DIE AUDI ALTERAM PARTEM-REËL 39 - DIE ONTWIKKELING VAN ADMINISTRATIEWE GEREGTIGHEID AAN DIE HAN

3. DIE ONTWIKKELING VAN ADMINISTRATIEWE GEREGTIGHEID AAN DIE HAND VAN

3.3 DIE AUDI ALTERAM PARTEM-REËL 39

In natuurlike geregtigheid is die stelling gevestig dat ŉ man geen verlies van vryheid of eiendom kan lei as gevolg van die nie-nakoming van ŉ geregtelike proses nie, behalwe waar hy eers die geleentheid gebied is om antwoorde te verskaf ooreenkomstig die saak wat teen hom ingebring is. ŉ Afwyking kan plaasvind, wanneer die wetgewer hetsy uitdruklik, of inbegrepe, opdrag gegee het om teenstrydig met bogemelde voorbehoud op te tree. Van die vroegste gerapporteerde beslissings hieroor was summiere verrigtinge voor regters, waar die reël toegepas is. ŉ Voorvereiste vir die geldigheid van bogemelde verrigtinge was die betekening van ŉ dagvaarding op die party betrokke by die verrigtinge, nie alleenlik in strafregtelike aangeleenthede nie, maar ook in aansoeke vir beslaglegging en bevele vir die heffing van belasting en ander verwante heffings wat deur openbare liggame opgelê sou word. Regters wat summier voortgegaan het om ŉ beslissing te maak, sonder dat daar ŉ dagvaarding aan ŉ party oorhandig is, was strafbaar deur die "Court of Kings Bench" vir wangedrag. In 1723 reeds is ŉ

mandamus uitgereik om dr. Bentley se akademiese kwalifikasies, waarvan hy by die

Universiteit van Cambridge, sonder ŉ dagvaarding ontneem is te herstel.79_{Dit het} gevestigde gebruik geraak dat die verwydering uit ŉ pos voorafgegaan moet word deur die uitreiking van ŉ dagvaarding (klagstaat) en die hou van ŉ verhoor, waar

78_{Wade, 1982:777.}

die kantoor (pos) vrye besit was of slegs vir ŉ goeie rede ontruim moes word. Dagvaarding en verhoor sou nie plaasvind indien die party die pos uit eie keuse ontruim nie.

ŉ Negentiende-eeuse beslissing het bepaal dat die audi alteram partem-reël die optrede van arbiters, professionele liggame en vrywillige verenigings in die uitvoering van hulle dissiplinêre funksies sou beheer,80_{asook enige tribunaal of} liggaam van persone wat bevoeg was om te beslis in enige aangeleenthede wat siviele nagevolge vir ondergeskiktes ingehou het. Die reël word steeds in hierdie omstandighede toegepas. ŉ Persoon wat ontneem is van sy/haar lidmaatskap van ŉ klub of soortgelyke organisasie of ŉ vakbond, of wat verhoed is om deel te neem aan stemming deurdat hy/sy van die register verwyder is, of waar ŉ lisensie herroep is as gevolg van wangedrag, of ŉ aanduiding deur die handelsassosiasie dat hulle die persoon se noodsaaklike voorrade weerhou, is prima facie geregtig om die besluit deur die howe tersyde te stel. Tersydestelling sou nie plaasvind wanneer hy/sy voldoende kennis gegee is van die voorgenome optrede of die aantyging wat teenoor hom/haar gemaak is nie, en sou ŉ billike kans gebied word om hom/haar te verdedig. Daar is aanduidings dat die audi alteram partem-beginsel kragdadig toegepas is, veraI waar die sanksie wat mag volg ŉ persoon van sy lewensbrood mag ontneem het of daar ŉ klag aanhangig gemaak is wanneer ŉ persoon in diskrediet geplaas is.

Natuurlike geregtigheid het beveel dat diegene wie se belang direk aangetas sou word deur ŉ komende besluit, die geleentheid gebied word om vooraf kennis te kry en voldoende redes moes ontvang om aangehoor te word. Die tribunaal wat die saak aanhoor, moes geen belang by die saak hê nie en die tribunaal moes onbevooroordeeld wees. In die Klassieke Romeinse Reg kon die regter wat ŉ verhoor sy eie verhoor gemaak het, aanspreeklikheid opdoen deur die benadeelde party op grond van ŉ quasi delik.81

In die Engelse Reg doen ŉ regter nie siviele aanspreeklikheid op indien hy die stelreël nemo iudex in causa sua nie verbreek nie. Nie-nakoming kan die regter egter weerhou om as regter te ageer en sy/haar bevinding kan tersyde gestel word op appèl, of by wyse van ŉ aansoek om die bevel tersyde te stel (hersiening), of enige ander gepaste remedie waarvolgens die beslissing in die verband gedoen word.

Bracton82_{skryf dat ŉ regter nie veronderstel was om ŉ saak te verhoor nie, indien} hy/sy verdink is van partydigheid weens bloedverwantskap, verwantskap,

80_{Robson, 1951:391.}

81_{Justinianus, 1904:4, 5 pr. Kyk ook “Justinian codex”, 3.5.1:Ne quis in sua causa judicet, vel jas sibi dicat.} 82_{Cicero, 1984:F.412.}

vriendskap of vyandiggesindheid/kwaaivriendskap, of weens sy ondergeskikte status teenoor ŉ party, of omdat hy ŉ party se advokaat was. Hierdie beginsels, wat Bracton uiteensit asof hulle alreeds deel van die gemenereg was, was inderdaad gemeneregsreëls vir rekusering van verdagte regters, welke beginsels toegepas was deur die Engelse kerkregtelike howe en ook soos dit blyk, in Middeleeuse Skotse howe. Hierdie beginsels kom ooreen met die gronde vir diskwalifikasie van regters vir bevooroordeeldheid in die moderne Engelse Reg. Daar blyk egter geen bewys te wees dat Bracton se breë stelling van Kanonieke Reg, as synde gemenereg te wees, algemeen aanvaar en toegepas is deur sy opvolgers nie. Andersyds was dit ŉ neergelegde feit dat daar vermoed is dat regters nie bevooroordeeld sou wees nie. Die beginsel dat ŉ regter gediskwalifiseer sou word om ŉ aangeleentheid aan te hoor, veral waar daar ŉ groot mate van moontlikheid sou bestaan dat hy wel bevooroordeeld sou wees, is nie voor 1860 vasgelê nie. Bracton word nie in enige van die gesaghebbende Engelse beslissings hieroor aangehaal nie. Die gevolgtrekking kan gemaak word dat die oorwig van waarskynlikheid skerp oorgeleun het na die standpunt dat die gemeneregsreëls op enige stadium direk in die gemenereg geïnkorporeer is. Dit wil voorkom of die regters dieselfde beginsels soortgelyk aan die beginsels van die Kanonieke Regsgeleerdes aangeneem het, nie by wyse van nabootsing van denke nie, maar dat die Engelse Regters onafhanklik na ŉ regverdige en billike oplossing beweeg het.

Die traagheid van gewone regsgeleerdes om die leerstuk van diskwalifikasie van regters op grond van eie belang en bevooroordeeldheid te erken, word duidelik deur Coke se uitlating geïllustreer. Hy sê dat regters en regsgeleerdes, anders as regeerders, nie aangekla kan word op grond van ŉ bewering deur Blackstone gemaak nie, wat van siening was dat dit ŉ geldige en standvastige reël van die publieke beleid was. Lank voor Blackstone se bewering het die Ridder van Derby en die Burgemeester van Hereford, Sir Nicholas Bacon reeds ontdek dat die gemenereg aan ŉ regter nie toestemming verleen het om in ŉ saak te beslis, waarby hy as regter ŉ direkte geldelike of eiendomsregterlike belang gehad het nie.83

Die feit dat ŉ persoon nie regter in sy eie saak mag wees nie, is deur Coke as ŉ fundamentele beginsel van die gemenereg verhef. Hierdie stelreël is so belangrik dat Coke self voorgestel het dat dit verhewe was bokant ŉ Wet van die parlement. Hy bevestig dit deur ŉ saak waar die Kanselaryhof (Court of Chancery) ŉ beslissing

83_{Vir ander vroeër gerapporteerde sake, sien ook die Focham Titing-Saak 1705(2) SALK, 607 (die Landmeter tree op as “regter” in 'n aangeleentheid wat}

sy kantoor raak); Company of Mercers and Ironmongers of Chester v Bowker 1725(1) STR, 639 ('n lid van die maatskappy neem die ampte van burgemeester sowel as lid van die hof op, voordat uitspraak gelewer word); Great Charte v Hemmington 1742(2) STR, 1173 (regter in vervoer-saak het ook 'n belang as plaaslike belastingbetaler).

gegee het dat die regter in Chester onbevoeg was om in ŉ geding te beslis, waar hyself ŉ party was.84_{In die saak van dr. Bonham}85_{, waar die hof ondersoek} ingestel het rakende ŉ beslissing van die College of Physicians om van sy lede te beboet vir wanpraktyke, beslis die hof dat die seniors van die Kollege nie regters, dienaars en partye tot die verrigtinge kan wees nie "... quia aliquis non debet esse

judex in propria cause... ." en dat ŉ persoon nie regter en prokureur vir die partye

kan wees nie. Te meer, waar ŉ Wet van die parlement teenstrydig is met gemenereg of rede, óf onverenigbaar, óf onmoontlik is om dit uit te voer, sal die gemenereg dit kontroleer, en oordeel dat die optrede of handeling nietig is. "So if any Act of Parliament gives to any to hold, or have conusans of all manner of pleas arising before him within his manor .. yet he shall have no plea, to which he himself is party, for, as hath been said, iniquim est aliquem suae rei esse judicem.”86 Soortgelyke idees is weergegee deur Hobart en Holt. Dit is te betwyfel of ŉ hof uitsluitlik op die grondslag dat dit ŉ party ŉ regter in sy eie saak maak wetgewing nietig sal verklaar. Daar kan geargumenteer word dat Coke slegs van siening was dat wetgewing wat op so ŉ wyse saamgestel is, streng uitgelê moet word om sodoende ŉ blote absurditeit te vermy. Die parlement is bevoeg om, ingevolge wetgewing, ŉ party regter in sy eie saak te maak. Dié aspek is vir ŉ geruime tyd nie betwis nie, maar die howe sou voortgaan om ingevolge gemeenregtelike tradisie te weier om so ŉ samestelling van wetgewing te aanvaar en sou ŉ ander interpretasie aan die wetgewing verleen, indien die wetgewing vatbaar was vir ŉ alteratiewe interpretasie.

In die ontwikkeling van moderne reg, rakende die diskwalifikasie van geregtelike dienaars op grond van eie belang en bevooroordeeldheid, het die hoër howe altyd daarna gestrewe om die beginsel "that it is of fundamental importance that justice should not only be done, but should manifestly and undoubtedly be seen to be done", toe te pas, sonder om enigsins krediet te verleen aan die verkeerde siening dat dit uiters belangrik is dat geregtigheid klaarblyklik nagekom sal word, in plaas daarvan dat dit inderwaarheid wel nagekom is. Die klem het derhalwe verskuif vanaf die voorskrifte van die natuurreg na die meer subtiele verfyning van die openbare beleid. Ten einde te verseker dat die vertroue van die publiek in die regsisteem behoue bly, sal geen persoon wat ŉ party is tot hofverrigtinge of regsverrigtinge, en wat ŉ direkte geldelike belang daarby het, deur die gemenereg toegelaat word om in hierdie verrigtinge te beslis nie.

Die reël teen bevooroordeeldheid is gemaklik algemeen aangewend op funksies van vrederegters, hetsy in ŉ judisiële of administratiewe hoedanigheid. Op hierdie wyse

84_{Egerton v Lord Derby 1613(12) CO. REP. 114.}

85_{Dr Bonham’s case 1938(54) L.Q.R. 543. (Hofsaak verwysing 8 Co.Rep. 107a, 114a C.P. 1610).} 86_{1610(8) Co. Rep. 113b, 118. See also Co. Litt. 141a.}

was die reël geredelik aangeneem as administratiewe optrede. Hiervolgens is daar in die agtiende en negentiende eeu, gedurende die tydperk toe plaaslike regering meestal in die hande van regters beland het, is baie van die beslissings van die plaaslike owerheid tersyde gestel as gevolg van bevooroordeeldheid in sake soos hoofwegadministrasie, swak regsadministrasie en dranklisensiëring.

3.4 GEREGTELIKE HERSIENING: REDELIKHEID / PROPORSIONALITEIT

In document 'n Kritiese analise van die begrip "Administratiewe Geregtigheid" in die grondwet, met besondere verwysing na die konkretisering daarvan in die Wet of die Bevordering van Administratiewe Geregtigheid, 3 van 2000 (pagina 50-54)