Vraagt de praktijk tegenwoordig meer dan vroeger om zogenoemde T-shaped juridische professionals, die ook niet-juridische vaardigheden hebben?
‘Ja, bedrijfsjuristen moeten bijvoorbeeld financieel inzicht hebben en kennis hebben van projectmanagement en IT. Zij moeten beschikken over soft skills en het recht kunnen vertalen naar overmorgen. Bij mijn eigen afdeling komt de meerderheid van de bedrijfsjuristen uit de advocatuur. Wanneer een advocaat met vier jaar ervaring hier als bedrijfsjurist wil komen werken, heeft hij een goede basis, maar moet er nog wel wat gebeuren: leren meedenken met het bedrijf, de risico’s identificeren en daarop anticiperen en praktische oplossingen aandragen. Niet alleen voor de juridische vraagstukken, maar ook voor de problemen die achter de vragen zitten.’
193
Zijn er kernwaarden waarvoor bedrijfsjuristen, meer dan bijvoorbeeld de financiële mensen en de bestuurders, een bijzondere verantwoordelijkheid hebben?‘Ik denk wel dat de bedrijfsjurist, los van het juridisch vakinhoudelijke, ook meer en meer gaat adviseren over het ethisch kompas, het
moreel besef en over de vraag of iets dat juridisch is toegestaan ook maatschappelijk verantwoord is. De ethiek en het morele besef moeten ook in de bedrijfscodes zitten en in de tone at the top: dit is waar we voor staan. Het is dus niet een exclusieve taak van de juridische afdeling. Je zult moeten voorkomen dat het altijd de jurist is die met plussen en minnen komt. Daarom zijn gedrags- en bedrijfscodes erg belangrijk. Ik zie overigens dat de bedrijfsjurist meer en meer wordt gezien als business enabler en niet meer alleen als juridisch obstakel.’
Is het de verantwoordelijkheid van de bedrijfsjurist om het debat over de kernwaarden gaande te houden?
‘De verantwoordelijkheid ligt niet alleen bij de bedrijfsjurist, en de vraag of iets nog acceptabel is volgens de normen van morgen is niet het exclusieve terrein van de jurist. Daarvoor is, zoals gezegd, ook de
tone at the top belangrijk. Maar de bedrijfsjurist speelt hierbij zeker
een rol, onder meer door het debat aan te jagen en het management uit te dagen door vragen te stellen. Is dit een houdbare positie? Wat willen we daarmee? Willen wij in die markt opereren? Is het duurzaam? Die bredere kijk wordt steeds meer onderdeel van de bedrijfscultuur.’
Rechtmatigheid is ook niet het exclusieve terrein van de jurist; die adviseert daar alleen maar over.
‘Inderdaad en zoals gezegd moet de bedrijfsjurist over meer adviseren dan alleen rechtmatigheid. De legal awareness binnen een bedrijf is wel erg belangrijk en een van de belangrijkste taken van de bedrijfsjurist is om die te vergroten.’
194
194
Toekomst
Welke toekomstige ontwikkelingen en uitdagingen ziet u?
‘Dat verschilt per sector, maar duidelijk is dat de wereld om ons heen snel verandert en dat dit gevolgen heeft voor de bedrijfsjurist en juridische dienstverleners. Internationalisering, toename van – complexe – wet- en regelgeving en claims, digitalisering en maatschappelijke veranderingen maken het werkterrein van de bedrijfsjurist uitdagend. Juridische dienstverleners zullen zich ook verder moeten aanpassen en zich meer moeten verdiepen in de ondernemingen die zij adviseren. Op maat gemaakte advisering, scherpere tarifering, meer onderscheidend vermogen en toegevoegde waarde zijn daarbij sleutelwoorden.’
Moeten kleinere juridische afdelingen de krachten bundelen, omdat zij door hun geringere omvang niet alles kunnen bijhouden?
‘Kleine afdelingen zijn al bezig met de vraag of ze niet meer moeten standaardiseren en automatiseren en slimmer juridische kennis moeten inkopen. Het is opvallend dat grote organisaties bij NGB-bijeenkomsten op dit punt vaak veel leren van kleine organisaties, die gedwongen zijn om inventief en innovatief te zijn. In de praktijk blijkt het overigens nog een hele kunst om software voor contractmanagement te implementeren en automatisch goede documenten te genereren. Er zijn al ontwikkelingen waarbij contractsoftware een interface met de klant biedt, waardoor het hele contracteringsproces gedigitaliseerd kan worden. Daar zijn grotere bedrijven al mee bezig en te zijner tijd zullen de kleine bedrijven wel volgen.
Bij contracten zijn consistentie en procesbewaking cruciaal voor bedrijven en je ziet dat bedrijfsjuristen daarbij meer en meer betrokken raken. Mijn ervaring is dat paralegals bij de procesbewaking op veel punten meer toegevoegde waarde hebben dan bedrijfsjuristen. Laatst-genoemden buigen zich eigenlijk liever over complexe juridische vraagstukken en de inrichting van processen. Ook kostentechnisch is de inzet van paralegals interessant.’
195
Toch zijn paralegals nog niet zo doorgedrongen tot bedrijfs-juridische afdelingen. Komt dat misschien omdat die door de economische crisis onder druk stonden en door de waan en drukte van alledag geen tijd hadden om te bedenken dat ze het ook anders konden gaan doen?‘Dat herken ik wel, ja. Zeker in de financiële sector, maar ook bij grote corporates, bestaat een enorme kostendruk en dan kom je er niet snel aan toe om geschikte oplossingen te vinden voor hoe het anders kan.’
Arnold Brakel is sinds maart 2016 voorzitter van het Nederlands Genootschap van Bedrijfsjuristen, een
vereniging met ruim 1600 bedrijfsjuristen uit 450 bedrijven. Hij werkte bij de scheepshypotheekbank NedShip Bank voordat hij in 1995 bedrijfsjurist werd bij ING. Daar is hij sinds 2011 Global Head Wholesale Banking Legal.