5.12.1 Kopvoorn
Waterkwaliteit
De waterkwaliteit in de Heidebeek ter hoogte van de Warandestraat is niet geschikt voor kopvoorn. De bovengrens van de CI werd er acht keer overschreden. Verder stroomafwaarts, ter hoogte van de Winnezelestraat, werd de bovengrens van de CI echter niet overschreden bij de 12 recentste metingen (Tabel 115) (bron gegevens: VMM).
Tabel 115. Beoordeling van de waterkwaliteit aan de hand van de Chemische Index (CI). De maximale waarde, het gemiddelde en de standaardafwijking van de CI worden weergegeven, evenals het aantal keer dat de grenswaarde (CI>7) werd overschreden. Beoordeling via kleurcode: groen = geschikt – rood = ongeschikt.
Meetpunt max CI gemiddelde CI stdev CI grenswaardeaantal keer
overschreden
Watou, Warandestraat 11 8,1 2,8 8
Watou, Winnezelestraat 7 5,2 1,2 0
Habitatgeschiktheid voor 0+ en voor 1+ en oudere kopvoorns
Het onderzochte traject in de Heidebeek is overwegend ongeschikt voor 0+ kopvoorns. In de twee matig geschikte deeltrajecten zijn de verwachte aantallen klein. Het traject is overal ongeschikt voor 1+ en oudere kopvoorns (Tabel 116).
Tabel 116. De verwachte aantallen 0+ en 1+ en oudere kopvoorns voor de geëvalueerde deeltrajecten in de Heidebeek. Beoordeling via kleurcode: groen = geschikt - oranje = matig - rood = ongeschikt.
Locatie Deeltraject Verwacht aantal 0+ kopvoorns Verwacht aantal 1+ en oudere
kopvoorns Watou, grens 50-100m 1 0 150-200m 0 0 250-300m 0 0 350-400m 0 0 450-500m 2 0 Paaihabitat
www.inbo.be Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma’s kopvoorn, serpeling, kwabaal en beekforel in 2009.
141
5.12.2 Serpeling
Waterkwaliteit
De waterkwaliteit in de Heidebeek ter hoogte van de Warandestraat is niet geschikt voor serpeling. De ondergrens van de procentuele zuurstofverzadiging werd er zeven keer overschreden. Verder stroomafwaarts, ter hoogte van de Winnezelestraat, werd de ondergrens van de procentuele zuurstofverzadiging echter niet overschreden bij de 12 recentste metingen (Tabel 117) (bron gegevens: VMM).
Tabel 117. Beoordeling van de waterkwaliteit aan de hand van de procentuele zuurstofverzadiging (% O2). De minimale waarde, het gemiddelde en de standaarddeviatie van de % O2 worden weergegeven, evenals het aantal keer dat de grenswaarde (% O2 < 65%) werd overschreden. Beoordeling via kleurcode: groen = geschikt – rood = ongeschikt.
Meetpunt min % O2 gemiddeld % O2 stdev % O2 grenswaardeaantal keer
overschreden
Watou, Warandestraat 20,8 56,3 25,0 7
Watou, Winnezelestraat 68,1 80,6 8,7 0
Habitatgeschiktheid voor 0+ en voor 1+ en oudere serpelingen
Het onderzochte traject is overal matig geschikt voor 0+ serpelingen. Voor 1+ en oudere serpelingen varieert de habitatgeschiktheid van ongeschikt tot matig geschikt (Tabel 118).
Tabel 118. De verwachte aantallen 0+ en 1+ en oudere serpelingen voor de geëvalueerde deeltrajecten in de Heidebeek. Beoordeling via kleurcode: groen = geschikt - oranje = matig - rood = ongeschikt.
Locatie Deeltraject Verwacht aantal 0+
serpelingen
Verwacht aantal 1+ en oudere serpelingen Watou, grens 0-100m 2 0 100-200m 1 0 200-300m 2 0 300-400m 2 1 400-500m 2 3 Paaihabitat
142 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma’s kopvoorn, serpeling, kwabaal en beekforel in 2009.
www.inbo.be
5.12.3 Kwabaal
Waterkwaliteit
De waterkwaliteit in de Heidebeek ter hoogte van de Warandestraat is niet geschikt voor kwabaal. De bovengrens van de CI werd er acht keer overschreden. Verder stroomafwaarts, ter hoogte van de Winnezelestraat, werd de bovengrens van de CI echter niet overschreden bij de 12 recentste metingen (Tabel 119) (bron gegevens: VMM).
Tabel 119. Beoordeling van de waterkwaliteit aan de hand van de Chemische Index (CI). De maximale waarde, het gemiddelde en de standaardafwijking van de CI worden weergegeven, evenals het aantal keer dat de grenswaarde (CI>7) werd overschreden. Beoordeling via kleurcode: groen = geschikt – rood = ongeschikt.
Meetpunt max CI gemiddelde CI stdev CI grenswaardeaantal keer
overschreden
Watou, Warandestraat 11 8,1 2,8 8
Watou, Winnezelestraat 7 5,2 1,2 0
Habitatgeschiktheid voor 1+ en oudere kwabalen
Het onderzochte traject in de Heidebeek is niet geschikt voor 1+ en oudere kwabalen (Tabel 120).
Tabel 120. De verwachte aantallen subadulte en adulte kwabalen voor de geëvalueerde deeltrajecten in de Heidebeek. Beoordeling via kleurcode: groen = geschikt - oranje = matig - rood = ongeschikt.
Locatie Deeltraject Verwacht aantal 1+ en oudere
kwabalen Watou, grens 0-100m 0 100-200m 0 200-300m 0 300-400m 0 400-500m 0
Habitatgeschiktheid voor 0+ kwabalen
www.inbo.be Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma’s kopvoorn, serpeling, kwabaal en beekforel in 2009.
143
Tabel 121. De verwachte aantallen 0+ kwabalen per traject van 10m in de geëvalueerde zijbeek van de Heidebeek. Beoordeling via kleurcode: groen = geschikt - oranje = matig - rood = ongeschikt.
Zijbeek Traject Verwacht aantal 0+
Steenvoordebeek 1 2 2 3 3 0 4 2 5 0 6 3 7 0 8 0 9 0 10 0
5.12.4 Bespreking
Ter hoogte van de Warandestraat voldoet de waterkwaliteit niet voor de verschillende doelsoorten. Verder stroomafwaarts ter hoogte van de Winnezelestraat is de waterkwaliteit echter wel voldoende.
Voor 0+ kopvoorns is het water te ondiep en ook het ontbreken van debris is ongunstig. Het habitat is overal ongeschikt voor 1+ en oudere kopvoorns, wegens doorgaans te ondiep water, een te lage stroomsnelheid en het ontbreken van debris en holle oevers.
Het habitat in het onderzochte traject is overal matig geschikt voor 0+ serpelingen. De stroomsnelheid ligt te weinig binnen het optimale bereik en er is te veel overhangende cover aanwezig. Voor 1+ en oudere serpelingen is het traject overwegend ongeschikt, wegens een te kleine waterdiepte en een te lage stroomsnelheid.
In de onmiddellijke omgeving van het geëvalueerde traject werden geen riffles aangetroffen. Er is dus geen geschikte paaiplaats voor kopvoorn en serpeling aanwezig.
Omdat in het traject nergens holle oevers aanwezig zijn, is het ongeschikt voor 1+ en oudere kwabalen. Bovendien is de Steenvoordebeek ongeschikt als paai- en opgroeihabitat voor kwabaal. Er zijn te weinig waterplanten aanwezig, de stroomsnelheid ligt te laag en op sommige plaatsen is het water te ondiep. Ter hoogte van de Warandestraat is een migratieknelpunt aanwezig.
144 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma’s kopvoorn, serpeling, kwabaal en beekforel in 2009.
www.inbo.be
5.12.5 Aanbevelingen
Uitzettingen van kopvoorn, serpeling en kwabaal worden afgeraden, omdat de waterkwaliteit niet overal volstaat in de Heidebeek (Figuur 57). Ook de habitatkwaliteit is ondermaats, vooral voor de 1+ en oudere individuen van de verschillende doelsoorten. Bovendien ontbreken geschikte paaiplaatsen. In afwachting van een verbeterde waterkwaliteit, kunnen eventueel al een aantal acties ondernomen worden om het habitat te verbeteren:
- Door het inbrengen van groot dood hout kan mogelijk voor voldoende stroomdiversiteit gezorgd worden, zodat meer ribbels, geulen en stroomkommen ontstaan. Op die manier kunnen plaatsen met optimale waterdiepten en stroomsnelheden ontstaan, waar de verschillende leeftijdsklassen van kopvoorn en serpeling zich kunnen handhaven.
- Het aantal holle oevers, die de uitverkoren schuilplaatsen vormen van volwassen kopvoorns en kwabalen, kan mogelijk toenemen door hier en daar bomen en struiken langs de oever te laten staan of een kans te geven waar ze ontbreken. Hun wortels verhinderen dat onderspoelde oevers afkalven.
- Eventueel kunnen kunstmatige paairiffles aangebracht worden voor kopvoorn en serpeling door het inbrengen van stenen. Door een vernauwing aan te brengen net stroomopwaarts van de riffle kan een voldoende grote waterdiepte boven het substraat gegarandeerd worden. Tegelijk kan een verhoogde dynamiek beletten dat de aangebrachte stenen bedekt raken met een laag slib.
- Het is van belang dat de Heidebeek volledig knelpuntenvrij gemaakt wordt, zodat eventueel geschikte paaiplaatsen voor kopvoorn en serpeling elders in de waterloop bereikbaar worden. Op die manier worden mogelijk ook potentieel geschikte zijbeken bereikbaar voor kwabaal. De Steenvoordebeek is niet geschikt als paai- en opgroeihabitat voor kwabaal, voornamelijk door het ontbreken van waterplanten en een migratieknelpunt ter hoogte van de Warandestraat (Figuur 58).
- Om de Steenvoordebeek beter geschikt te maken als paai- en opgroeihabitat voor kwabaal moeten kruidruimingen zeker vermeden worden en moet ervoor gezorgd worden dat de waterloop voldoende zonlicht kan ontvangen om waterplanten een kans te geven. Het migratieknelpunt ter hoogte van de warandestraat moet verwijderd worden. Wellicht moet ook hier de waterkwaliteit nog verbeteren, net als in de hoofdloop. Binnen dit project was het niet mogelijk om de invloed van het afspoelen nutriënten en sediment van omliggende akkers op de waterkwaliteit en troebelheid te onderzoeken.
- De Heidebeek is geregeld onderhevig aan piekdebieten, waarbij de waterstand op korte tijd tot 2,5m kan stijgen ten opzichte van het basisdebiet (www.hydronet.be). Dit kan nadelig zijn voor de huidige visstand en kan eventuele herintroductiepogingen doen falen. Vissen kunnen dan voorbij migratieknelpunten gespoeld worden, zodat stroomopwaartse rivierdelen moeilijk terug gekoloniseerd raken. De piekdebieten vormen een bijkomend argument om migratieknelpunten te verwijderen en ingrepen uit te voeren die de stroomdiversiteit en het aantal schuilmogelijkheden doen toenemen. Meer ruimte geven aan de Heidebeek is waarschijnlijk de enige mogelijkheid om de habitatkwaliteit en –diversiteit te verhogen.
www.inbo.be Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma’s kopvoorn, serpeling, kwabaal en beekforel in 2009.
145
Figuur 57. Geëvalueerde traject in de Heidebeek (9 september 2010).
146 Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma’s kopvoorn, serpeling, kwabaal en beekforel in 2009.
www.inbo.be