Drugsgebruik onder speciale groepen

Er zijn speciale groepen van volwassenen, jongeren en jongvolwassenen waarin het percentage dat drugs ge-bruikt hoger ligt dan in de ‘doorsnee’-bevolking. Het gaat hier grofweg om jongeren en jonge volwassenen in het uitgaansleven enerzijds en tal van ‘probleemgroepen’ of ‘kwetsbare’ groepen anderzijds. Jongeren en jonge volwassenen met een uitgaande leefstijl kunnen als risicogroep worden beschouwd vanwege riskante patronen van middelengebruik (zoals combigebruik) of veelvuldig experimenteren met nieuwe middelen, maar vallen doorgaans niet onder de noemer ‘kwetsbaar’. Kwetsbaarheid is echter een vaag begrip. De term kan wijzen op een (genetische) aanleg, verworven kwetsbaarheid tijdens de jeugd, en/of ‘sociale achterstands’-factoren. Mid-delengebruik kan zowel oorzaak als gevolg zijn van (psychosociale) problemen, of daar een ‘signaal’ voor zijn. Gezien de uiteenlopende definities van kwetsbaarheid en factoren die iemand kwetsbaar maken is een vergelij-king met andere landen niet mogelijk.1Wel constateert het EMCDDA dat er in Europa een brede consensus be-staat over de groepen jongeren die bijzonder kwetsbaar zijn voor drugsgebruik. Dat zijn onder meer jonge delinquenten, jongeren in zorginstellingen, vroegtijdige schoolverlaters en studenten met sociale of academische problemen, en jongeren die in benadeelde gezinnen en/of buurten wonen waar meerdere risicofactoren en pro-blemen die geassocieerd worden met drugs in sterkere mate voorkomen. Er bestaan overlappingen tussen die groepen en er kunnen cumulatieve effecten ontstaan voor wie tot meer dan één kwetsbare groep behoort. Voor cannabis, cocaïne, opiaten, ecstasy en amfetamine geeft tabel 5.13 een overzicht van speciale bevolkings-groepen in Nederland waarvan onderzoek suggereert dat hier het percentage gebruikers relatief hoog ligt. Deze tabel geeft dus geen compleet overzicht van risicogroepen, maar alleen die groepen waarvoor onderzoeksge-gevens beschikbaar zijn. De meeste geonderzoeksge-gevens zijn ook beschreven in de Jaarberichten van de Nationale Drug Monitor. Drug Paddo's GHB Land 2003 2007 2003 2007 Italië 3% 4% 1% 2%zz Oostenrijk 3% 4% 1% 2% Verenigd Koninkrijk 4% 4% 0% 1% Frankrijk 5% 4% 0% 1% Ierland 4% 4% 1% 1% Duitsland^III 4% 3% 0% 2% Zwitserland 3% 3% 0% 1% Nederland 5% 3% 1% 1% BelgiëIV 5% 3% 0% 1% Portugal 3% 2% 1% 1% Finland 0% 2% 0% 1% Griekenland 1% 2% 0% 1% Denemarken^II 2% 1% 1% 2% Zweden 1% 1% 1% 1% Noorwegen 1% 1% 1% 1% Spanje^II - - - 1%

Percentage van de scholieren. - = niet gemeten. I. Met uitzondering van Luxemburg, waarvoor geen gegevens beschikbaar zijn. II. Voor de Ver-enigde Staten zijn geen vergelijkbare gegevens beschikbaar. De gegevens voor Denemarken en Spanje zijn minder representatief. III. Duitsland in 2007 alleen voor 7 deelstaten. IV. België in 2007 alleen voor Vlaanderen. Bron: ESPAD.2;9

Tabel 5.12 Percentage ooitgebruik van paddo's en GHB onder scholieren van 15 en 16 jaar in de lidstaten van de EU-15I, Noorwegen en Zwitserland.IIPeiljaren 2003 en 2007

Uitgaande jongeren en jonge volwassenen

Omdat de peiljaren en methoden van onderzoek, leeftijden en andere kenmerken van de doelgroepen en locaties zo uiteenlopen, is een vergelijking van prevalenties niet mogelijk. In deze paragraaf wordt volstaan met het noe-men van ranges in prevalenties die in verschillende onderzoeken zijn gerapporteerd.11-28

• In wisselende (lokale) groepen uitgaande jongeren varieert het percentage actuele (=laatste maand) gebrui-kers van cocaïne van circa 3% tot 19% en van ecstasy van circa 10% tot 23%, met een uitschieter van 65% op ‘raveparty’s’. Er zijn signalen dat het gebruik van ecstasy over zijn piek heen is en ook buiten dansscenes wordt geconsumeerd.29Cocaïne is in het uitgaansleven zeker zo populair als ecstasy en het gebruik is niet alleen tot het weekend beperkt.

• Amfetamine wordt aanzienlijk minder vaak geconsumeerd en heeft een relatief negatief imago, vooral in het trendy uitgaansleven. Percentages actuele gebruikers van amfetamine onder uitgaande jongeren variëren tussen 2% en 7%, maar in bepaalde delen van het land zou het middel vaker worden gebruikt, mogelijk als goedkoper substituut voor cocaïne.

• Cannabis wordt relatief veel gebruik in verschillende groepen uitgaande jongeren en jonge volwassenen (12-39% actueel gebruik), met logischerwijze een piek onder bezoekers van coffeeshops (80-90%), maar het is geen typische ‘uitgaansdrug’. Voorheen mocht in veel clubs en cafés al niet geblowd worden, nadat het rookverbod van kracht is gegaan zal dit helemaal het geval zijn.

• Combigebruik komt in het uitgaansleven geregeld voor. Vooral de combinatie cocaïne en alcohol is favoriet. • In het uitgaansleven komt actuele gebruik van heroïne en crack vrijwel niet voor.

• In Amsterdam lijkt in het algemeen drugsgebruik in het uitgaansleven over een piek heen te zijn, maar lan-delijke trends kunnen niet worden vastgesteld.

De Antenne-monitor in Amsterdam en de markmonitor DIMS laten zien dat er geregeld een heel arsenaal aan andere middelen op de markt verschijnt, maar de meeste zijn ‘eendagsvliegen’ en trekken geen groot gebrui-kerspubliek. Uitzondering is wellicht GHB, en in mindere mate ketamine, die in bepaalde uitgaanscircuits redelijk populair zijn. Onder bezoekers van cafés in Zaandam (2006) en Amsterdam (1,5%) was het percentage actuele gebruikers van GHB respectievelijk 2,2% en 1,5%. Met uitzondering van scholieren (zie tabel 5.13) is onbekend hoeveel gebruikers er (tegenwoordig) zijn. Er zijn signalen dat het (probleem)gebruik van GHB in bepaalde groe-pen is toegenomen en steeds meer gebruikers vanwege verslavingsproblematiek aanklopgroe-pen bij de verslavings-zorg. In Amsterdam is het aantal GHB-‘incidenten’ iets gestegen de laatste jaren (zie figuur 5.14).

Groep

Drug Volwassenen Jongeren en jongvolwassenen

Cannabis • Dak- en thuislozen • Jongeren in de Jeugdzorg • Gedetineerden • Uitgaanders

• Mensen met stemmings-, • Hangjongeren angst- en alcoholstoornissen

Cocaïne • Dak- en thuislozen • Uitgaanders

• Gedetineerden • (Werkende) plattelandsjongeren • Studenten • Voetbalsupporters • Horecapersoneel • Zwerfjongeren • Probleemjongeren • Hangjongeren • Gemarginaliseerde jongeren

Opiaten • Gedetineerden • Coffeeshopbezoekers

• Dak- en thuislozen • Gemarginaliseerde jongeren • Zwerfjongeren

• Crackgebruikers

Ecstasy en amfetamine • Gedetineerden • Uitgaanders in dancescenes • Hang- en probleemjongeren onder

de dorpsjeugd

Referenties: 11-28

Tabel 5.13 Speciale groepen van volwassenen, jongeren en jongvolwassenen in Nederland met hogere percentages gebruik van cannabis, cocaïne, opiaten, ecstasy en amfetamine

Kwetsbare groepen

Gegevens zijn beschikbaar voor uiteenlopende ‘kwetsbare’ groepen, zoals volwassen en jeugdige dak- en thuis-lozen, gedetineerden en diverse groepen ‘probleemjongeren’. Omdat de peiljaren en methoden van onderzoek, leeftijden en andere kenmerken van de doelgroepen en locaties zo uiteenlopen, is een precieze vergelijking van prevalenties niet mogelijk. De beschikbare gegevens suggereren niettemin dat onder volwassen dak- en thuis-lozen het percentage gebruikers niet alleen hoger ligt voor cannabis maar ook voor andere illegale drugs zoals cocaïne/crack en opiaten (tabel 5.14). Onder zwerfjongeren is cannabis eveneens veruit de meest gebruikte drug. Heroïne en crack zijn onder zwerfjongeren niet populair, maar het gebruik lijkt wel wat hoger te liggen dan onder hun leeftijdgenoten in het algemeen.

Groep Illegale drug Percentage drugsgebruikers

Dak- en thuislozen, 20 Nederlandse Cannabis 52% actuele gebruikers

gemeenten, 2002 Crack 47% actuele gebruikers

Snuifcoke 10% actuele gebruikers

Heroïne 40% actuele gebruikers

Dak- en thuislozen, Rotterdamse Cannabis 32% dagelijkse gebruikers dag- en nachtopvang, 2006 Cocaïne 29% dagelijkse gebruikers Heroïne 29% dagelijkse gebruikers Zwerfjongeren 16-25 jaar, Den Haag, Cannabis 37% actuele gebruikers

2000/2001 Cocaïne 9% actuele gebruikers

Heroïne 7% actuele gebruikers

Zwerfjongeren 13-22 jaar, Flevoland, 2004 Cannabis 87% actuele gebruikers

Crack 6% actuele gebruikers

Snuifcoke 10% actuele gebruikers

Heroïne 2% actuele gebruikers

Ecstasy 8% actuele gebruikers

Amfetamine 2% actuele gebruikers

Percentage drugsgebruikers. De cijfers zijn onderling niet goed vergelijkbaar vanwege verschillen in leeftijdsgroepen en methoden van onderzoek. Referenties: 11;12;20;27

Tabel 5.14 Percentage drugsgebruikers onder groepen van dak- en thuislozen en zwerfjongeren voor diverse illegale drugs

Gegevens over het drugsgebruik onder gedetineerden in de periode voorafgaand aan detentie zijn beschikbaar voor volwassenen in enkele Huizen van Bewaring (in 2006/2007) en voor jongeren van 14 tot en met 17 jaar die in 2002 en 2003 waren gedetineerd in Noord-Holland, Flevoland en Utrecht (tabel 5.15). Problematisch cannabisgebruik is gemeten met de Cannabis Abuse Screening Test (CAST). Voor problematisch harddrugsge-bruik gold een criterium van (bijna) dagelijks druggeharddrugsge-bruik (geharddrugsge-bruik op minimaal 5 dagen per week of meer). Cannabis is eveneens de illegale drug die voor beide groepen de hoogste percentages laat zien. Voor de andere drugs verschilt de rangorde. Bij de gedetineerden in de Huizen van Bewaring komt na cannabis cocaïne; bij de gedetineerde jongeren komt ecstasy als tweede.

Tabel 5.16 toont voor enkele groepen van probleemjongeren de percentages actuele gebruikers van diverse il-legale drugs. Voor de school drop-outs en de jongeren in de Jeugdzorg zijn gegevens beschikbaar voor meerdere illegale drugs. In beide groepen ligt het percentage actuele gebruikers het hoogst voor cannabis en het laagst voor heroïne.

Groep van gedetineerden Illegale drug Percentage gebruikers

Instromers in Huizen van Bewaring, Cannabis 33,2% problematische gebruikers 2006/2007, in het jaar voorafgaand Cocaïne 18,7% problematische gebruikers

aan detentie Opiaten 11,9% problematische gebruikers

Amfetamine 4,3% problematische gebruikers Ecstasy 1,9% problematische gebruikers Jongeren 14-17 jaar, gedetineerd in Cannabis 59% actuele gebruikers Noord-Holland, Flevoland en Utrecht, Ecstasy 9% actuele gebruikers 2002/2003, in de maand voorafgaand Snuifcoke 6% actuele gebruikers

aan detentie Amfetamine 3% actuele gebruikers

Crack 2% actuele gebruikers

Heroïne 0,5% actuele gebruikers

Percentage problematische gebruikers in het jaar voor detentie, percentage dagelijkse gebruikers en percentage actuele gebruikers. Problematisch cannabisgebruik is gemeten met de Cannabis Abuse Screening Test (CAST). Voor problematisch harddrugsgebruik gold een criterium van (bijna) dagelijks druggebruik (gebruik op minimaal 5 dagen per week of meer). De cijfers zijn onderling niet goed vergelijkbaar vanwege verschillen in leeftijdsgroepen en methoden van onderzoek. Referenties: 13;30

Tabel 5.15 Percentage problematische, dagelijkse en actuele gebruikers onder groepen van gedetineerden in de periode voor detentie

Groep van probleemjongeren Illegale drug Percentage actuele gebruikers School drop-outsI 14-17 jaar, Cannabis 55% actuele gebruikers Noord-Holland, Flevoland, Ecstasy 6% actuele gebruikers

Utrecht, 2002/2003 Snuifcoke 2% actuele gebruikers

Amfetamine 2% actuele gebruikers

Crack 1% actuele gebruikers

Heroïne 0,5% actuele gebruikers Jongeren in de Jeugdzorg, Cannabis 45% actuele gebruikers gemiddeld 17 jaar, Amsterdam, 2006 Snuifcoke 2% actuele gebruikers

Ecstasy 2% actuele gebruikers

Crack 1% actuele gebruikers

Amfetamine 1% actuele gebruikers

Heroïne 0% actuele gebruikers

Hangjongeren 15-20 jaar, Heerlen, 2006 Cannabis 35% actuele gebruikers

Percentage actuele gebruikers. De cijfers zijn onderling niet goed vergelijkbaar vanwege verschillen in leeftijdsgroepen en methoden van onder-zoek. I. School drop-outs zijn jongeren die in de afgelopen 12 maanden minstens een maand niet naar school zijn geweest, exclusief vakanties. Referenties: 15;31;32

Tabel 5.16 Percentage actuele gebruikers onder groepen van probleemjongeren voor diverse illegale drugs

Licht verstandelijk gehandicapte jongeren

Begin 2008 werden via aangepaste internetvragenlijsten gegevens verzameld over het middelengebruik van 760 licht verstandelijk gehandicapte jongeren (gemiddeld zestien jaar). Een op de drie had ervaring met cannabisge-bruik (33%), en een op de vijf gecannabisge-bruikte regelmatig of af en toe (20%). Het ooitgecannabisge-bruik van andere illegale drugs lag op 7,5% voor cocaïne, 5,9% voor ecstasy, 4,1% voor paddo’s, 3,5% voor amfetamine en 1,4% voor heroïne. De prevalentie van het drugsgebruik onder licht verstandelijk gehandicapte jongeren komt min of meer overeen met de prevalentie van het drugsgebruik onder hun leeftijdsgenoten in de algemene bevolking. Des-ondanks kan een overeenkomstige mate van drugsgebruik in deze groep een groter risico vormen op drugspro-blemen; niet alleen vanwege de verstandelijke beperking op zich, maar ook vanwege comorbide factoren zoals een ‘lagere mate van zelfbepalend vermogen’, een ‘grotere afhankelijkheid van sociale acceptatie door anderen’, een ‘beperkt inzicht in gemanipuleerd worden’, een ‘beperkt inzicht in de gevolgen van middelengebruik’, een

‘lagere maatschappelijke participatie’ met ‘meer lege tijd en verveling’ en medicijngebruik33. Volgens een oudere schatting uit 1995 is 2,14% van de totale bevolking licht verstandelijk gehandicapt; in absolute aantallen 342 duizend.34