153Conclusies en handelingsperspectieven |

of samenleving beter met elkaar te verbinden, maar wordt slechts door enkele provincies (zoals Flevoland, Utrecht en Gelderland) toegepast. Ten slotte zijn nieuwe uitvoeringsarrangementen in bijvoorbeeld Noord-Brabant en Gelderland voorbeelden waarin provincies optrekken met externe partijen of coalities die de gebiedsregie nemen en waarmee waardevolle ervaringen worden opgedaan voor beleidsvernieuwing. Het leren van dit soort experimenten en vernieuwingen, zowel binnen als tussen provincies gaat echter niet vanzelf. Leren van vernieuwingen vindt nu vaak geïsoleerd plaats in de netwerken rond concrete projecten en blijft veelal beperkt tot operationele kwesties. Beleidsambtenaren ervaren het als lastig om gehoor te krijgen voor hun ervaringen bij andere beleidsniveaus of -afdelingen. Dit staat succesvolle opschaling van experimenten in de weg.

Het risico bestaat dan dat bij tegenvallende resultaten wordt teruggevallen op oude werkwijzen en instrumenten, zonder dat de ervaringen met de experimenten goed geoogst zijn en benut worden voor meer strategische afwegingen. Bovendien profiteren provincies nog te weinig van elkaars ervaringen. Uitwisseling heeft meestal een ad-hockarakter; er zijn nog geen structurele voorzieningen voor.

Om te kunnen leren van vernieuwingen is het opbouwen van lerend vermogen in zowel de eigen provinciale organisatie als in het netwerk cruciaal. Dit vraagt ten eerste om het vroegtijdig signaleren van nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen en het creëren van Inpasbare natuur: kantoren op de Zuidas in het groen

ruimte voor experiment. Ten tweede is een stevig bestuurlijk mandaat voor en organisatorische inbedding van de kennisuitwisseling rond deze experimenten nodig. Dit kan bijvoorbeeld vormkrijgen via ‘lerende gemeenschappen’ (communities of practice) of praktijkscholen waarin ervaringen uit de verschillende netwerken worden

uitgewisseld, gezamenlijke reflectie en begripsvorming plaatsvindt en lessen worden getrokken voor de organisatie of het beleid. Ten slotte vergt leren openheid over successen én mislukkingen en inzicht in achterliggende factoren. Dit gaat het beste wanneer er sprake is van vertrouwen tussen deelnemers.

De lerende evaluatie heeft een aanzet gegeven het leren tussen provincies en tussen Rijk en provincies te bevorderen en gezamenlijk kennis te ontwikkelen. In de komende jaren hebben de provincies de kans om het gezamenlijk leerproces te continueren en verder vorm te geven, waarbij de evaluatie van het Natuurpact een onderdeel kan vormen. Daarnaast is het van belang het leren in te bedden in bestaande beleids- en

organisatiepraktijken. Zodoende kunnen provincies zelf de vinger aan de pols houden, elkaar scherp houden. Hiermee kunnen betrokkenen bij het natuurbeleid hun beleid bijsturen en de effectiviteit van hun beleid vergroten.

Noot

1 Onder doelbereik verstaan we hier dat de benodigde ruimte, milieu- en watercondities geschikt zijn voor het duurzaam voortbestaan van VHR-soorten. Het gaat hier niet om het effect op de soorten zelf, dit treedt vaak enkele tot vele jaren later op.

Literatuur

Boonstra, F.G., D.W. Bruil, R.J. Fontein & W. de Haas (2014), Evaluatie landinrichtings-

instrumentarium Wet inrichting landelijk gebied, Wageningen: Alterra Wageningen UR. Broekmeyer, M.E.A., M. Pleijte, R.J. Bijlsma, A.L. Gerritsen, C.J. Grashof-Bokdam,

R.J.H.G. Henkens, A.M. Schmidt & F.H. Kistenkas (2016), Kansen en knelpunten bij

de uitvoering van de Europese Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn, Wageningen: Alterra Wageningen UR.

Buijs, A.F., T. Langers, T. Mattijssen & I. Salverda (2012), Draagvlak in de energieke

samenleving: van acceptatie naar betrokkenheid en legitimatie, Wageningen:, Alterra Wageningen UR en Leerstoelgroep Bos en Natuurbeheer, Wageningen University. Folkert, R., R. Arnouts, C. Backes, J. van Dam, D-J. van der Hoek & M. van Schijndel

(2014), Beoordeling Programmatische Aanpak Stikstof. De verwachte effecten voor natuur en

vergunningverlening, Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving.

Fontein, R.J. van, S. van Broekhoven, D.A. Kamphorst, A.L. Gerritsen, A.T. de Blaeij & R.C.M. Arnouts (2017), Het provinciaal natuurbeleid ingekaderd. Achtergrondrapport bij

evaluatie Natuurpact, Den Haag, Planbureau voor de Leefomgeving.

Gaalen, F. van, A. Tiktak, R. Franken, E. van Boekel, P. van Puijenbroek & H. Muilwijk (2016), Waterkwaliteit nu en in de toekomst, Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving. Hoek, D-J. van der, M. Smit, S. van Broekhoven, A. van Hinsberg, P. Giesen, H.

Bredenoord, R. Pouwels, B. de Knegt, F. van Gaalen, A. de Blaeij, S. Mylius & R. Folkert (2017), Potentiële bijdrage van provinciaal natuurbeleid aan Europese biodiversiteitdoelen.

Achtergrondrapport bij lerende evaluatie Natuurpact, Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving.

IPO (2014), Beheer en eigendom van natuur, Den Haag: Interprovinciaal Overleg. IPO (2015), Natuur in de provincie. Eén jaar Natuurpact in uitvoering, Den Haag: Inter-

provinciaal Overleg.

Kamphorst, D.A., T.A. Selnes & W. Nieuwenhuizen (2015), Vermaatschappelijking van

natuurbeleid; Een verkennend onderzoek bij drie provincies, Wageningen: Wettelijke Onder- zoekstaken Natuur & Milieu, Wageningen UR.

Kuindersma, W., F.G. Boonstra, R.C.M. Arnouts, R. Folkert, R.J. Fontein, A. van Hinsberg & D.A. Kamphorst (2015), Vernieuwing in het provinciaal natuurbeleid. Vooronderzoek voor de

evaluatie van het Natuurpact, Wageningen: Wettelijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu, Wageningen UR.

Kuindersma, W., R.J. Fontein, G. van Duinhoven, A.L. Gerritsen, D.A. Kamphorst & W. Nieuwenhuizen (2017), De praktijk van vernieuwingen in het provinciaal natuurbeleid.

Achtergrondrapport bij evaluatie Natuurpact, Den Haag, Planbureau voor de Leef- omgeving.

Melman, T.C.P., A.G.M. Schotman, H.A.M. Meeuwsen, R.A. Smidt, B. Vanmeulebrouk & H. Sierdsema (2016), Ex ante evaluatie ANLb-2016 voor lerend beheer, Wageningen: Wageningen Environmental Research.

Ministerie van EZ (2014), Natuurlijk verder. Rijksnatuurvisie 2014, Den Haag: Ministerie van Economische Zaken.

Ministerie van EZ en IPO (2013), Natuurpactontwikkeling en beheer van natuur in Nederland, Den Haag: Ministerie van Economische Zaken.

PBL (2011), Beoordeling natuurakkoord. Globale toetsing van het onderhandelingsakkoord

decentralisatie natuur, Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving.

PBL (2012), Natuurverkenning 2010-2040. Visies op de ontwikkeling van natuur en landschap, Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving.

PBL (2014), Balans van de Leefomgeving, Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving. PBL (2016a), Balans van de Leefomgeving, Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving. PBL (2016b), Themasite Balans van de Leefomgeving 2016, website: http://themasites.pbl.nl/

balansvandeleefomgeving/jaargang-2016.

PBL (2017), Nature Outlook, Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving. PBL & WUR (2015), Evaluatie van het Natuurpact. Een voorstel voor een Evaluatiekader,

Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving.

Rli (2013), Onbeperkt houdbaar, naar een robuust natuurbeleid, Den Haag: Raad voor de leefomgeving en infrastructuur.

Salverda, I., D. Kamphorst, M. Pleijte, A. Buijs & J. Donders (2016), Omgaan met groene

burgerinitiatieven: hoe doe je dat als provincie?, Wageningen: Wageningen Environmental Research.

Salverda, I. & M. Pleijte (2015), Provincies en groene burgerinitiatieven, Wageningen: Alterra Wageningen UR.

Steen, M. van der, F. Boonstra, J. Scherpenisse, R. Arnouts & I. de Jong (2016), De volgende

stap. Sturen met maatschappelijke energie in het natuurdomein, Den Haag: NSOB.

Turnhout, C. van, E. Brouwer, M. Nijssen, S. Stuijfzand, J. Vogels, H. Siepel & H. Esselink (2008), Herstelmaatregelen in heideterreinen: invloed op de fauna - Samenvatting OBN

onderzoek en richtlijnen met betrekking tot de fauna, Den Haag: Ministerie van LNV, Directie Kennis nr. 2008/042-O.

Veen, S.C van, L. Verwoerd & B.J. Regeer (2016), Characteristics of reflexive evaluation.

A literature review conducted in the context of the Natuurpact (2014-2027) evaluation, Amsterdam: Athena Instituut, Vrije Universiteit.

Fotoverantwoording

Omslagfoto: Thinkstock

p. 15: Hollandse Hoogte/George Burggraaf p. 19: Hollandse Hoogte/Sabine Joosten p. 23, 58-59, 130-131: Mediatheek Rijksoverheid p. 27, 43, 61, 64, 87, 110, 114, 125: ANP

p. 28, 32, 36, 42, 76: PBL

p. 31: Hollandse Hoogte: Roger Dohmen p. 62: Buiten-Beeld/Misja Smits p. 67: Buiten-Beeld/Henk Laverman p. 70-71: ARK p. 72: Joost Reijnen p. 74: Vereniging Markdal p. 79: ARK/Leo Linnartz p. 82: Jacqueline van Eijk p. 91: Shutterstock

p. 95: Hollandse Hoogte/Herman Engbers p. 108: WUR

p. 117: Buiten-Beeld/Lex van Groningen p. 121: Wikipedia/K. Pit

p. 123: Hans Dekker p. 127: Vereniging Markdal

p. 137: Hollandse Hoogte/Flip Franssen p. 145: Hans Hut

p. 147: Thinkstock p. 153: Tineke Dijkstra

2500 GH Den Haag Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 30 2594 AC Den Haag T +31 (0)70 3288700 www.pbl.nl @leefomgeving