  2010:  153.}   305  _{Dogliani  2010:  189-­‐190.}   306  _{Stone  1998:  28,  30,  35.}  

307  _{Corner  2012:  246-­‐247.  Starace  stelde  onder  andere  de  fascistische  groet  voor  alle  partijleden}  

Het  fascistisch  apartheidsbeleid  in  de  Afrikaanse  koloniën  had  het  racistisch   potentieel  van  het  regime  blootgelegd.308  Toch  kwam  de  import  van  antisemitische   naziwetten  (Manifesto  della  Razza)  in  1938  voor  velen  als  een  verassing.  De  meeste   kopstukken  protesteerden  hiertegen  en  er  is  nooit  bewijs  aangevoerd  dat  dit  onder   druk  van  het  naziregime  is  gebeurd.309  _{Ook  is  het  volgens  Mussolini’s  meest}  

gezaghebbende  biograaf  ‘absurd’  om  hem  ‘af  te  schilderen  als  een  ideologische,   overtuigde  antisemiet’.310  _{Het  is  daarom  moeilijk  vast  te  stellen  wat  de  Duce  bewoog,}  

vooral  omdat  veel  intellectuelen  Italië  verlieten  en  de  geheime  politie,  de  OVRA,   constateerde  dat  er  onder  het  volk,  met  name  de  arbeidersklasse,  veel  sympathie  en   steun  was  voor  de  Joden.311  _{Sommige  onderzoekers  beweren  dat  Mussolini  de  Leggi}  

razziali  (rassenwetten)  introduceerde  ‘in  geest  van  zowel  opportunisme  als  wedijver  

met  het  nazisme’.312  _{Hij  wilde  een  wit  voetje  halen  bij  Hitler  én  tegelijkertijd  de  banden}  

aanhalen  met  antisemieten  in  Roemeense  en  Hongaarse  zusterpartijen  om  de  Duitse   invloed  aldaar  tegen  te  werken.  Ondanks  de  twijfels  van  velen,  nam  het  regime  toch   deel  aan  de  Holocaust.  

De  totalitaire  intenties  van  het  regime  moge  duidelijk  zijn.  In  werkelijkheid  werd   er  weinig  bereikt.  Beleidslijnen  werden  op  goed  geluk  doorgevoerd  en  Italië  bezat  niet   de  juiste  infrastructuur  noodzakelijk  voor  een  alles  omvattende  regulatie  van  het   sociale  leven.  Het  ‘naar  de  mensen  gaan’  gaan  alarmeerde  de  kerk,  het  zakenleven  en   de  koning,  omdat  zij  dit  als  een  aanslag  zagen  op  hun  macht  en  invloed.313  _{Ook  de}  

beoogde  instemming  van  het  volk  werd  niet  bereikt.  Naarmate  de  oorlog  meer   nederlagen,  bombardementen  en  voedseltekorten  met  zich  meebracht  groeide  de                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       motto  ‘Viva  Il  Duce’  een  dwingende  afsluiter  maken  voor  elke  persoonlijke  en  formele  correspondentie   en  het  schilderen  van  Mussolini’s  gezicht  en  fascistische  slogans  op  elk  prominent  huis  in  Italië.    

308  _{Rodogno  2010:  242.}   309  _{Neville  2015:  165.}     310  _{Bosworth  2002:  344.}   311  _{Neville  2015:  167.}   312  _{Passmore  2014:  55.}   313  _{Rodogno  2010:  242.}      

onvrede  in  de  samenleving.  Het  gat  tussen  propaganda  en  daadwerkelijke  prestaties   werd  alsmaar  duidelijker  en  pijnlijker.    

De  Italiaanse  oorlogsinspanningen  waren  niet  indrukwekkend.  Duitse   ondersteuning  was  vrijwel  constant  nodig.  Vooral  Griekenland  en  Noord-­‐Afrika,   gebieden  waarvan  de  fascisten  dachten  snel  overheen  te  kunnen  walsen,  konden  niet   veroverd  worden  zonder  Duitse  bijval.  Zelfs  de  inzet  van  illegale  oorlogsmiddelen  als   gifgas  –  middelen  die  de  nazi’s  noch  het  Rode  Leger  gebruikten  –  konden  de  Italianen   niet  aan  de  overwinning  helpen.314  _{In  1943  vielen  de  geallieerden  Italië  binnen,  waarna}  

de  Grote  Fascistische  Raad,  generaal  Pietro  Badoglio  en  de  koning  samenspanden  om   Mussolini  af  te  zetten.315  _{Italië  werd  een  slagveld.  Duitsland  bezette  het  noorden  en  de}  

geallieerden  het  zuiden.  De  Duce  werd  gevangengenomen,  maar  al  snel  bevrijd  door   Duitse  commando’s  en  aan  het  hoofd  gezet  van  het  Duitse  marionettenstaatje:  de   Italiaanse  Sociale  Republiek  (ook  wel  Republiek  van  Salò).  Radicale  fanatiekelingen,   zoals  Allesandro  Pavolini,  poogden  daar  de  meest  ‘pure’  vorm  van  fascisme  op  poten   te  zeten,  ditmaal  gestript  van  alle  pragmatische  compromissen  met  traditionele   machtscentra  en  sterk  beïnvloed  door  het  nazisme.316  Terwijl  het  Duitse  leger  de   geallieerden  bevocht,  streden  de  republikeinse  fascisten,  in  een  nieuwe  en  nog   gewelddadigere  vorm  van  squadrismo  (Brigate  Nere),  tegen  het  snelgroeiende  verzet,   hoofdzakelijk  bestaande  uit  partizanen.  In  1943  troffen  de  laatstgenoemden  Mussolini   aan  in  een  Duitse  legertruck,  gehuld  in  een  nazi-­‐uniform.  Niet  veel  later  bungelde  ‘de   Grote  Kop’  ondersteboven  aan  het  dak  van  een  benzinestation  in  Milaan,  gelyncht  en   wel.