5 Cijfers: ontwikkelingen in drugsgebruik en vergelijkingen met het buitenland
5.7 Enkele lacunes in informatie
Afgaande op de eisen die het EMCDDA stelt aan de gegevens voor de vijf epidemiologische kernindicatoren, kan worden vastgesteld dat Nederland op een aantal punten goed presteert, maar ook dat er op een aantal punten tekortkomingen zijn. Ook de Wetenschappelijke Raad van de NDM rapporteert in de NDM Jaarberichten geregeld over lacunes in informatie. Er is wel een aantal positieve ontwikkelingen in gang gezet om de situatie te verbeteren.
• Het EMCDDA constateert in 2007 dat Nederland geheel voldoet aan de eisen voor de gegevens over de hulpvraag en de drugssterfte.
- Voor de hulpvraag worden jaarlijks de gegevens van het LADIS van SIVZ aangeleverd. Er zijn wel geregeld problemen met aanlevering van gegevens door sommige instellingen, waardoor vertragingen in de rap-portage optreden. Een en ander hangt onder meer samen met de DBC-registratie die in de zorg is inge-voerd. De DBC-gegevens worden op landelijk niveau verzameld in het landelijke DBC Informatie Systeem (DIS), maar dit voldoet vooralsnog niet aan de gegevensbehoefte op het terrein van alcohol en drugs. Ook de Landelijke Medische Registratie van ziekenhuisopnames werd bedreigd met discontinuering. Zo-lang het DIS niet kan voldoen aan de vereisten voor het in kaart brengen van de alcohol- en drugspro-blematiek is continuering van de bestaande systemen van groot belang.
• Nederland voldeed volgens het EMCDDA in 2007 niet (geheel) aan de vereisten voor:
- prevalentiegegevens in de algemene bevolking (te weinig respondenten, waardoor uitsplitsingen naar leeftijd en geslacht per harddrug niet mogelijk waren);
- schattingen van problematisch middelengebruik (te gedateerd, nl. 2001);
- prevalentiegegevens van infectieziekten (te gedateerd, en geen systematische monitoring van hepatitis). Inmiddels zijn initiatieven genomen om de gegevens van deze indicatoren te verbeteren. Er is een nieuw bevol-kingsonderzoek onder een grotere steekproef respondenten in voorbereiding (resultaten in 2010), er wordt mo-menteel nieuw onderzoek uitgevoerd om het aantal opiaat- en crackverslaafden te schatten (resultaten eind 2009) en er is een nieuwe studie naar hiv en hepatitis onder(injecterende) drugsgebruikers in Heerlen uitgezet. De WR constateert ook dat er geen (actuele) gegevens zijn over het probleemgebruik van cannabis, snuifcocaïne en ecstasy. Voor cannabisafhankelijkheid zal het tweede NEMESIS-onderzoek in de bevolking van 18-64 jaar in 2009/2010 gegevens opleveren.
5.8 Conclusies
Afgemeten aan de indicatoren van het EMCDDA om de drugsproblematiek in kaart te brengen presteert Ne-derland in het algemeen, vanuit volksgezondheidsperspectief redenerend, gemiddeld tot gunstig. Die beoordeling is primair gebaseerd op vergelijkingen met de EU-15 landen, en waar mogelijk de VS. Ook trends zijn van belang bij het beoordelen van de situatie.
• Prevalentie van gebruik: Voor alle drugs, met uitzondering van ecstasy, ligt de prevalentie van het gebruik in de algemene bevolking onder het Europese gemiddelde, en lager dan de prevalenties in de Verenigde Sta-ten. Toch is ook het gebruik van ecstasy in Nederland niet exceptioneel: een aanzienlijk hogere prevalentie wordt gerapporteerd in het Verenigd Koninkrijk, en vergelijkbare prevalenties in Spanje en Ierland. Verschillen met andere landen zijn het meest pregnant onder jongeren en jonge volwassenen van 15-34 jaar, de leef-tijdsgroep waarin drugsgebruik doorgaans het hoogst is. Ook op andere indicatoren van cannabisgebruik is de positie van Nederland relatief gunstig tot gemiddeld (‘kans op doorgaan’ en (bijna) dagelijks gebruik). Onder scholieren van het voortgezet onderwijs is sinds 1996 een licht dalende trend waarneembaar in drugs-gebruik.
• Bovendien behoort Nederland tot de (middel)lage regionen wat betreft het aantal probleemgebruikers van harddrugs (opiaten en vaak ook crack), al laten verschillen in definities en methoden harde uitspraken niet toe. Over het probleemgebruik van andere drugs kan weinig worden gezegd, omdat de gegevens hierover zowel in Nederland als elders schaars zijn (en zeker niet periodiek en op internationaal vergelijkbare wijze
worden verzameld). De aanwas van nieuwe opiaatverslaafden is gering en de gemiddelde leeftijd daalt. Of de groep primaire crackgebruikers die geen opiaten gebruiken groeit, is niet bekend, en dit geldt ook voor de vraag of crackgebruik in dezelfde mate tot chronische problemen leidt als opiaatgebruik.
• Trends in het aantal hulpvragen (een daling van opiaatcliënten en een toename van het aantal cocaïne- en cannabiscliënten) in Nederland zijn ook elders in Europa waarneembaar. In Nederland is de toename van het aantal cocaïnecliënten (met name de crackgebruikers) overigens recent afgevlakt. Dergelijke trends kunnen niet zonder meer als toenames of dalingen in de problematiek worden geïnterpreteerd. Ook een verbeterd dan wel ruimer hulpaanbod, veranderd doorverwijzingsbeleid of grotere aandacht voor cannabisproblematiek in het algemeen kunnen een rol hebben gespeeld.
• Het percentage injecterende opiaatcliënten is in Nederland van alle EU-15 landen het laagst. Deze factor speelt vermoedelijk (onder andere) een rol bij het relatief lage aantal drugsgeïnduceerde sterfgevallen (‘over-doseringen’) in Nederland.
• Wat betreft de infectieziekten kan worden geconstateerd dat het jaarlijkse aantal nieuwe besmettingen (in-cidentie) van hiv onder injecterende harddrugsgebruikers sinds het uitbreken van de epidemie begin jaren tachtig sterk is gedaald. Recente gegevens over de prevalentie van hiv zijn niet beschikbaar, maar wat oudere gegevens laten een sterke regionale variatie zien. Ook de aanwas van nieuwe gevallen van hepatitis C is ge-daald, hoewel de prevalentie hoog is. Vergeleken met andere landen is de hiv-incidentie in Nederland gering. Toch scoort Nederland niet op alle indicatoren even gunstig. Met name het gebruik van cannabis onder scho-lieren van 15 en 16 jaar is (ondanks de hierboven genoemde licht dalende algemene trend), internationaal gezien hoog. Dit geldt zowel voor het percentage actuele gebruikers als de meer frequente gebruikers van cannabis. Tegelijk is het percentage leerlingen dat de risico’s van cannabisgebruik (zowel incidenteel als geregeld) als groot en schadelijk inschat van alle (EU-15, en VS) landen het laagst. Ook wordt het aandeel leerlingen in Nederland dat de verkrijgbaarheid van cannabis als (erg of redelijk) gemakkelijk inschat alleen overtroffen door de VS, De-nemarken, Spanje en het Verenigd Koninkrijk. Vooralsnog kan hieruit echter niet worden geconcludeerd dat er een causaal verband is tussen enerzijds waargenomen beschikbaarheid en/of risicoperceptie en anderzijds de prevalentie van cannabisgebruik. Nader onderzoek hiernaar zou zinvol zijn. Wat verder opvalt, is dat de relatief ongunstige – en ten opzichte van 2003 verslechterde – positie van Nederlandse scholieren niet zozeer komt door een toename van het gebruik hier, maar eerder door een vrij opmerkelijke daling in andere landen (bijv. het Verenigd Koninkrijk, Ierland, België, Frankrijk). Een nadere analyse van de gegevens en de situatie in deze landen zou eveneens zinvol zijn.
Referenties
1. Europees Waarnemingscentrum voor Drugs en Drugsverslaving (EWDD) (2008). Jaarverslag 2008: stand van de drugsproblematiek in Europa. Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeen-schappen.
2. Hibell, B., Guttormsson, U., Ahlström, S., Balakireva, O., Bjarnason, T., Kokkevi, A., Kraus, L. (2009). The 2007 ESPAD report: substance use among students in 35 European countries. Stockholm: CAN.
3. Australian Institute of Health and Welfare (2008). 2007 National Drug Strategy Household Survey: detailed findings. Canberra: AIHW.
4. Adlaf, R.M., Begin, P., Sawka, E. (2005). Canadian Addiction Survey (CAS): A national survey of Canadians’ use of alcohol and other drugs: Prevalence of use and related harms: Detailed report. Ottawa: Canadian Centre on Substance Abuse.
5. Substance Abuse and Mental Health Services Administration (2008). Results from the 2007 National Survey on Drug Use and Health: National Findings. Rockville, MD: Office of Applied Studies.
6. Rodenburg, G., Spijkerman, R., Van den Eijnden, R., Van de Mheen, D. (2007). Nationaal prevalentieon-derzoek middelengebruik 2005. Rotterdam: IVO.
7. Monshouwer, K., Verdurmen, J., Van Dorsselaer, S., Smit, E., Gorter, A., Vollebergh, W. (2008). Jeugd en ris-kant gedrag 2007: kerngegevens uit het Peilstationsonderzoek scholieren: roken, drinken, drugsgebruik en gokken onder scholieren vanaf tien jaar. Utrecht: Trimbos-instituut.
8. Hibell, B., Andersson, B., Bjarnason, T. (2000). The 1999 ESPAD Report: European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs (ESPAD): alcohol and other drug use among students in 30 European countries. Stockholm: CAN.
9. Hibell, B., Andersson, B., Bjarnason, T., Ahlström, S., Balakireva, O., Kokkevi, A., Morgan, M. (2004). The ESPAD report 2003: alcohol and other drug use among students in 35 european countries. Stockholm: CAN. 10. Meerkerk, G.J., Van Rooij, A.J., Amadmoestar, S.S., Schoenmakers, T. (2009). Nieuwe verslavingen in zicht: een
inventariserend onderzoek naar aard en omvang van ‘nieuwe verslavingen’ in Nederland. Rotterdam: IVO. 11. De Bruin, D., Meijerman, C., Verbraeck, H. (2003). Zwerven in de 21ste eeuw: een exploratief onderzoek
naar geestelijke gezondheidsproblematiek en overlast van dak- en thuislozen in Nederland. Utrecht: Cen-trum voor Verslavingsonderzoek.
12. Van Rooij, T., Mulder, N., Wits, E., Van der Poel, A., Van de Mheen, D. (2007). Screeningsinstrument Ver-slaving en Psychiatrie voor de maatschappelijke opvang. Rotterdam: IVO.
13. Oliemeulen, L., Vuijk, P., Rovers, B., Van den Eijnden, R. (2007). Problematische alcoholgebruikers, drugge-bruikers en gokkers in het gevangeniswezen. Rotterdam: IVO.
14. Van Laar, M., Van Dorsselaer, S., Monshouwer, K., De Graaf, R. (2005). Association between cannabis use and mental disorders in the adult population: Does cannabis use predict the first incidence of mood and anxiety disorders? Utrecht: Trimbos Institute.
15. Nabben, T., Benschop, A., Korf, D.J. (2007). Antenne 2006: trends in alcohol, tabak en drugs bij jonge Am-sterdammers. Amsterdam: Rozenberg Publishers.
16. Vogelvang, B.O., Van Burik, A., Van der Knaap, L.M., Wartna, B.S.J. (2003). Prevalentie van criminogene factoren bij mannelijke gedetineerden in Nederland. Den Haag: Adviesbureau Van Montfoort/WODC. 17. Korf, D.J., Nabben, T., Benschop, A. (2004). Antenne 2003: trends in alcohol, tabak en drugs bij jonge
Amsterdammers. Amsterdam: Rozenberg Publishers.
18. Nabben, T., Koet, S., Korf, D.J. (2007). NL.Trendwatch: gebruikersmarkt uitgaansdrugs in Nederland, 2006-2007. Amsterdam: Rozenberg.
19. Grund, J.P., Reinerie, P., Smits, M., Albert, G. (2007). Uitgaan en genotmiddelengebruik in Den Haag: ge-gevens over 2006-2007 uit de panelstudie. Epidemiologisch Bulletin, 42(4): 2-10.
20. Korf, D.J., Van Ginkel, P., Wouters, M. (2004). Je ziet het ze niet aan: zwerfjongeren in Flevoland. Amsterdam: Rozenberg Publishers.
21. Roomer, A., Poelmans, I. (2006). Tendens 2005-2006: alcohol- en drugsgebruik bij jongeren en jongvol-wassenen in Gelderland. Arnhem: De Grift.
22. Stoele, M., Van ‘t Klooster, B., Van der Poel, A. (2005). Quick Scan verslavingsproblematiek regio Den Bosch 2005: aard en omvang verslavingsproblematiek en knelpunten in zorgverlening in de regio Den Bosch. Sint-Oedenrode/Rotterdam: Novadic-Kentron/IVO.
23. Van ‘t Klooster, B., Van Dongen, A., Rezai, S., Van der Poel, A. (2006). REGIO Monitor Eindhoven 2006: aard en omvang van (ernstige) verslavingsproblematiek en knelpunten in de zorgverlening. Sint-Oeden-rode/Rotterdam: Novadic-Kentron/IVO.
24. Coumans, M., Rodenburg, G., Knibbe, R. (2005). Quick Scan naar gemarginaliseerde harddruggebruikers en dak- en thuislozen in de gemeente Maastricht. Maastricht/Rotterdam: IVO.
25. Van der Dam, S., Coumans, M., Knibbe, R. (2006). Frequent harddruggebruik onder jong volwassenen in Parkstad Limburg: Drug Monitoring Systeem Parkstad Limburg, 2004-2006. Rotterdam: IVO.
26. Korf, D.J., Nabben, T., Benschop, A. (2002). Antenne 2001: trends in alcohol, tabak, drugs en gokken bij jonge Amsterdammers. Amsterdam: Rozenberg Publishers.
27. Wolf, J., Zwikker, M., Nicholas, S. (2002). Op achterstand: een onderzoek naar mensen in de marge van Den Haag. Utrecht: Trimbos-instituut.
28. Ter Bogt, T.F.M., Engels, R.C.M.E. (2005). ‘Partying’ Hard: Party Style, Motives for and Effects of MDMA Use at Rave Parties. Substance Use & Misuse, 40:1479-1502.
29. Nabben, T., Benschop, A., Korf, D.J. (2008). Antenne 2007: trends in alcohol, tabak en drugs bij jonge Am-sterdammers. Amsterdam: Rozenberg Publishers.
30. Korf, D.J., Benschop, A., Rots, G. (2005). Geweld, alcohol en drugs bij jeugdige gedetineerden en school drop-outs. Tijdschrift voor Criminologie, 47(3): 239-254.
31. Kramer, M., Dupont, H. (2006). Nuije Hêlesje Wink: alcohol- en ander druggebruik bij hangjongeren in Heerlen: een inventarisatie van de aard van het middelengebruik en van mogelijkheden voor preventie. Sit-tard: Mondriaan Zorggroep.
32. Korf, D.J., Van Ginkel, P., Wouters, M. (2004). Je ziet het ze niet aan: zwerfjongeren in Flevoland. Amster-dam: Rozenberg.
33. Bransen, E., Schipper, H., Mutsaers, K., Haverman, M., Blekman, J. (2008). Aard en omvang van middelen-gebruik bij licht verstandelijk gehandicapte jongeren: een eerste verkenning bij jongeren zelf en hun bege-leiders. Utrecht: Trimbos-instituut.
34. Nederlandse Vereniging Gehandicaptenzorg (1995). Vorm en Kleur. Utrecht: NVGz.
35. Van Laar, M., Cruts, A.A.N., Verdurmen, J.E.E., Van Ooyen-Houben, M.M.J., Meijer, R.F. (2008). Nationale Drug Monitor: jaarbericht 2007. Utrecht: Trimbos-instituut.
36. Cruts, G., Smit, F., Van Laar, M. (2008). Actualisering van de schatting van het aantal problematische drugs-gebruikers in Nederland: notitie voor de Wetenschappelijke Raad van de Nationale Drug Monitor (NDM) voor haar vergadering van 15 oktober 2008: NDM-109. Utrecht: Trimbos-instituut.
37. Smit, F., Van Laar, M., Wiessing, L. (2006). Estimating problem drug use prevalence at national level: com-parison of three methods. Drugs: education, prevention and policy, 13(2): 109-120.
38. Van Laar, M., Cruts, G., Van Gageldonk, A., Van Ooyen-Houben, M., Croes, E., Meijer, R., Ketelaars, T. (2009). The Netherlands drug situation 2008: report to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point. Utrecht: Trimbos Institute, Netherlands Institute of Mental Health and Addiction.
39. Cruts, G., Buster, M., Vicente, J., Deerenberg, I., Van Laar, M. (2008). Estimating the Total Mortality Among Problem Drug Users. Substance Use & Misuse, 43(5): 733-747.
40. Ouwehand, A.W., Kuijpers, W.G.T., Wisselink, D.J., Van Delden, E.B. (2007). Kerncijfers Verslavingszorg 2006: Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem (LADIS). Houten: IVZ.
41. Van Laar, M.W., Cruts, A.A.N., Rigter, H.G.M., Verdurmen, J.E.E., Meijer, R.F., Van Ooyen, M.M.J. (2002). Nationale Drugmonitor: jaarbericht 2002. Utrecht: Bureau NDM.
42. Buster, M., Witteveen, E., Prins, M., Welp, E., Van Ameijden, E., Schippers, G., Krol, A. (2008). Transitions in drug use in a new generation of problem drug users in Amsterdam: a six year follow-up study. Eur Addict Res, submitted.
43. Hay, G., Gannon, M., MacDougall, J., Millar, T., Williams, K., Eastwood, C., McKeganey, N. (2008). National and regional estimates of the prevalence of opiate use and/or crack cocaine use 2006/07: a summary of key findings: research report 9. Londen: Home Office.
44. Coördinatiepunt Assessment en Monitoring nieuwe drugs (2008). Risicoschatting cannabis 2008. Bilthoven: RIVM.
45. Van den Berg, C.H., Van de Laar, T.J., Kok, A., Zuure, F.R., Coutinho, R.A., Prins, M. (2009). Never injected, but hepatitis C virus-infected: a study among self-declared never-injecting drug users from the Amsterdam Cohort Studies. Amsterdam: Academic Medical Center.
46. De Boer, I.M., Op de Coul, E., Koedijk, F.D.H., Van Veen, M.G., Van de Laar, M.J.W. (2006). HIV and sexually transmitted infections in the Netherlands in 2005. Bilthoven: RIVM.
47. van den Berg, C.H., Smit, C., Bakker, M., Geskus, R.B., Berkhout, B., Jurriaans, S., Coutinho, R.A., Wolthers, K.C., Prins, M. (2007). Major decline of hepatitis C virus incidence rate over two decades in a cohort of drug users. Eur J Epidemiol., 22:183-193.
48. Lindenburg, C.E., Krol, A., Smit, C., Buster, M.C., Coutinho, R.A., Prins, M. (2006). Decline in HIV incidence and injecting, but not in sexual risk behaviour, seen in drug users in Amsterdam: a 19-year prospective cohort study. AIDS, 20(13): 1771-1775.
49. Van den Broek, I.V.F., Koedijk, F.D.H., Van Veen, M.G., Op de Coul, E.L.M., Van Sighem, A.I., Van der Sande, MAB(2008). Sexually transmitted infections, including HIV, in the Netherlands in 2007. Bilthoven: RIVM.
50. EuroHIV (2007). HIV/AIDS Surveillance in Europe: mid-year report 2007, no. 76. Saint-Maurice: Institut de Veille Sanitaire.
51. Van Laar, M., Cruts, G., Deerenberg, I. (2006). Sterfte door drugs: wat zeggen de aantallen? Verslaving, 2:61-74.
52. Darke, S., Degenhardt, L., Mattick, R. (2007). Mortality amongst illicit drug users: epidemiology, causes and intervention. Cambridge: Cambridge University Press.
53. Matias, J. (2008). Results from 2008 Annual Report and Statistical Bulletin: EMCDDA expert group on the key-indicator Drug-related deaths and mortality among drug users 27-28 November 2008. Lisbon: EMCDDA. 54. Eurostat (2008). Population and social conditions: demography: national data: population by sex and age
on 1. January of each year. Luxembourg: Eurostat.
55. Pfeiffer-Gerschel, T., Kipke, I., David-Spickermann, M., Bartsch, G. (2007). National Report 2007: Deuts-chland: Bericht des nationalen REITOX-Knotenpunkts an die EBDD. München/Köln/Hamm: IFT/BZgA/DHS. 56. Rönka, S., Virtanen, A., Perälä, R., Vihmo, J. (20087). National Report 2007: Finland: report to the EMCDDA
by the Reitox National Focal Point. Helsinki: STAKES.
57. Adès, J., Janssen, E., Cadet-Taïrou, A., LeGleye, S., Le Nezet, O., Spilka, S., Mutatayi, C., Vaissade, L., Palle, C. (2007). National Report 2007: France: report to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point. Paris: Observatoire Francais de Drogues et des Toxicomanies.
58. Alcohol and Drug Research Unit (2007). National Report 2007: Ireland: report to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point. Dublin: Health Research Board.
59. Italian National Focal Point (2008). National Report 2007: Italy: report to the EMCDDA by the Reitox Na-tional Focal Point. Rome: Italian NaNa-tional Focal Point.
60. Origer, A. (2007). National Report 2007: Luxembourg, report to the EMCDDA by the REITOX National Focal Point. Luxembourg: CRP Santé.
61. Van Laar, M., Cruts, G., Van Gageldonk, A., Van Ooyen-Houben, M., Croes, E., Meijer, R., Ketelaars, T. (2007). National Report 2007: Netherlands: report to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point. Utrecht/Den Haag: Trimbos Institute/WODC.
62. Norwegian Institute for alcohol and Drug Research (SIRUS) (2007). National Reprot 2007: Norway: report to the EMCDDA by the National Focal Point. Oslo: SIRUS.
63. Haas, S., Busch, M., Horvath, I., Türscherl, E., Weigl, M., Wirl, C. (2007). National Report 2007: Austria: re-port to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point. Vienna: Gesundheit Österreich GmbH.
64. Ministerio de Sanidad y Consumo (2007). National Report 2007: Spain: report to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point. Madrid: Ministerio de Sanidad y Consumo.
65. Scientific Institute of Public Health, U.o.E. (2007). National Report 2007: Belgium: report to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point. Brussels: Scientific Institute of Public Health.
66. Sundhedsstyrelsen (National Board of Health) (2007). National Report 2007: Denmark: report to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point. Copenhagen: Sundhedsstyrelsen.
67. University Mental Health Research Institute (2007). National Report 2007: Greece: report to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point. Athens: University Mental Health Research Institute.
68. Instituto da Droga e da Toxicodependencia (2007). National Report 2007: Portugal: report to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point. Lisbon: IDT.
69. Eaton, G., Davies, C., English, L., Lodwick, A., Bellis, M., McVeigh, J. (2007). National Report 2007: United Kingdom: report to the EMCDDA by the Reitox National Focal Point. London: UK Focal Point on Drugs. 70. Swedish National Institute of Public Health (2007). National Report 2007: Sweden: report to the EMCDDA