In dialoog: boekhandel en genre

De samenstelling van het aanbod, de aanwezigheid van Engelse titels naast of in plaats van Nederlandse en de ‘stiekeme’ fantasy roepen vragen op over hoe het aanbod wordt geselecteerd. Speelt genre een rol bij de inkoop van boeken en wordt er bijvoorbeeld expliciet gezocht naar bepaalde genres, terwijl andere worden gemeden? Op welke informatie baseert de boekhandel zijn besluiten over inkoop en kastplaatsing, en welke rol hebben NUR-codes en aanbiedingsteksten hierin? Vier winkelmedewerkers uit de bezochte winkels zijn hierover ter plaatse benaderd; Broese Boekverkopers heeft mijn vragen via e-mail beantwoord (zie bijlage 5).

62

Bij Boekhandel Erven J. Bijleveld bevonden zich vertalingen van Neil Gaiman en J.R.R. Tolkien onder de Nederlandstalige literatuur, maar dat waren meteen ook alle Nederlandse fantasytitels. Onder de Engelse/Amerikaanse literatuur waren onder andere luxe hardcovers van Terry Pratchett te vinden. De boekhandel verklaarde deze keuzes door te onderstrepen dat ze in principe geen fantasy inkopen, op een aantal grote namen na.129 _{Alleen de hoogtepunten van het}

genre, zoals de boeken van J.R.R. Tolkien, zijn welkom in de winkel. Waar mogelijk worden ze dan wel iets apart van de literatuur gelegd. De NUR-code speelt geen enkele rol; tijdens de inkoop worden sowieso de ‘lagere secties’ van de genrefictie vermeden. Dat levert weinig boeken in de categorie ‘Spanning’ op en nog minder fantasytitels. Naar de aanbiedingstekst in de prospectus kijkt men soms wel, maar Boekhandel Bijleveld koopt met name via de jaarlijkse beurzen in en via vertegenwoordigers van uitgeverijen. Soms reageert men ook op een aanbieding per post of e-mail. Ook Literaire Boekhandel Lijnmarkt vermijdt ‘officiële’ genrefictie zoals fantasy bij de inkoop, tenzij het om kinderboeken gaat.130 _{De meeste boeken worden op de beurs ingekocht,}

waarbij de kraam van Luitingh Fantasy bijvoorbeeld niet eens wordt bekeken. Selectie vindt plaats op kwaliteit, waarbij de medewerkers nagenoeg alle ingekochte boeken ook zelf lezen. Zeker bij fantasy-jeugdboeken wordt gelet op een goed, origineel verhaal. Dankzij dit kwaliteitscriterium bevinden zich toch enkele boeken in de winkel die men tot de ‘randgevallen’ van het fantasygenre rekent: De oceaan aan het einde van het pad bijvoorbeeld, maar ook J.R.R. Tolkien. Omdat alle boeken worden gelezen, is de NUR-code hoogstens een laatste redmiddel voor categorisatie. Dat betekent dat de boekwinkel er eigen categorieën op nahoudt en bijvoorbeeld de Noorderlicht- trilogie naar eigen inzicht bij de young adult-boeken heeft plaatst.

Bij Broese Boekverkopers viel op dat er – ook tweedehands – een uitgebreide fantasy- afdeling was, maar het grootste deel van deze boeken was Engelstalig. Teamleider Marijke Knecht:

De reden (…) is dat Fantasylezers het liefst lezen in de taal waarin het

geschreven is. En aangezien dat voor 99% Engelse of Amerikaanse auteurs

zijn, ligt het voor de hand dat de collectie Engelstalig groter is.

In principe worden er geen genres uitgesloten, tenzij de ervaring leert dat de doelgroep niet groot genoeg is in Utrecht. Het formaat van de winkel speelt ook een rol in inkoop en classificatie:

Wij hebben een grote winkel, dus ook ons assortiment is groter dan bij een

gemiddelde andere boekwinkel. Daardoor hebben wij meer mogelijkheden om

een titel in een bepaalde categorie in te delen.

Broese was inderdaad de grootste bezochte boekhandel en de enige met een fantasy-afdeling. Op NUR-code wordt overigens niet gelet bij de kastplaatsing: daarin spelen de eigen kennis en ervaring een belangrijkere rol, zoals de plaatsing van Robocalyps al illustreerde.

Dat fantasyspecialist ’t Lab bijna alleen Engelstalige boeken aanbiedt, komt in de eerste plaats door de gameboeken die niet in het Nederlands beschikbaar zijn. Het is echter ook een bewuste keuze voor de andere titels: volgens de kassamedewerker hebben de meeste fantasylezers geen zin om lang op een vertaling te wachten en kan 90% van hen net zo goed Engels als Nederlands lezen.133 _{Daarnaast zouden de meeste lezers het Engels een mooiere taal vinden dan het}

Nederlands, in ieder geval wat fantasyboeken betreft.

129 _{Gesprek 7 augustus 2014 met medewerker.} 130 _{Gesprek 7 augustus 2014 met medewerker.} 131 _{Zie bijlage 4 voor het volledige interview.} 132 _Ibidem.

63

Ook Subcultures biedt veel Engelstalige gameboeken aan, maar heeft daarnaast een partij gedeeltelijk Nederlandstalige fantasyboeken in het assortiment. Deze konden goedkoop worden ingekocht in verband met waterschade, maar zijn daardoor ook enigszins gedateerd.134 _Nieuwe

fantasyboeken inkopen zit er niet in: een medewerker vertelde dat sinds het filmsucces van The Lord of the Rings ook veel grote uitgevers zich aan het fantasygenre wagen, waardoor er voor een kleine winkel als Subcultures niet meer te concurreren valt met grotere boekhandels.135 _Waar

fantasyboeken vroeger een nichemarkt vormden en boeken meestal speciaal besteld moesten worden, is het genre nu onder een groot publiek bekend en wordt het naar eigen zeggen ook breder gewaardeerd.

3.2.4 Concluderend

Uit de inventarisatie blijkt in de eerste plaats dat bijna alle verkooppunten, zowel boekhandels als branchevreemde winkels, in de een of andere vorm fantasytitels aanbieden. Bij de boekhandels met een nadruk op literatuur ging dat vaker om ‘stiekeme’ fantasy en klassiekers zoals In de ban van de ring van J.R.R. Tolkien; bij de branchevreemde verkooppunten waren dit met name bestsellers zoals Het spel der tronen van George R.R. Martin. De boeken van de kleine zelfstandige uitgeverijen waren zoals verwacht nergens te vinden.

Boekhandels lijken inderdaad nooit alleen maar fantasy in te kopen, zoals paragraaf 2.2.2 al deed vermoeden. Ook hebben weinig winkels een aparte fantasykast: Broese Boekverkopers, de grootste bezochte boekhandel, had als enige een fantasy-afdeling en bovendien een aantal fantasyboeken in de etalage liggen. Hieruit volgt dat fantasyboeken net als voor de reguliere uitgeverij meestal geen belangrijk speerpunt voor de boekhandel. Alleen Broese gaf nog enigszins expliciete aandacht aan dit deel van het assortiment.

De mate waarin de boekverkoper betrokken is bij zijn assortiment, lijkt per type winkel te verschillen. Waar branchevreemde verkooppunten veelal de NUR-code volgen in hun kastplaatsing, is de gespecialiseerde boekhandel inhoudelijk beter op de hoogte. De signalen van de uitgeverij krijgen dan ook niet altijd bijval, omdat een eigen rubricering wordt gebruikt. Zoals uitgeverij Q in paragraaf 2.3.3 echter al aangaf, is dit in sommige gevallen ingecalculeerd: de uitgeverij weet dat een goed geïnformeerde boekhandelaar een boek als Robocalyps en De oceaan toch wel in de fantasykast zet, ondanks de breed gekozen NUR-code.

Opvallend is dat zowel Broese als de meeste branchevreemde verkooppunten ook Engelstalige fantasyboeken aanboden. Sterker nog: beide aangetroffen fantasyspecialisten hadden nagenoeg alleen Engelstalige fantasy in het assortiment. Deze importtitels worden echter niet door Nederlandse uitgeverijen geproduceerd, waardoor de nationale producenten in feite wordt omzeild. Niet alleen nemen de kleine zelfstandige uitgeverijen dus de distributieve functie van de boekhandel over, maar ook kopen Nederlandse boekhandels titels in van producenten buiten het Nederlandse literaire veld.

Dit levert een interessante tweedeling in de markt op: enerzijds zijn er de vertaalde fantasytitels van eigen bodem die in wisselende mate in de winkel zijn te vinden, en anderzijds is er een soms behoorlijk substantieel aanbod van Engelse titels. Met name de twee fantasywinkels richten zich op dit laatste aspect, met boeken die niet naar het Nederlands worden vertaald. Oorspronkelijk Nederlandstalig werk werd bovendien alleen bij Broese aangetroffen, wat doet vermoeden dat dit soort fantasy (nog?) niet erg in trek is.

134 _{Gesprek 7 augustus 2014 met medewerker.} 135 _{Gesprek 30 juli 2014 met medewerker.}

64

De aanwezigheid van populaire Engelse titels die daarnaast wél zijn vertaald, signaleert dat het fantasygenre inderdaad een steeds groter publiek aanspreekt. Deze titels zijn vaak gerelateerd aan bekende fantasyfilms en -series, maar komen als bestseller eerder bij de branchevreemde verkooppunten terecht. De gespecialiseerde boekhandels lijken in de gevoerde gesprekken bovendien te impliceren dat de meeste fantasyboeken van onvoldoende kwaliteit zijn voor hun assortiment, wat het eveneens in hoofdstuk 2 genoemde dedain naar het genre toe illustreert.

Opnieuw is echter onduidelijk wat het begrip ‘kwaliteit’ hier precies behelst. Als winkel moet hier ook een commerciële afweging in meespelen, maar daar kan niet vrijuit over worden gesproken als de boekhandel inderdaad aan symbolische waardeproductie probeert te doen. Dat laatste lijkt voor de gespecialiseerde boekhandel wel het geval: welke boeken worden ingekocht is een uiterst bewuste keuze in een proces van specialisatie, waardoor bijvoorbeeld de plaatsing in de winkel al een impliciet kwaliteitscriterium vormen. Persoonlijke favorieten ontvangen nog extra waardering als ze in de etalage of op de toonbank worden gezet, al dan niet begeleid door bij de uitgeverij aangevraagd promotiemateriaal. Boekblad:

In de boekhandel is een omgekeerde trend gaande: boekhandelaren laten zich

weer voorstaan op hun eigenheid, hun eigen keuze. Ze willen zich weer meer

onderscheiden om klanten vast te houden en naar zich toe te trekken.

Met name de branchevreemde verkooppunten lijken verkoopcijfers juist als democratische maat voor kwaliteit te presenteren: prominent geplaatste tafels met de top 10 uit De Bestseller 60 erop zijn heel gebruikelijk.137 _{In feite wordt ‘kwaliteit’ hier dus vertaald naar ‘veel gelezen’, wat in}

principe ook als een vorm van specialisatie kan gelden – al komt hier weinig eigenheid bij kijken. Alle resultaten in ogenschouw genomen lijkt de rol van de boekhandel inderdaad aan verandering onderhevig. Anders dan een transportband voor de uitgeverij, stelt met name de gespecialiseerde boekhandel zich op als een tweede poortwachter in het literaire veld. Voor de fantasyboeken die geen bestseller zijn pakt dat in veel gevallen minder gunstig uit, maar bij gedeeld enthousiasme en bijval kan de boekhandel een sterke partner zijn. Zo werken Luitingh Fantasy, onderzoeksbureau GfK en de Boekverkopersbond (de brancheorganisatie voor boekhandels) samen aan een project ‘om de boekhandel tot fantasy-expert te maken en de fantasy-community met de boekhandel te verbinden.’138 _{De boekhandel ontvangt hiervoor een pakket met onder}

andere plankstroken voor in de boekenkasten, waarmee de blijkbaar toch redelijk grote groep fantasylezers beter kan worden geadviseerd.139 _{De banden tussen uitgeverij, boekhandel en lezer}

worden hiermee verder aangehaald, wat opnieuw de genetwerkte structuur van het literaire veld illustreert. Het roept echter ook opnieuw de vraag op hoe de kleine zelfstandige uitgeverijen zelf in de distributie van hun boeken kunnen voorzien.