Ondanks de afwezigheid van succesvolle populistische partijen ziet Die Zeit wel populistische elementen in de Duitse politiek sinds de val van de Muur. Over het algemeen wordt de term populisme in Die Zeit als een negatief stempel gebruikt. Volgens veel commentatoren zoals de politicoloog Jan Werner Müller is populisme zelfs een gevaar voor de democratie en moeten de volkspartijen ervoor zorgen dat populisme in Duitsland een rol in de marge blijft spelen. Na analyse van het gebruik van de term in Die Zeit blijkt dat ook de verschillende redacteuren geen eenduidige definitie van de term hanteren. Het lijkt daarom een leeg begrip dat te pas en te onpas gebruikt wordt. Toch vallen wel enkele gemeenschappelijkheden op in het gebruik van de term. Zo zijn er enkele politici die steevast met populisme in verband gebracht worden. Het duidelijkste voorbeeld hiervan is wellicht Oskar Lafontaine. De politicus die in eerste instantie bij de SPD naam maakte en later overstapte naar de WASG die vervolgens met haar Oost-Duitse tegenstrever de PDS samenging in Die Linke wordt door de verschillende redacteuren vrijwel unaniem als populist neergezet. In een bespreking van het boek dat Lafontaine uitbracht in 2005 waarin hij uithaalde naar de SPD en Schröder zette politicoloog en journalist Tobias Dürr aan de hand van enkele citaten uit het boek uiteen waarom Lafontaine volgens hem een typische populist was. Dürr haalde zinsneden aan waarin Lafontaine het had over “de zelfbenoemde elite” die lijden aan “Realitätsverlust” terwijl ze “champagne drinken of golfen” en dit alles terwijl het “Volk” gebukt gaat onder het juk van de “Lüge und Betrug” en de “Irrlehre des Neoliberalismus”. Maar volgens Lafontaine groeide de “Empörung des Volkes” want zij kon nog “normaal denken” terwijl de “Gesellschaft zerfällt”.234 Wanneer men deze
uitspraken van Lafontaine bekijkt dan lijken deze inderdaad te passen in de beschrijvingen die verschillende politicologen over populisme hebben gegeven zoals behandeld in het eerste hoofdstuk. Er is hier immers sprake van een duidelijke tweedeling door Lafontaine in een gecorrumpeerde elite die het weldenkende volk onderdrukt met leugens. Ook in het geval van bijvoorbeeld Friedrich Merz omtrent de Duitse Leitkultur passen de beschuldigingen van populisme in de eerder genoemde beschrijvingen van populisme. In zijn geval maakt hij een onderverdeling tussen goed en kwaad in de samenleving. Het moreel goede homogeen veronderstelde Duitse volk met haar als superieur geachte
Leitkultur die bedreigd wordt door de toestroom van immigranten uit met name islamitische landen die hun kwaadaardige cultuur meenemen en in Duitsland de rechtstaat in gevaar brengen.
Concluderend valt de term populisme met betrekking tot de Duitse politiek uiteen in een aantal vormen: 1. Het sociaal-populisme wordt met name gebruikt voor linkse politici die zich als vertegenwoordiger van het ‘gewone volk’ afzetten tegen de ‘rijke’ bestuurlijke elite. Deze stroming heeft als voornaamste vertegenwoordiger Oskar Lafontaine die vrijwel unaniem gezien wordt als populist. 2. Het regeringspopulisme waar oud-Bondskanselier Schröder een goed voorbeeld van is. Kenmerkend voor deze vorm is dat deze zich manifesteert binnen de bestuurlijke elite zelf. Deze populist plaatst zichzelf buiten de rest van deze elite door zich als een soort infiltrant of buitenstaander binnen deze elite voor te doen. 3. Het rechts-populisme waarbij de immigrant gezien wordt als bedreiging voor de homogeniteit van het bestaande ‘volk’ tot wie de populist zich richt. 4. Euroscepsis waarbij de Europese Unie gezien wordt als de elite die niet handelt in het belang van ‘het Duitse volk’. 5. Het Oost-West populisme dat in beide richtingen ofwel de West-Duitsers ofwel de Oost-Duitsers als slachtoffer neerzet van de ander. 6. Het populisme dat door middel van taboedoorbreking nieuwe kiezersgroepen tracht aan te spreken. 7. Het populisme vanuit een charmeoffensief waarbij de eigen populariteit wordt ingezet om politieke doelen te bereiken. Tot slot wordt ook populisme uit wraakoverwegingen genoemd waarbij de populist zich keert tegen ofwel de partij ofwel de elite waar hij ooit onderdeel van uitmaakte. Ook voor deze vorm wordt Oskar Lafontaine weer als voornaamste vertegenwoordiger gezien door de diverse commentatoren. In de praktijk is er vaak sprake van een overlapping van deze verschillende vormen en bedienen politici die van populisme beticht worden zich vaak van meerdere van deze vormen. Toch zijn er ook duidelijke verschillen tussen deze vormen waardoor het geven van één omschrijving van populisme moeilijk is.
Het gebruik van de term populisme blijft in het algemeen dan ook problematisch en tot op zekere hoogte vrijblijvend. Ook in Die Zeit is de betekenis van de term dus niet eenduidig. Als er al een algemene beschrijving van de term populisme zoals deze gebruikt wordt in Die Zeit gegeven zou moeten worden zou deze mijns inziens beperkt moeten worden tot: een fenomeen waarbij de onvrede over bepaalde kwesties geadresseerd wordt door een politicus of andere publieke entiteit. Ook het doen van als onrealiseerbaar geachte voorstellen levert in Die Zeit onherroepelijk het stempel populistisch op. In vergelijking tot de gegeven beschrijvingen door de politicologen zoals behandeld in het eerste hoofdstuk betreft dit een zeer uitgeklede beschrijving van de term. Dit is het gevolg van de grote
diversiteit waarin de term door de verschillende redacteuren wordt uitgelegd. Dit is niet verwonderlijk aangezien er geen sluitende definitie bestaat voor de term. Er mag dan ook verondersteld worden dat dit in andere Duitse media niet anders is. Wat wel opvalt is dat de term populisme bij afwezigheid van succesvolle of grote populistische partijen vaak gebruikt wordt voor politici en partijen binnen de gevestigde orde van SPD, Union, FPD en Grünen. Dit is mijns inziens een verschil met bijvoorbeeld veel Nederlandse media waar de term populisme vooral voorbehouden lijkt aan partijen buiten deze gevestigde orde zoals de PVV, SP en de Lijst Pim Fortuyn. Toch toont het gebruik van de term populisme in Die Zeit aan dat hoewel er in Duitsland vooralsnog geen echte populistische partijen van enige betekenis zijn, de Duitse politiek niet geheel verschoond is gebleven van populisme, en dat Duitsland in (West-)Europa waar (rechts-)populistische partijen de laatste decennia veel aan invloed hebben gewonnen, niet de uitzondering vormt die vaak verondersteld wordt. Zij het dat hier het populisme zich op een uitzonderlijke wijze manifesteert. Dat er tot op heden nog geen grote successen behaald zijn door een populistische partij zoals de PVV is mijns inziens te danken aan de status quo waarin de huidige partijen elkaar houden. De CSU speelt zoals gezegd mijns inziens hierin een belangrijke rol doordat deze partij bij tijd en wijle controversiële thema’s aansnijdt, maar ook individuele politici die koketteren met populisme binnen de andere partijen dragen hieraan bij. Het huidige debat rondom de PEGIDA-beweging toont aan dat er ook in Duitsland draagvlak is voor rechts-populistische thema’s zoals anti-islam beleid. Dat er in de nabije toekomst alsnog plek kan komen voor een grote populistische partij in Duitsland zoals de PVV is in mijn ogen dan ook geenszins uitgesloten.
Literatuurlijst
- Berberich, Frank, ‘Klasse statt Masse. Von der Hauptstadt der Transferleistungen zur Metropole der Eliten‘, in: Lettre International no 86 (2009) 197-201.
- Bornschier, Simon, ‘Why a right-wing populist party emerged in France but not in Germany: cleavages and actors in the formation of a new cultural divide’, in:
European Political Science Review vol 4 issue 1 (2012) 121-145.
- Canovan, Margareth, ‘Populism for political theorists?’, in: Journal of political
ideologies vol 9 no 3 (2004) 241-252.
- Canovan, Margareth, ‚The People, the Masses, and the Mobilization of Power: The Paradox of Hannah Arendt’s “Populism”’, in: Social Research vol 69 no 2 (2002) 403-422.
- Coffé, Hilde en Plassa, Rebecca, ‚Party policy position of Die Linke: A continuation of the PDS?’, in: Party Politics vol 16 no 6 (2010) 721-735.
- Dahrendorf, Ralf, ‘Acht Anmerkungen zum Populismus‘, in: Transit: Europäische
Revue 25 (2003) 156-163.
- Decker, Frank, ‚Germany: Right-wing Populist Failures and Left-wing Successes’, in: Daniele Albertazzi en Duncan MacDonnell (red.), Twenty-first century
populism: The spectre of Western European democracy (Basingstoke 2008) 119-
134.
- Decker, Frank en Miliopoulos, Lazaros, ‚From a Five to a Six-Party System?’, in:
German Politics and Society vol 27 no 2 (2009) 92-107.
- Decker, Frank en Best, Volker, ‘Looking for Mr. Right? A Comparative Analysis of Parties Coalition Statements prior to the Federal Elections of 2005 and 2009’, in: German Politics vol 19 no 2 (2010) 164-182.
- Decker, Frank en Hartleb, Florian, ‘Populismus auf schwierigem Terrain. Die rechten und linken Herausfordererparteien in der Bundesrepublik‘, in: Frank Decker (red.) Populismus in Europa. Gefahr für die Demokratie oder nützliches
Korrektiv? (Bonn 2006) 191-215.
- Decker, Frank, ‘Populismus und der Gestaltwandel des demokratischen Parteiwettbewerbs‘, in: APuZ vol 5 no 6 (2012) 10-15.
- Decker, Frank ‚Über das Scheitern des neuen Rechtspopulismus in Deutschland. Republikaner, Statt-Partei und der Bund Freier Bürger‘, in: Österreichische
Zeitschrift für Politikwissenschaft vol 29 no 2 (2000) 237-255.
- Doerschler, Peter en Banaszak, Lee Ann, ‘Voter support for the German PDS over time: Dissatisfaction, ideology, losers and east identity’, in: Electoral Studies 26 (2007) 359-369.
- Elsas van, Erika, ‘Ook in Duitsland bestaat euroscepsis, maar electorale ruimte op rechts is nauwelijks te bemachtigen’, in: Internationale Spectator jaargang 67 no 9 (2013) 29-33.
- Green, Simon et al., The Politics of the new Germany (Abingdon 2008). - Hartleb, Florian, ‘Party-based Euro-skepticism in Germany’, in: Romanian
Journal of political science issue 2 (2007) 13-30.
- Hartleb, Florian, ‘Populismus als Totengräber oder mögliches Korrektiv der Demokratie?‘, in: APuZ vol 5 no 6 (2012) 22-29.
- Hartleb, Florian, ‚Populismus – zentrales Kennzeichen von Parteipolitik in turbulenten Zeiten?‘, in: Friso Wielenga en Florian Hartleb (red.), Populismus in
der modernen Demokratie. Die Niederlande und Deutschland im Vergleich
(Münster 2011).
- Hough, Dan en Koß, Michael, ‘Populism Personified or Reinvigorated Reformers? The German Left Party in 2009 and Beyond’, in: German Politics and Society vol 27 no 2 (2009) 76-91.
- Jansen, Karl-Heinz, Die Zeit in der Zeit. 50 Jahre einer Wochenzeitung (Berlijn 1995).
- Jäger Wolfgang, en Villinger, Ingeborg, Die Intellektuellen und die deutsche
Einheit (Freiburg im Breisgau 1997).
- Jun, Uwe, ‚Populismus als Regierungsstil in westeuropäischen Parteidemokratien: Deutschland, Frankreich und Großbritannien‘, in: Frank Decker red., Populismus
in Europa. Gefahr für die Demokratie oder nützliches Korrektiv? (Bonn 2006)
233-254.
- Jun, Uwe, ‘The Changing SPD in the Schröder Era’, in: Journal of Policy History vol 15 no 1 (2003) 65-93.
- Koselleck, Reinhart, Vergangene Zukunft. Zur Semantik geschichtlicher Zeiten,
Begriffsgeschichte und Sozialgeschichte (Frankfurt am Main, Suhrkamp, 1989).
- Mudde, Cas, ‘The Populist Zeitgeist’, in: Government and opposition vol 39 issue 3 (2004) 541-563.
- Palonen, Kari, Die Entzauberung der Begriffe: Das Umschreiben der politischen
Begriffe bei Quentin Skinner und Reinhart Koselleck (Münster, 2004).
- Pautz, Hartwig, ‚The politics of identity in Germany: the Leitkultur debate’, in:
Race & Class vol 46 (2005) 39-52.
- Röding- Lange, Ute, Bezeichnungen für Deutschland in der Zeit der Wende:
dargestellt an westdeutschen Printmedien (Wurzburg 1997).
- Sarrazin, Thilo., Deutschland schafft sich ab. Wie wir unser Land aufs Spiel setzen (München 2010).
- Taggart, Paul, Populism (Buckingham 2000).
- Vossen, Koen, ‘Hele en halve populisten. Rita Verdonk en Geert Wilders langs de meetlat’, in: Socialisme & democratie 9 (2009) 19-25.
- Wedl, Juliette, ‚Ein Ossi ist ein Ossi ist ein Ossi…. Regeln der medialen
Berichterstattung über „Ossis“ und „Wessis“ in der Wochenzeitung Die Zeit seit Mitte der 1990er Jahre‘, in: T. Ahbe, R. Gries en W. Schmale (red.), Die
Ostdeutschen in den Medien. Das Bild von den Anderen nach 1990 (Leipzig 2009).
- Wielenga, Friso en Hartleb, Florian, ‚Einleitung‘, in: Friso Wielenga en Florian Hartleb (red.), Populismus in der modernen Demokratie. Die Niederlande und
Deutschland im Vergleich (Münster 2011).
- Wiles, Peter, ‚A syndrome, not a doctrine: some elementary theses on populism’, in: Ghita Ionescu en Ernest Gellner (red.), Populism. It’s meanings and national
characteristics (London 1969).
- Wolffram, Dirk Jan, ‚Populisme verleden tijd?’, in: BMGN – Low Countries
Artikelen Die Zeit :
- Appenzeller, Gerd, ‘Europa braucht eine neue Erzählung‘, Die Zeit 01-10-2011. - Bangel, Christian, ‘Die Enttäuschten sind begeistert‘, Die Zeit 14-04-2013. - Bangel, Christian, ‚Vom ostdeutschen Glauben, mehr zu wissen‘, Die Zeit 04-08-
2011.
- Birnbaum, Robert, ‚Die CSU wendet sich von Seehofer ab‘, Die Zeit 13-10-2010. - Bittner, Jochen, ‚Wer hat Angst vorm Muselman?‘, Die Zeit 09-06-2004.
- Buchsteiner, Jochen, ‘Brüder, zur Sonne – oder was?‘, Die Zeit 08-03-1996. - Buchsteiner, Jochen, ‘Lattenreißer’, Die Zeit 29-03-1996.
- Buhl, Dieter, ‚Unter vier Augen‘, Die Zeit 31-10-1997.
- Caspari, Lisa, ‘Parteipolitik mit Euro-Thesen‘, Die Zeit 12-09-2011. - Decker, Frank, ‘Wenn die Populisten kommen‘, Die Zeit 26-10-2000.
- Dieckmann, Christoph, ‘Der große Mann der kleinen Leute‘, Die Zeit 24-05-2007. - Dieckmann, Christoph, ‚Max und Moritz diese beiden‘, Die Zeit 19-06-1992. - Dönhoff von, Marion-Gräfin, ‚Widersprüche aushalten, Spannungen leben‘, Die
Zeit 30-11-1984.
- Dückers, Tanja, ‚Rechtsextreme in der Mitte der Gesellschaft‘, Die Zeit 21-12- 2011.
- Dürr, Tobias, ‘Völkischer Populismus links gewendet‘, Die Zeit 06-04-2005. - Erenz, Benedikt, ‘Im Panoptikum der Schwätzer‘, Die Zeit 25-10-2001. - Faigle, Philip, ‘”Seehofer ist populistisch”‘, Die Zeit 12-09-2011.
- Fischer, Robert, ‚Reaktionärer Umweltschutz – Wie extreme Rechte systematisch Umweltthemen besetzen‘, Die Zeit 21-03-2013.
- Funk, Albert, ‚Die Nichtpartei der Grummeldeutschen‘, Die Zeit 06-09-2010. - Gabriel, Sigmar, ‚Welch hoffnungsloses Menschenbild!‘, Die Zeit 15-09-2010. - Gaschke, Susanne, ‚Alles ganz Harmlos?‘, Die Zeit 01-12-1995.
- Geis, Matthias, ‚Aufstand der Unanständigen‘, Die Zeit 09-09-2004. - Geis, Matthias, ‘Dem Bayern traut man fast alles zu‘, Die Zeit 04-07-1997. - Geis, Matthias, ‘Die bellen doch nur‘, Die Zeit 28-02-2010.
- Geis, Matthias, ‘Die Eurofighter’, Die Zeit 05-03-2009.
- Geis, Matthias, ‘Politischer Klimawandel’, Die Zeit 12-07-2007. - Geis, Matthias, ‘Wem die Not Beine macht‘, Die Zeit 23-05-2002.
- Geis, Matthias, ‘Wie rechts ist die „Alternative für Deutschland“?‘, Die Zeit 18- 04-2013.
- Geis, Matthias en Ulrich, Bernd, ‘Sommerinterview: Ich bin absolut authentisch’, in: Die Zeit 24-07-2003.
- Hanke, Thomas, ‘”Der Euro ist mehr als eine Münze“‘, Die Zeit 05-09-1997. - Hanke, Thomas, ‘Vorwärts, Genossen, es geht zurück‘, Die Zeit 03-11-1995. - Härtung, Klaus, ‚Die linke Mehrheit – eine Illusion‘, Die Zeit 08-07-1994. - Härtung, Klaus, ‚Ist Berlin hauptstadtwürdig?‘, Die Zeit 27-09-1997. - Härtung, Klaus, ‚Mit der Spaltung leben lernen‘, Die Zeit 02-10-1992. - Härtung, Klaus, ‚Osttrotz und Aufbruchspathos‘, Die Zeit 16-09-2004. - Härtung, Klaus, ‚Und der Herkunft zugewandt‘, Die Zeit 16-09-1994.
- Hildebrandt, Tina, en Lau, Jörg, ‚Patriotisch, christlich, gut?‘, Die Zeit 25-11- 2004.
- Hoffmann, Wolfgang, ‚Mit den Parolen von gestern‘, Die Zeit 29-05-1992. - Hofmann, Gunter, ‚Antritt nach dem Schock‘, Die Zeit 23-03-1990.
- Hofmann, Gunter, ‚Der Fall Oskar Lafontaine‘, Die Zeit 01-06-1990. - Hofmann, Gunter, ‚Der Kanzler und der Kandidat‘, Die Zeit 02-02-1990. - Hofmann, Gunter, ‘Die Radikalität kommt aus der Mitte‘, Die Zeit 16-10-1992. - Hofmann, Gunter, ‘Die Scherzgrenze’, Die Zeit 23-05-2002.
- Hofmann, Gunter, ‘Die Zicken und Zacken des Oskar Lafontaine‘, Die Zeit 04-11- 1988.
- Hofmann, Gunter, ‘Kungeln mit dem Zeitgeist‘, Die Zeit 12-09-1997. - Hofmann, Gunter, ‘Mehr Schröder, weniger Fischer‘, Die Zeit 10-05-2001. - Hofmann, Gunter, ‘Schroiber gegen Ströder’, Die Zeit 25-04-2002.
- Hofmann, Gunter, ‘Tut doch was’, Die Zeit 10-07-1992.
- Hofmann, Gunter, ‘”Wir waren uns zu sicher“‘, Die Zeit 26-09-1997. - Jessen, Jens, ‚Die Quoten-Idioten‘, Die Zeit 31-08-2000.
- Kaiser, Carl-Christian, ‚Es rumort im Bürgertum‘, Die Zeit 26-11-1993.
- Kaiser, Mario, en Kirbach, Roland, ‚Gysis rote Wundertüte‘, Die Zeit 07-10-1999. - Kleine-Brockhoff, Thomas, ‘Rechter Flügel ohne Tragfläche‘, Die Zeit 13-01-
1995.
- Kleine-Brockhoff, Thomas, en Kurbjuweit, Dirk, ‚Die Bürger-Wehr‘, Die Zeit 21- 01-1994.
- Klingst, Martin, ‘Der komplette Artikel: Populismus pur: CSU-Abgeordnete wollen Ausländer vom deutschen Arbeitsmarkt fernhalten‘, Die Zeit 10-01-1997. - Kostede, Norbert, ‘Das Spiel mit der Angst‘, Die Zeit 06-11-1992.
- Kostede, Norbert, ‘Rechtsruck nach links’, Die Zeit 04-10-1991. - Kostede, Norbert, ‘Warten vor der Ampel‘, Die Zeit 29-11-1991.
- Lau, Jörg, ‚Der verdiente Untergang der Rechtspopulisten von der „Freiheit“‘, Die
Zeit 20-09-2011.
- Lau, Jörg, ‚Die Vergiftung der deutschen Integrationsdebatte‘, Die Zeit 22-10- 2012.
- Lau, Jörg, ‘”Ihr müsst euch bekennen“‘, Die Zeit 01-04-2004.
- Lau, Jörg, ‚Innenminister will kein Burka-Verbot in Deutschland‘, Die Zeit 04-05- 2010.
- Lau, Jörg, ‚Zuwanderer aus anderen Kulkturkreisen‘, Die Zeit 13-10-2010. - Leicht, Robert, ‘D-Mark, D-Mark über alles?‘, Die Zeit 03-11-1995. - Leicht, Robert, ‘Das Buch mit den zwölf Siegeln‘, Die Zeit 25-09-1992. - Leicht, Robert, ‘Die linke Einheit – Traum und Trauma‘, Die Zeit 04-11-1994. - Leicht, Robert, ‘Die Berliner Standpauke’, Die Zeit 02-05-1997.
- Leicht, Robert, ‚Ein Pas de deux zweier Populisten‘, Die Zeit 13-06-2005. - Leicht, Robert, ‚Einheit durch Beitritt‘, Die Zeit 23-02-1990.
- Leicht, Robert, ‘Einspruch!’, Die Zeit 29-04-1998.
- Leicht, Robert, ‘Hoyerswerda in den Köpfen‘, Die Zeit 27-09-1991. - Leicht, Robert, ‚Müller macht den Oskar‘, Die Zeit 02-11-2000. - Leicht, Robert, ‘Stoibers Drohung’, Die Zeit 04-07-1997. - Leicht, Robert, ‘Symbol geplatzt’, Die Zeit 06-03-2003.
- Leicht, Robert, ‘Versprochen ist versprochen’, Die Zeit 08-03-1996. - Leicht, Robert, ‚Was ist Populismus?‘, Die Zeit 01-04-2004.
- Leicht, Robert, ‚Zweierlei deutsche Vergangenheit‘, Die Zeit 06-09-1991. - Leonhardt, Rudolf Walter, ‚Kurzes Kichern, kein Erröten‘, Die Zeit 25-04-1969. - Lütge, Gunhild, ‚Populismus pur‘, Die Zeit 29-07-2004.
- Michel, Karl Markus, ‚Glücklich ist wer vergißt‘, Die Zeit 15-12-1989. - Müller, Jan Werner, ‘Wir! Sind! Das! Volk!‘, Die Zeit 22-04-2012. - Perger, Werner A., ‘Der Rechtsruck und wir‘, Die Zeit 16-05-2002. - Perger, Werner A., ‘Gruseln nach dem Spuk‘, Die Zeit 24-10-2002. - Perger, Werner A., ‘”Ich Jürgen W.“‘, Die Zeit 20-03-2003.
- Perger, Werner A., ‘Lohn der Kühnheit‘, Die Zeit 31-12-2003.
- Perger, Werner A., ‘Sarrazin ist nicht der deutsche Wilders‘, Die Zeit 07-09-2010. - Perger, Werner A., ‘Streit in der SPD: Ende der tollen Tage‘, Die Zeit 28-02-1992. - Perger, Werner A., ‚Zum Gruseln‘, Die Zeit 15-03-2007.
- Probst, Maximilian, ‚Der falsche Frieden‘, Die Zeit 24-11-2011.
- Randow von, Gero, en Pinzler, Petra, ‚“Vertrauen Sie Europa“‘, Die Zeit 23-05- 2010.
- Ross, Jan, ‚Eine Partei schwankt voran‘, Die Zeit 06-04-2000. - Rückert, Sabine, ‘Die Einheiz-Partei’, Die Zeit 24-06-1994. - Runge, Irene, ‘Sie schreien “Polen raus!“, Die Zeit 22-12-1989. - Scharping, Rudolf, ‘Wir halten an Europa fest‘, Die Zeit 10-11-1995.
- Schieritz, Mark, ‘Das haben die Banker nicht verdient‘, Die Zeit 24-01-2010. - Schieritz, Mark, ‘Oskars Währungswelt’, Die Zeit 02-05-2013.
- Schmidt, Helmut, ‘…aber die Währung ist gut‘, Die Zeit 07-05-2011. - Schmidt, Thomas E., ‘Das neue Jahr‘, Die Zeit 28-12-2006.
- Schmitz, Thorsten, ‘Die braven Bürger von Hoyerswerda‘, Die Zeit 27-09-1991. - Schorlemmer, Friedrich, ‚Die Früchte der Freiheit ernten‘, Die Zeit 31-07-1992. - Schröm, Oliver, ‚Der zweite Frühling der NPD‘, Die Zeit 23-04-1998.
- Schuler, Katharina, ‘CSU verlangt mehr Mitsprache in Europa‘, Die Zeit 08-07- 2009.
- Schuler, Katharina, ‘Mit antieuropäischen Ressentiments auf Stimmenfang‘, Die
Zeit 26-02-2009.
- Seils, Christoph, ‚Gegen die Wand‘, Die Zeit 17-01-2007.
- Seils, Christoph, ‚Linke Republik Ostdeutschland‘, Die Zeit 09-11-2008. - Seitz, Norbert, ‘Linke Hysterie’, Die Zeit 16-11-2000.
- Sommer, Theo, ‘Der Kopf zählt, nicht das Tuch‘, Die Zeit 16-07-1998. - Sommer, Theo, ‘Die türkische Herausforderung’, Die Zeit 16-04-1998. - Sommer, Theo, ‘Einwanderung ja, Ghettos nein‘, Die Zeit 16-11-2000. - Sommer, Theo, ‚Wie offen ist die deutsche Frage‘, Die Zeit 17-07-1984. - Staud, Toralf, ‚Die importierte Moral‘, Die Zeit 08-04-1999.
- Staud, Toralf, ‚Weniger Ideologie, mehr Populismus‘, Die Zeit 04-06-2010. - Steffen, Tilman, ‘Ein schneller NPD-Verbotsantrag wäre Populismus‘, Die Zeit
09-12-2011.
- Ulrich, Bernd, ‘Blöken gegen Europa’, Die Zeit 29-07-2004.
- Weck de, Roger, ‘Hamburg hat gewählt: Die Politik des Stammtischleindeckdich beschert der SPD nur Verluste‘, Die Zeit 26-09-1997.
- Weckwerth, Christopher, ‘”Es gibt einen europaweiten Trend zum Anti- Elitarismus“‘, Die Zeit 26-02-2013.
- Wernicke, Christian, ‚Angekommen – auch angenommen?‘, Die Zeit 12-01-1990. - Wernicke, Christian, ‘Technokratisch, faktisch gut’, Die Zeit 10-06-1999.
- Winkler, Heinrich August, ‚Von den eigenen Sünden ablenken‘, Die Zeit 11-11- 1994.
- ‚569 Ja, 23 Nein‘, Die Zeit 18-05-2004.
- ‚Alles begann in Österreich? Unsinn!‘, Die Zeit 06-06-2002. - ‚Bundesbank entmachtet Sarrazin‘, Die Zeit 13-10-2009. - ‚Das ist ungerecht!‘, Die Zeit 14-11-2002.
- ‚“Die Freiheit“ muss Parteitag absagen‘, Die Zeit 11-01-2011. - ‚Heinz Bude über den Populismus im Osten‘, Die Zeit 21-11-2011. - ‚Koalitionspolitiker attackieren Anti-Euro-Partei‘, Die Zeit 15-04-2013. - ‚Ostdeutsches Schreckgespenst‘, Die Zeit 29-04-1999.
- ‚Seehofer gegen Zuwanderer aus „fremden Kulturkreisen“‘, Die Zeit 09-10-2010. - ‚“Seehofer hat ein Tabu gebrochen“‘, Die Zeit 11-10-2010.
- , Sozialforscher warnt vor „Klassenkampf von oben“‘, Die Zeit 12-12-2011. - ‚Türkische Gemeinde fordert Entschuldigung von Seehofer‘, Die Zeit 11-10-2010.
Overige krantenartikelen:
- Birnbaum, Robert en Woratschka, Rainer, ‚“Wir sehen uns als Antreiber“‘, Der
Tagesspiegel 01-03-2009.
- Broder, Henryk M., ‚Möllemann-Dokumentation: Kämpfen, Jürgen, kämpfen‘,
Der Spiegel 23-04-2007.
- Fahrenholz, Peter, ‘Der Pop-Star aus Bayern‘, Sueddeutsche Zeitung 17-05-2010. - Fietz, Martina, ‘Zwischen Popularität und Populismus’, Focus 17-12-2010. - Habermas, Jürgen, ‘Merkels von Demoskopie geleiteter Opportunismus‘,
Sueddeutsche Zeitung 07-04-2011.
- Hipp, Dietmar, ’ESM-Urteil: Die Ja-aber-Richter aus Karlsruhe‘, Der Spiegel 11- 09-2012.
- Kellerhoff, Sven Felix en Müller, Uwe, ‘Ermittlungen gegen Gysi stehen vor dem