Analyse van Michael Moore’s Fahrenheit 9/11

De documentaire Fahrenheit 9/11 heb ik gekozen, omdat dit één van de meest recente documentaires van Moore is. Daarnaast gaat de documentaire in op het functioneren van de Amerikaanse media en pers. Moore heeft in deze documentaire geen goed woord over voor de Amerikaanse journalist en hoe deze zijn of haar werk doet. Daarbij blijft niet onopgemerkt dat Moore een duidelijke antipathie voelde jegens de toenmalige regering Bush. Hij besloot deze documentaire vlak voor de nieuwe presidentsverkiezingen van 2004 uit te brengen in de hoop de kijker ervan te overtuigen dat een herverkiezing van Bush catastrofale gevolgen zou hebben voor de Verenigde Staten. Ook Sabina Guzzanti besloot politiek geëngageerde documentaires te maken waarbij haar intentie was de Italiaanse bevolking wakker te schudden en te doen beseffen dat de regering Berlusconi slecht was voor het land. De films van Guzzanti en Moore lijken gezien hun politieke invalshoeken al overeenkomsten te vertonen en daarom is Fahrenheit 9/11 naar mijn idee de ideale documentaire om in de hoofdstukken 4 en 5 te vergelijken met de documentaires van Guzzanti.

Voor een goede vergelijking tussen Moore en Guzzanti zal ik Fahrenheit 9/11 analyseren aan de hand van het schema van Bordwell en Thompson met de aanvullingen van Rascaroli zoals ik heb geformuleerd in het vorige hoofdstuk.

1 De kijker overtuigen van een nieuw standpunt

Moore spreekt de kijker in Fahrenheit 9/11 meer dan eens direct aan door middel van een voice-over. “Ik weet niet hoe u erover denkt, maar als u het mij vraagt...” zijn vragen die Moore aan de

kijker voorlegt gedurende de film. Met deze uitspraken lijkt Moore de kijker de ruimte te willen geven zich naast hem te scharen in zijn onderzoek en in te spelen op het geweten van de kijker. Een voorbeeld hiervan is de algemene toon en het thema van de film: Oorlog is slecht, vooral als deze onder valse voorwendselen en egoïstische redenen is gestart. Volgens Moore heeft de familie Bush nauwe banden met de familie Bin Laden en andere belangrijke families in Saudie-Arabië. Om de olietoevoer naar de Verenigde Staten te garanderen begint de regering Bush een verhaal over massavernietigingswapens die in de handen van Sadam Hoessein zouden zijn gevallen. Sadam Hoessein zou daarom, net als de terroristen van 9/11, een direct gevaar kunnen betekenen voor de Amerikaanse bevolking. Een oorlog in Irak is daarom volgens de regering Bush geoorloofd, Hoessein moet hoe dan ook gestopt worden. Later is gebleken dat er in Irak geen enkel wapen is gevonden dat bestempeld zou kunnen worden als zijnde een massavernietigingswapen. Bush en zijn regering hebben niet alleen de Amerikaanse bevolking voorgelogen, maar ook de rest van de wereld. Als Moore dan uitspraken doet als: “Ik weet niet hoe u erover denkt, maar ik zou me bedrogen en verontwaardigd voelen.”, probeert hij duidelijk de kijker tegen Bush op te zetten.

Zoals eerder vermeld heeft Moore de intentie gehad deze film vlak voor de nieuwe verkiezingen uit te brengen, zodat de kijker wakker geschud wordt en deze in het stemhokje zou kunnen kiezen voor een nieuwe regering. Als de kijker het met Moore eens is dat Bush het land naar de rand van de afgrond heeft gedreven dan moeten zij nu kiezen voor een nieuwe regering en president Bush geen tweede termijn gunnen.

2 De kijker overtuigen met meningen

In de documentaire beweert een oud top FBI man dat als Bush had geluisterd naar de informatie die de FBI had verzameld over een eventuele aanslag, dat de aanslag op het World Trade Center

verijdeld had kunnen worden. Maar dit is geen feit, dit is een als/dan argument. Als Bush had geluisterd, dan waren er niet zoveel doden gevallen. Maar dat kunnen wij niet weten, want er wordt niet gespecificeerd of men zeker wist dat er op het WTC een aanslag gepleegd zou worden. Wisten ze precies hoe die aanslag gepleegd zou worden? En als zij dat zo zeker wisten, hadden ze dan niet de publiciteit kunnen zoeken of zelf op een andere manier kunnen optreden om zo de vele

onschuldige doden te voorkomen? Moore wil met dit argument de kijker doen geloven dat Bush een onzorgvuldige president is geweest, sterker nog, dat Bush deze aanslag heeft aangegrepen om in populariteit te stijgen. Maar hij kan dat niet hard maken. We weten simpelweg niet hoe de zaken zouden zijn gegaan als Bush wel iets had ondernomen. Het is de mening van één FBI agent dat Bush nalatig is geweest. Een mening die door Moore als feit wordt gepresenteerd.

3 De kijker overtuigen met emotieve argumenten

Als voorbeeld wil ik wederom de toon van de film en het thema van de nutteloze oorlogen

aanvoeren. Moore toont soldaten in Irak die er aanvankelijk zeer van overtuigd zijn dat zij in Irak goed werk leveren. Hun missie is het uitroeien van de terroristen en de vijanden van de Verenigde Staten. De soldaten zijn er duidelijk van overtuigd dat ze daarin zullen slagen. Sterker nog, Moore weet deze mannen en vrouwen zo te portretteren dat het net lijkt alsof zij genieten van oorlog voeren. Door middel van de montage en met name de agressieve teksten in de muziek die Moore onder deze beelden zet, wil hij het beeld schetsen van soldaten die het idee lijken te hebben deel uit te maken van een soort levend videospel waarin zij genieten van het vermoorden van Irakese terroristen. Gaandeweg blijkt echter uit de montage van Moore dat dezelfde soldaten steeds meer beginnen te twijfelen aan het nut van deze oorlog. Er worden geen massavernietigingswapens gevonden, steeds meer soldaten sneuvelen of raken ernstig gewond en verminkt en de soldaten beginnen zich steeds meer af te zetten tegen de regering Bush. Ze hebben het gevoel een tweede Vietnam in te zijn gestuurd, een nutteloze oorlog die alleen maar slachtoffers maakt en alleen maar verliezers kent. Vooral de gewonde soldaten die terug zijn gekomen in de Verenigde Staten om te revalideren vragen zich af waarom zij in hemelsnaam zijn uitgezonden naar Irak. Zij vertellen Moore dat zij in het vervolg op de democraten zullen stemmen en Bush de rug toe keren. Zij zijn

teleurgesteld in de president, want terug in Amerika lijken zij niets meer waard te zijn en beginnen zij steeds meer te twijfelen aan hun bestaansrecht.

Ook toont Moore beelden van gedode kinderen en baby’s die in de armen van hun ouders liggen, terwijl zij uitschreeuwen waaraan deze onschuldige kinderen dit vreselijke lot hebben verdiend. Zij zijn puur en hebben nooit iemand kwaad gedaan. Dit zijn waarschijnlijk beelden die weinig op de Amerikaanse journaals werden vertoond. Moore toont ze echter wel om de kijker ook de andere kant van de oorlog te tonen. De Irakezen die in Irak werden vermoord waren niet alleen terroristen, tijdens een oorlog vallen er ook veel burgerslachtoffers, zelfs onschuldige kinderen vinden de dood. De beelden zijn niet gecensureerd en komen daarom hard bij de kijker aan. Dit zijn beelden die duidelijk door Moore bedoeld zijn om op de emoties van de kijkers in te spelen.

4 De keuze van de kijker kan levensbepalend zijn

Zoals ik hiervoor heb beschreven beweert Moore dat de regering Bush, en dan met name de familie Bush, nauwe banden had met belangrijke families in het Midden-Oosten. De reden om Irak binnen te vallen was volgens de regering Bush het voorkomen dat Sadam Hoessein zijn

massavernietigingswapens tegen de Amerikaanse burgers in zou zetten. Achteraf is gebleken dat er geen sprake was van deze wapens en dat de gehele Amerikaanse bevolking was voorgelogen. Het

resultaat was duizenden onschuldige doden aan zowel de zijde van de Amerikanen als aan de zijde van de Irakezen. Moore beweert dat olie het leidend motief is geweest van Bush. Volgens hem zorgen deze egoïstische belangen ervoor dat Bush het land op de rand van faillissement heeft gebracht en kleeft er bloed aan Bush zijn handen. Als de bevolking dit zat is, zullen zij het

vertrouwen in deze president moeten opzeggen en bij de volgende verkiezingen moeten kiezen voor democraat John Kerry om ervoor te zorgen dat het tij wordt gekeerd. Moore gooit alles in de strijd om de kijker en de toekomstige kiezer ervan te overtuigen dat ze de macht hebben om het leven van de Amerikaanse burger drastisch te veranderen.

Er zijn volgens Bordwell en Thompson drie soorten argumenten waarvan de filmmaker gebruik kan maken om zijn standpunt over te brengen:

Arguments from source

Arguments of source zijn zoals gezegd mensen die door hun expertise en ervaring het vertrouwen van de kijker krijgen. In het geval van Fahrenheit 9/11 maakt Moore onder meer gebruik van een oud FBI topman die vertelt over de relatie tussen de FBI en de regering Bush ten tijde van de aanslagen van 11 september 2001. Deze FBI agent vertelt voor de camera dat zijn afdeling

inlichtingen had verkregen die erop wezen dat er een terroristische aanslag werd gepland tegen de Verenigde Staten. Toen de agent deze informatie voorlegde werd de informatie weggewuifd en zou er volgens Bush niets aan de hand zijn. De FBI agent verklaart aan Moore dat als Bush alerter had gereageerd, de aanslag op het World Trade Center wellicht verijdeld had kunnen worden. Door de statuur van de FBI agent is hij als bron geloofwaardig voor de kijker, het is de bedoeling dat zij daardoor de beweringen van de agent voor waarheid aannemen en de reactie van de Bush-regering in twijfel trekken. Dit wordt natuurlijk versterkt door de manier waarop Moore Bush afschildert, als een domme man die alleen zijn eigen belangen voorop stelt en de belangen van de Amerikaanse burgers vergeet.

Subject centered arguments

Om de kijker van zijn these te overtuigen maakt Moore veelvuldig gebruik van ‘subject centered arguments'. In de documentaire komen voornamelijk mensen aan het woord die zich aansluiten bij de beweringen van Moore. Zoals de hierboven genoemde FBI agent, maar ook een schrijver die zich negatief uitlaat over de regering Bush en Moore bijvalt. Mensen die het niet met Moore eens zijn, of

die een ander idee hebben bij de gang van zaken rondom de gebeurtenissen van 9/11 en de daaropvolgende oorlogen, komen niet of nauwelijks aan het woord.

De soldaten die de oorlog eerst zien als iets goeds, komen later op hun woorden terug en bevestigen het idee van Moore dat deze oorlogen nutteloos bloedvergieten zijn gebleken. De enige mensen die het niet eens zijn met Moore zijn de senatoren die Moore interviewt in Washington als zij onderweg zijn naar een vergadering. Deze senatoren komen alles behalve goed uit de verf omdat Moore ze op zijn typische “Moore manier” op straat overvalt met moeilijke vragen. Moore schiet ze aan met de vraag of het niet goed zou zijn als de senatoren ook hun eigen kinderen naar het front zouden sturen. De senatoren hebben immers veel vertrouwen in de juistheid van de oorlog. Als deze senatoren dan overrompelt een antwoord proberen te formuleren probeert Moore hen onderuit te halen. Of ze gaan helemaal niet op hem in, hetgeen Moore weer ammunitie geeft om de senatoren af te schilderen als onverschillig en niet geïnteresseerd in het leven van gewone Amerikaanse burgers en soldaten die overzees de Amerikaanse belangen verdedigen.

Kortom, Moore gunt de kijker geen andere inzichten, Als er personen zijn die een andere mening zijn toegedaan, zorgt Moore er wel voor dat zij beschadigd en onbetrouwbaar overkomen.

Viewer-centred arguments

Moore gebruikt ook viewer-centred arguments en is hier een meester in. Hij weet de kijker te ontroeren met het verhaal van de zeer patriottistische Lara Lipscomb. Zij is een typische

republikeinse Amerikaanse die zeer positief staat tegenover Bush en het leger ziet als een goede werkgever voor jonge Amerikanen. Zij komt uit een familie waarvan vele leden het land hebben gediend, waaronder nu haar zoon en dochter. Zij is een trotse Amerikaanse die dagelijks de vlag hijst in haar voortuin. De oorlog in Irak ziet zij zoals de regering Bush deze heeft gepropagandeerd; Sadam Hoessein heeft massavernietigingswapens en als hij deze tegen de Verenigde Staten inzet is het lot van het land ongewis. Daarnaast zullen de Amerikanen democratie en vrede moeten brengen in dat deel van de wereld. Haar zoon is op dat moment in Irak om voor deze idealen te vechten. Als Moore enige tijd later weer bij Lipscomb op bezoek komt om met haar te spreken is haar zoon in Irak gesneuveld. Het hele gezin is gebroken en bij Lipscomb zijn duidelijk de twijfels over de

gerechtvaardigdheid van de oorlog toegeslagen. Waarom zijn zij daar? Voor welk doel is haar zoon gestorven? Want het enige dat voor haar duidelijk is geworden is dat haar zoon is overleden en dat het einde van de oorlog nog lang niet in zicht is.

Als zij voor een congres in Washington is, besluit zij naar het Witte Huis te gaan. Daar ziet zij een vrouw zitten die tegen de oorlog demonstreert. Lipscomb vertelt Moore dat zij voor het sterven van

haar zoon deze demonstranten verachtte omdat zij in haar ogen landverraders zouden zijn. Nu ziet zij in dat zij geen landverraders zijn, maar dat zij juist opkomen voor de levens van de soldaten, de demonstranten zijn tegen het bloedvergieten. Als op dat moment nog een vrouw aan komt lopen en de demonstrerende vrouw uitmaakt voor landverrader verliest Lipscomb alle controle. Zij

schreeuwt dat ze de demonstrant met rust moet laten en dat de oorlog nutteloos is. Zij is haar zoon verloren en dat is niet de schuld van de Taliban, maar van de regering Bush die zonder goede reden een oorlog is begonnen welke begint uit te monden in een tweede Vietnam. Moore bouwt het emotionele verhaal van Lipscomb op en eindigt met de emotionele climax van een moeder die ten einde raad is en twijfelt aan alles waar zij vroeger zo stellig in geloofde.