VCOK staat voor Vormingscentrum voor Opvoeding en Kinderopvang en doet vanalles: de voorbereidingscursus voor kandidaten interlandelijke adoptie, de opleiding van bemiddelaars in familiezaken, de begeleiding en professionalisering van begeleiders en verantwoordelijken in de kinderop-vang én vormingen over opvoeding voor een ruim publiek (ouders, groot-ouders, babysit, opvoeders, leerkrachten, maatschappelijk werkers, jeugd-werkers, enzovoort).
De rode draad is vormingen organiseren voor volwassenen om zo indirect de levenskwaliteit van kinderen te verhogen. Want dat staat zo in onze mis-sie: “VCOK streeft naar een opvoedingspraktijk gesteund op participatie van alle betrokkenen en op respect voor diversiteit en kinderrechten.”
U had het al begrepen, we hebben daarbij een aantal stokpaardjes.
1. Opvoeden is voor VCOK een maatschappelijk gedeelde verantwoordelijk-heid. Uit onderzoek blijkt dat opvoeden inderdaad een gedeeld proces is. Ouders kloppen voor vragen en zorgen over de kinderen in de eerste plaats aan bij informele netwerken (vrienden, familie, buren, …) (Vanden-broeck et al., 2007 23). Dat betekent voor VCOK dat we ouders best kunnen aanspreken in die informele netwerken van onderlinge steun.
2. Opvoeden is voor VCOK ook altijd contextgebonden. Elke context waar-in ouders en hun kwaar-ind(eren) leven, wonen, spelen, schoolgaan, werken, groeien, … is uniek. Elke situatie is anders, elk kind is anders en elke ouder is anders (Buysse, 2008 24). Wat bij de ene werkt, werkt daarom niet bij de andere. Er is niet één waarheid en niet één opvoedingsmethode.
3. Omdat opvoeden contextgebonden is, omdat opvoeden altijd maatwerk is, ziet VCOK ouders als ervaringsdeskundigen. Ouders kennen hun kind(eren) het best, weten wat kan en wat niet kan in hun persoonlijke gezinssituatie en leefomstandigheden, voelen wat aansluit bij hun eigen karakter en mogelijkheden.
4. Vanuit onze benadering van competente ouders, wil VCOK zich ver hou-den van deficithou-denken over kinderen en opvoeding. Onze vormingen gaan
25 Vandenbroeck, M., Boonaert, T., Van der Mespel, S. & De Brabandere, K. (2007) Opvoeden in Brussel. Gent-Brussel: UGent-VBJK-VCOK-VGC.
26 Buffel, T. (2006). Eigenaardig educatief. Welke educatieve kaders hanteren de beroepskrachten in het sociaal-cultureel volwassenenwerk?
Brussel: VUB-eindverhandeling.
uit dat elke ouder dergelijke opvoedingsvragen heeft. Zolang het niet leidt tot opvoedingsstress is dat zelfs positief: jezelf afvragen of je goed bezig bent, maakt dat je beter bezig zal zijn (Vandenbroeck et al., 2007 25).
Al die principes maken dat VCOK de deelnemers aan vormingen over op-voeding voorzichtig en doordacht wil benaderen. Onze invulling van het sociaal-cultureel werk is (1) een constructivistische en ervaringsgerichte leeromgeving opzetten. Moeilijke woorden om te zeggen dat elkaar begrij-pen en dus gemeenschappelijke kennis opbouwen, steeds in interactie ge-beurt. Van haar vormingswerkers verwacht VCOK daarom democratische vormen van (be)geleiden. (2) Leefwereldgericht en leefwereld verruimend werken. Dat is méér dan een methodiek. 26 In haar vormingen wil VCOK naar boven brengen wat er bij ouders, bij hun kinderen en in de samen-leving leeft rond opvoeding. Tegelijk wil VCOK wat ouders en hun kinderen direct ervaren ook verruimen. Om hen te ondersteunen bij het schrijven van hun eigen opvoedingsverhaal en om het perspectief te verbreden. (3) Want educatie is voor VCOK ook een maatschappelijk gebeuren en een cul-tureel proces. Dat betekent niet alleen verbreding van het perspectief van de deelnemers, maar ook onze eigen organisatie verbinden met de bredere samenleving. We komen hier verder op terug. (4) Dat alles vraagt een
speci-27 Verschelden, G. & Vanthuyne, T.
(2006). Sporen voor de ondersteuning van opvoedingssituaties. In Decoene, J., Myny, F., Vanthuyne, T. &
Verschelden, G. (Red). Samen op een hobbelpaard. Over preventie en ondersteuning van Opvoedingssituaties (pp. 53-90). Leuven: Garant.
fieke begeleidingsvorm: een relationele houding in het werken met groepen.
In die benadering zijn onze vormingswerkers deskundige begeleiders die in voortdurende interactie met ouders en kinderen, in hun omgeving, cultuur en geschiedenis samen een opvoedingsverhaal construeren.
Op die manier maken we het onszelf graag moeilijk. Als VCOK opvoedings-cursussen organiseert, gaat dat gepaard met een enorm zoeken naar de juiste toon en inhoud. We wroeten tot we een goed evenwicht vinden tus-sen aanreiken (deelnemers willen niet alleen maar uitwisselen – dat kunnen ze in hun informele netwerken ook) en aansluiten bij de dagelijkse opvoe-dingsvragen, rekening houdend met de competenties die ouders sowieso al hebben. We wringen ons in duizend bochten om géén recept te bieden en enkel elementen aan te reiken waarmee ouders zelf verder aan de slag kun-nen gaan. Elementen waarmee ze hun eigen verhaal op hun eigen manier verder kunnen schrijven. Maar haast onvermijdelijk trappen we soms toch in die valkuil. Dan zeggen we in onze vormingen over opvoedingsthema’s onbedoeld toch dat opvoeden zus en zo moet.
Toen we kennis maakten met de Franse Universités Populaires de Parents zag VCOK daarin een kans om ouders op een andere manier rond opvoe-ding samen te brengen. Weg van het heersend discours over vormings-werk en weg van het heersend discours over opvoedingsondersteuning.
Dat blijkt ook uit de manier waarop ouders het project achteraf evalueren:
“Een groep is veel beter en toegankelijker dan een vorming. Een vorming geeft mij een negatief gevoel: ‘Ik kan het niet’. Een groep die bij elkaar komt is losser, gemoedelijker en geeft een positief gevoel:
‘Ik heb ook iets te brengen’.
[…]
Het project heeft mij niet geholpen voor de opvoeding.
Maar wel voor de informatie die ik niet weet.”
Veerle, moeder uit Ronse
“Het heeft me geholpen om sterker te worden tegenover de kinderen.
Om mijn kind te motiveren om naar school te gaan. Zijn huiswerk te doen herhalen en vroeg naar bed te gaan. Het heeft me een stuk geholpen om sterker te worden in mijn leven.”
Carine, moeder uit Ronse
Met niet weinig trots halen we deze citaten aan. Met Ouders als Onderzoe-kers kon VCOK ouders rond allerlei opvoedingsthema’s samenbrengen en een leercontext creëren waarbij zij de inhoud, het verloop en de uitkomst bepalen. Ouders als Onderzoekers gaf VCOK de kans om nog meer dan an-ders aan te sluiten bij de kritische traditie die in het sociaal-cultureel werk actueel nog weinig aanwezig is.
In die kritische traditie gaat het om samen vormgeven aan sociale verhou-dingen. 27 We geloven dat we dat soort grote ambities met Ouders als Onderzoekers als vormingspraktijk ook werkelijk hebben kunnen realiseren.
Met de ervaringen, competenties en kennis van ouders hebben we in co-constructie concepten van opvoedingsondersteuning uitgedaagd; hebben we ouders ondersteund om zich kritisch op te stellen tegenover organisa-ties en voorzieningen die opvoedingsverantwoordelijkheid dragen; hebben we hen aangemoedigd om actief deel te nemen aan het maatschappelijk debat dat hen aanbelangt.
Natuurlijk stuurt VCOK ouders niet alleen het bos in. Omdat wij met onze vormingen en vernieuwende praktijken zoals Ouders als Onderzoekers zo dicht mogelijk bij ouders en gezinnen gaan staan, krijgt VCOK stof tot na-denken: als organisatie reflecteren we ook zelf over de relatie tussen erva-ringen en situaties van ouders (de deelnemers aan onze eigen vormingen maar ook andere ouders en opvoeders) en het aanbod rond opvoeding én ook over de maatschappelijke betekenis en functie van dat aanbod. Van-uit heel wat ervaringen met kinderen, ouders en andere opvoeders geeft VCOK mee richting aan de discussie en het debat over opvoeden in de sa-menleving. VCOK is dus medeactor in probleemdefinities rond opvoeding.
VCOK probeert dat als medeactor te doen met aandacht voor diversiteit en verscheidenheid in opvoedingsprojecten. Op die manier wil VCOK ook mee opvoedingsverantwoordelijkheid dragen.
We zeiden het al vaak: dat alles wil VCOK in haar vormingswerk voortdu-rend realiseren. We weten niet of we daar altijd in slagen, maar blijven het proberen. Van Ouders als Onderzoekers zijn we wel zeker. Samen met ouders hebben we een ander geluid over opvoeding laten horen. Samen met ouders hebben we een aanzet tot reactie gegeven op een heersend discours dat het gezond functioneren van een democratie ondermijnt, na-melijk het discours van instanties die met ‘mensen van stiel’ ondeskundige ouders bedienen. Samen met ouders hebben we een stukje van de publieke ruimte heroverd.
28 Redactie: Tine Behaeghe, Sylvie Lambrechts, John De Coene, Frank Myny, Vlaamse coördinatoren opvoedingsonderteuning West- en Oost-Vlaanderen.
Agentschap Jongerenwelzijn 28
een perspectief vanuit Jongerwelzijn
In 2008 koos het agentschap Jongerenwelzijn ervoor om Ouders als On-derzoekers als project te ontwikkelen en te ondersteunen. Dat gebeurde aanvankelijk in de regio Oost-Vlaanderen. In 2009 kreeg het project ook een Vlaamse dimensie. Die keuze gebeurde op basis van beweegredenen die de kern raken van de opdrachten van het agentschap.
Het agentschap Jongerenwelzijn heeft een tweevoudige opdracht.
Enerzijds organiseert Jongerenwelzijn hulp in zwaar problematische opvoe-dingssituaties en in situaties waarbij het kind een als misdrijf omschreven feit heeft gepleegd.
Anderzijds heeft het de opdracht (sinds het decreet opvoedingsondersteu-ning van 2007) om een aanbod opvoedingsondersteuopvoedingsondersteu-ning te faciliteren dat betekenisvol is voor elke opvoeder, door in te zetten op coördinatie en on-dersteuning van het aanbod in het werkveld.
De invulling van de tweede opdracht van Jongerenwelzijn bepaalt dat de Vlaamse coördinatoren opvoedingsondersteuning (VCO – ambtenaren te-werkgesteld bij Jongerenwelzijn) helpen het recht dat ouders en andere opvoedingsverantwoordelijken hebben op ondersteuning in de opvoeding waar te maken. Zoals het decreet voorschrijft gebeurt dat in samenwer-king met lokale en bovenlokale overheden, evenals met talrijke (welzijns)ac-toren. Samen met hen gaan de VCO op zoek naar een kwaliteitsvolle invul-ling van die opdracht.
In die zoektocht past het project Ouders als Onderzoekers.
Werkingsbeginselen die gelden voor beide kernopdrachten worden in een eerste paragraaf toegelicht aan de hand van sleutelbegrippen als participa-tie en empowerment. Daarna bespreken we wat die beginselen betekenen voor een preventieve werking en in de uitbouw van opvoedingsondersteu-ning. We geven duiding bij wat de begrippen inhouden en voor welke keuzes ze ons kunnen stellen.
In de laatste paragrafen koppelen we die inzichten aan het project Ouders als Onderzoekers. We gaan dieper in op de relevantie van het project en de betekenis die het heeft voor de ontwikkeling van
opvoedingsondersteu-29 “Empowerment is een proces van versterking waarbij individuen greep krijgen op hun eigen situatie en hun omgeving (school, buurt, kinderopvang, sportclub, verenigingsleven…), dit via het verwerven van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie.…Erkenning van enerzijds de handelingsbekwaamheid, het actorschap van mensen en anderzijds de kennis van de werkelijkheid (m.i.v.
sociale problemen als een sociaal construct), zetten aan tot een beleid en praktijk die gebaseerd is op een
‘onderhandelde waarheid’, dit is: een beleid en praktijk gebaseerd op een dialoog tussen alle betrokken partijen als evenwaardige partners.”
Conceptnota empowerment en activering in armoedesituatie K.
Steenssens, B. Demeyer & T. Van Regenmortel – KU Leuven - HIVA.