Om verskeie redes is Sayers se gebruikmaking van die insigte van die klassieke retoriese tradisie die analogie vir hierdie studie. Sayers ([1947]1991:164) vestig byvoorbeeld die aandag daarop dat jy met baie harde werk en vele vakke nog steeds nie van iemand ’n selfstandige leerling gemaak het nie. Sy sluit haar betoog af met die volgende woorde:
What use is it to pile task on task and prolong the days of labor, if at the close the chief object is left unattained? ... For the sole true end of education is simply this: to teach men how to learn for themselves; and whatever instruction fails to do this is effort spent in vain.
Hierdie gevaar is nie denkbeeldig nie en die onrus bestaan wel dat baie studente, ook in die teologie, in die bestek van ses of sewe jaar se opleiding steeds ’n kakofonie van vakstemme met moeitevolle inspanning in die korttermyn geheue ingeswoeg het sonder om ooit werklik te integreer. Die vraag is dan of ons die binnewêreld van dit waaroor ’n bepaalde “wetenskap” gaan, in hierdie geval teologie, hoegenaamd leer ken het. Sayers ([1947]1991:149) is presies hieroor bekommerd:
… although we often succeed in teaching our pupils "subjects", we fail lamentably on the whole in teaching them how to think: they learn everything, except the art of learning. It is as though we had taught a child, mechanically and by rule of thumb, to play "The Harmonious Blacksmith" upon the piano, but had never taught him the scale or how to read music; so that, having memorized "The Harmonious Blacksmith," he still had not the faintest notion how to proceed from that to tackle "The Last Rose of Summer”.
Sayers is oortuig dat die groot probleem daarin geleë is dat ons die “tools of learning” self verwaarloos het. Hierdie studie wil Sayers se oortuiging en voorstelle omskakel in iets wat van hulp kan wees om effektiewer te wees met teologiese opleiding en om ’n basiese wyse van
10 Vergelyk in hierdie verband ook Lewis se bekende fantasieverhale van Narnia waar hy die verbeelding besonder
effektief inspan. Vergelyk ook sy stryd teen tipiese postmoderne sentiment in Lewis ([1944]2007) se kritiese blik op die kultuur in sy werk The Abolition of Man.
13
integrasie en metodiek nie net oor te laat aan elkeen se eie kreatiwiteit nie. Sayers ([1947]1991:151) stel dit so:
… modern education concentrates on "teaching subjects," leaving the method of thinking, arguing, and expressing one's conclusions to be picked up by the scholar as he goes along. Medieval education concentrated on first forging and learning to handle the tools of learning, using whatever subject came handy as a piece of material on which to doodle until the use of the tool became second nature.
Dit is die gebruik van hierdie leergereedskap wat afkomstig is uit die Middeleeuse model van die
Trivium wat sy wil rehabiliteer vir die gebruik van enige vakgebied. Hiervoor maak sy
([1947]1991:162) geen verskoning nie:
But I am not here to consider the feelings of academic bodies: I am concerned only with the proper training of the mind to encounter and deal with the formidable mass of undigested problems presented to it by the modern world. For the tools of learning are the same, in any and every subject; and the person who knows how to use them will, at any age, get the mastery of a new subject in half the time and with a quarter of the effort expended by the person who has not the tools at his command. To learn six subjects without remembering how they were learnt does nothing to ease the approach to a seventh; to have learnt and remembered the art of learning makes the approach to every subject an open door.
By hierdie punt sal die postfondasionele kritiek waarskynlik met krag na vore tree en wys op modernistiese en positivistiese voorveronderstellings. Let egter daarop dat Sayers haar model by die Middeleeue, ’n tydvak voor die modernisme, gaan haal. Sy praat voorts van die “art of learning”, iets wat meer as blote kognisie suggereer. Ook haar verwysing na teologie as die “mistress science” gee blyke dat sy teologie nog as die koningin van die wetenskappe beskou, iets wat nader aan postmoderne teologie lê as die modernisme (vgl. Grenz 2000:231-235). Verder het hierdie studie juis die doel om haar insigte te verwerk en nie klakkeloos oor te neem nie.
Sayers se voorstel behoort ten minste enige moeë onderwyser, maar ook teologiese professor en dominee vir ’n oomblik opgewonde te maak as daar aan werksladings gedink word. Vir die teologiese professor en dominee geld dit spesifiek met betrekking tot sy worstelinge oor hoe om vakspesialisasie en uitsig op die geheel van die teologie by mekaar te hou. Hierdie studie wil Sayers se voorstelle vir onderrig analogies in die teologie aanwend om effektiewe geroepe dissipels die wêreld in te stuur. Die bedoeling is dus dat nie net teologiese formasie en informasie aan fakulteite nie, maar ook gelowiges in die algemeen, gedien mag word deur middel van hierdie ontwerp ― ’n idee wat diensbaar is aan teologie wat op alle vlakke prakties en doksologies wil wees. Dit is insiggewend dat Sayers ([1947]1991:158) reeds in 1947 antwoord op die beskuldiging wat eintlik as postmodern beskou word. Dit gaan daaroor dat haar
14
model te kognitief is en nie genoegsaam aandag gee aan die intuïtiewe sy waardeur ons eintlik gekondisioneer is nie:
Logic has been discredited, partly because we have come to suppose that we are conditioned almost entirely by the intuitive and the unconscious. There is no time to argue whether this is true; I will simply observe that to neglect the proper training of the reason is the best possible way to make it true.
Sayers se opmerking kom in postmoderne terme daarop neer dat die protes teen een vorm van kondisionering (logosentrisme) nie ’n ander vorm van kondisionering (die sosiale konteks wat inwerk op die intuïtiewe en onderbewuste) aanvaarbaar maak nie. Dit word voorts meermale in postmoderne werke erken dat postmodernisme in ’n seker sin radikaal nuut is en in ’n ander sin aspekte van modernisme insluit (vgl. Heroldt 1998:219; Niemandt 2007:24). Aangesien dit nie altyd so duidelik is waar die een ophou en ander begin nie, sal Sayers se model in oënskou geneem word met verrekening van postmoderne kritiek en die postmoderne paradigma.
Sayers se antisipering van kritiek met ’n postmoderne toon help egter om te besef dat hierdie kritiek nie so uniek is nie en dat nuwe eensydighede nie aangespoor moet word nie. Wat wel belangrik in hierdie studie is, is om in die analogiese gebruikmaking van Sayers rekening te hou met die stortvloed van geskrifte wat in reaksie teen die rasionalisme van die modernisme geskryf is. Dit hou ook in dat daar krities-waarderend gelet sal word op tipiese kenmerke en benaderings van die postmoderne paradigma.
Moontlike besware binne postmoderne konteks oor die gebruikmaking van Sayers se model sou die volgende kon wees: Postmoderne kurrikulering ag sisteemdenke en koherensie hoog en wil daarom prinsipieel anders te werk gaan. ’n Nie-liniêre interkonnektiewe benadering word eerder gekies en daarom sou daar reeds ’n basiese weerstand wees om liniêr te werk te gaan soos wat by Sayers die geval is. In postmoderne benaderings gaan dit eerder oor prosesse, selforganisasie en terugvoer. Boonop word nie-konseptuele wyses van ken soos intuïtiewe en mistieke wyses eksplisiet ingesluit in teologiese metodologie. Hierdie benaderings hang ook saam met die oortuiging dat die navorser realiteit konstrueer. Postmoderne benaderings sien voorts elke aspek as ’n uitdrukking van die geheel en wat die geheel veronderstel vanuit die spesifieke perspektief. Die geheel en die dele wat mekaar veronderstel word dus baie meer bewustelik ingesluit in die metodologie (vgl. Herholdt 1998:222-223).11
11 Vgl. in hierdie verband ook die onlangse opvoedkundige model van Marzano & Kendall (2006) met die
tydbeproefde en opgedateerde weergawe van Bloom (Anderson & Krathwohl: 2000). Marzano stel ’n nuwe taksonomie voor op grond van postmoderne insigte. Veral die begrippe “metakognisie” en “self-sisteemdenke” speel ’n belangrike rol.
15
Dit is ’n vraag of standpunte wat as modernisties geëtiketteer word totaal mank gaan aan bogenoemde beskrywings. Nuwe modelle moet in elk geval eers wys dat dit die toets van die tyd deurstaan. Versigtige komplementering met nuwe benaderings lyk na ’n beter opsie. Met betrekking tot Sayers kan voorts gestel word dat dit opval dat sy in haar benadering wil aansluit by die bevatlikheid van die kind. Hoewel haar benadering liniêre en hiërargiese trekke vertoon (wat nog gladnie op sigself beteken dat dit wegwerplik is nie12), moet volledigheidshalwe ook genoem word dat sy aansluit by ’n model wat naas die kognitiewe perspektief in opvoedkundige sielkunde, bekend staan as die ontwikkelingsperspektief. Dit beteken dat ’n groter moontlikheid bestaan om insig te ontwikkel in inter- en intrapersoonlike verskille (vgl. Wikipedia 2010a:internet).
Verder kan ook genoem word dat Sayers in haar voorstel juis nie die rede wil verabsoluteer nie. Binne haar toepassing van die Trivium-model word woorde soos verbeelding (vgl. [1947]1991:157) van meet af aan gesuggereer. Sy kan later ook oor die dialektiese fase (vgl. [1947]1991:160-161) opmerk dat juis die verbeelding daartoe aanleiding gee dat besef word dat die rede en logika op sigself beperk is en dat ’n poëtiese benadering nodig is waar gewerk kan word met nuwe kontekste en telkens nuwe verbande wat getrek moet word:
The imagination ― usually dormant during the Pert age ― will reawaken, and prompt them to suspect the limitations of logic and reason. This means that they are passing into the Poetic age and are ready to embark on the study of Rhetoric. The doors of the storehouse of knowledge should now be thrown open for them to browse about as they will. The things once learned by rote will be seen in new contexts …
Hierdie studie wil Sayers se voorstelle analogies verreken, juis omdat haar model in die finale poëtiese fase daarop uit is om die interrelasies van alle kennis met mekaar in verband te bring. Die interdissiplinêre benaderings wat tans baie gewild is (vgl. Gregersen & Van Huyssteen 1998; Van Huyssteen 1999) word dus ook in haar model geantisipeer. Vir haar is alle kennis verweef en ag sy juis die teologie uitnemend geskik om reg aan hierdie insig te laat geskied. Verwysend na teologie as die “mistress science” stel sy ([1947]1991:161) die volgende oor die finale fase van die Trivium:
It would be well, I think, that each pupil should learn to do one, or two, subjects really well, while taking a few classes in subsidiary subjects so as to keep his mind open to the inter-relations of all knowledge … for Dialectic will have shown all branches of learning to be inter-related, so Rhetoric will tend to show that all knowledge is one. To show this, and show why it is so, is pre-eminently the task of the Mistress science.
12 Vgl. die akroniem DIKW (Wikipedia 2010b:internet) wat baie nou by Sayers se voorstelle aansluit. Tot vandag
toe nog word dit in verskillende sektore gebruik om te wys op ’n bepaalde relasie tussen Data, Informasie, Kennis en Wysheid en wat die moontlikheid van ’n bepaalde hiërargie en liniêre verband wel oophou.
16
Teologie wat nie daarop uit is om die hele lewe voor die aangesig van God in verband te bring nie, is nie die naam teologie werd nie. Sayers se voorstelle kan juis diensbaar wees aan die werklikheid hiervan met die teologie as uitgangspunt .
’n Verdere beswaar wat oor die keuse van hierdie model mag opduik, is dat teologie nie deur ’n vooraf opgestelde sisteem in ’n bepaalde drukgang geplaas moet word nie. Hierop kan geantwoord word dat een of ander metodologie in elk geval gevolg sal word. Die oogmerk met hierdie metodologie is in elk geval nie om ’n drukgang nie, maar eerder om ingange en uitgange te wees. Oor die Trivium kan Sayers stel dat die aard daarvan nie is om te leer nie, maar eerder ’n goeie voorbereiding is om te leer (vgl. Sayers [1947]1991:153). Dit is wat hierdie studie ook met die metodologie beoog ― ’n ontwikkeling van ’n metodologie wat nie geslote is nie, maar wel verantwoord en as goeie wegspringplek dien om basiese hermeneutiese vaardighede met verskillende invalshoeke sinvol te kombineer. Dit is in elk geval ook ’n vraag of liniêre benaderings totaal prysgegee moet word net omdat postmoderne sentimente daarteen in reaksie is. ’n Benadering wat aspekte hiervan behou en inreken saam met postmoderne insigte, sou heel gemaklik binne postmoderne konteks verantwoord kon word.
Verder is dit ook so dat die die saak waarom dit in die Trivium gaan en wat hier as analogiese model gebruik word, wel meermale in die Skrif opduik. Harvey en Laurie Bluedorn (2001:483- 495) bied in hul opvoedkundige handleiding wat geskoei is op die Trivium omvattende getuienis uit die Skrif om aan te dui waar die idee van die Trivium in die Skrif oral aan die orde kom. Uit ’n groot aantal tekste word aangetoon hoe die begrippe waaroor dit in die Trivium gaan ― kennis, insig en wysheid ― dikwels saam en interafhanklik gebruik word. Daar sal hier kortliks gewys word op verteenwoordigende voorbeelde. In die wysheidsgeskrifte is die begin van Spreuke (1:2-7) besonder treffend en is die verband tussen kennis, insig en wysheid opvallend. Ook in die profeties-apokaliptiese geskrifte van Daniël (1:4;2:21) vind ons die woorde. :
... vernuftig in allerhande wysheid en in besit van kennis en insig in wetenskap, en wat bekwaam was om in die paleis van die koning te dien; en om hulle die skrif en die taal van die Chaldeërs te leer … . Hy tog verander die tye en die geleenthede; Hy sit konings af en stel konings aan; Hy verleen wysheid aan die wyse manne en kennis aan die wat insig het … (eie onderstreping).13
Die bekendste voorbeeld hiervan is seker Kol. 1:9,10:
Daarom hou ons ook nie op nie, van die dag af dat ons dit gehoor het, om vir julle te bid en te vra dat julle vervul mag word met die kennis van sy wil in alle wysheid en
13 Alle Afrikaanse Bybeltekste sal in hierdie studie geneem word uit die Ou Afrikaanse Bybelvertaling (OAB) van
17
geestelike insig, sodat julle waardiglik voor die Here mag wandel om Hom in alles te behaag en julle in elke goeie werk vrug mag dra en in die kennis van God mag groei…(eie onderstreping).
Dit is by hierdie betekenisvelde van kennis, insig en wysheid waarby hierdie studie wil aanhaak en ondersoek instel hoe die betekenisvelde aangewend kan word om as hermeneutiese invalshoeke in die teologie te dien. Die verskillende teologiese dissiplines en vakgroepe kan met die voorgestelde metodologie uit hul dikwels benoude eensaamheid gehaal en aan mekaar verbind word. Dit kom op die volgende wyse na vore wat ’n basiese voorstel en bydrae van hierdie studie is: Sou ’n mens die breë indeling van die teologie op die tradisionele wyse (vgl. Vos 1959:12) doen, sou die motief en basiese ondersoek van hierdie studie sketsmatig soos volg voorgestel kon word:
Bostaande skets wil aantoon hoe die drie fases van Sayers se model, getransponeer in transmoderne terme, diens kan doen as integrerende brugdissiplines tussen die groot vakgroepe wat dan ook gebruik kan word om die hele teologiese veld in die oog te hou. Die doel hiermee is om die hele teologiese spektrum in eenvoud by mekaar te hou. Uiteindelik moet erken word dat daar nie ’n strakke liniêre voortgang van die een fase na die volgende fase is nie. Die fases deurdring en beïnvloed mekaar deur voortdurende terugvoer op mekaar. Tog is daar ’n orde waarmee daar ook nie sonder meer weggedoen wil word nie. Wat hierdie studie wil doen, is om ondersoek in te stel na hoe Sayers se model, getransponeer in ’n transmoderne idee, op reformatoriese wyse ontwikkel kan word. Dit bring mee dat daar spesifiek gesoek sal word hoe om die woorde skoonheid, harmonie en wysheid as brugdissiplines te gebruik wat die hele teologiese spektrum nader aan mekaar hou, maar ook te fokus op die wedersydse deurdringing en onderlinge beïnvloeding.