Analyse schema

1 De kijker overtuigen van een nieuw standpunt

Guzzanti wil met deze documentaire het Italiaanse publiek wakker schudden en hen erop

attenderen dat zij tegenwoordig in een land wonen dat op papier een democratie beweert te zijn, maar in de praktijk steeds meer lijkt op een regime dat gebukt gaat onder stevige censuur. Het probleem is volgens Guzzanti dat de gemiddelde Italiaan dit niet meer ziet, dit komt deels door gewenning en deels doordat men niet meer kritisch is. Guzzanti heeft als missie het aankaarten van dit probleem en ze hoopt daarbij een groot aantal mensen te bewegen in opstand te komen en het aftreden van Berlusconi te eisen. Ze komt met nieuwe feiten, niet alleen in Viva Zapatero maar ook al in haar programma RAIot. Daarin sprak zij al over de verminderde vrijheid van meningsuiting en pers in Italië. Deze bewering wordt ondersteund door de bevindingen van Freedomhouse, de organisatie die onderzoek doet naar de vrijheid van pers in de wereld. Uit hun onderzoek is

gebleken dat Italië sinds het aantreden van premier Berlusconi een vrije val lijkt te hebben gemaakt op de lijst van landen die persvrijheid toestaan. Hoe lager een land op deze lijst staat, hoe minder groot de persvrijheid is. Guzzanti vraagt de kijker of ze dit wisten en ze antwoordt gelijk

ontkennend, want als de Italianen dit hadden geweten hadden zij volgens Guzzanti hoger op die lijst gestaan.

157 Dit is een citaat van een van de vrouwen die buiten staat te wachten tot de voorstelling begint. Ze zijn hier niet alleen om te lachen, maar om de regering te laten zien dat zij deze vorm van censuur niet accepteren.

2 De kijker overtuigen met meningen in plaats van feiten

Guzzanti wil de kijker doen geloven dat Italië op het punt staat weer in een fascistische dictatuur te veranderen onder leiding van Berlusconi. Ze maakt zich zorgen over de censuurpraktijken van de regering en de lakse en angstige houding van de Italiaanse journalistiek, maar toont tegelijkertijd ook personen die zich altijd zullen verzetten tegen de macht van Berlusconi. Ze lijkt de kijker angst in te willen boezemen met de bewering dat het land zal afstevenen op een grote ramp als de bevolking niet snel in verzet komt tegen de regering van Berlusconi. Guzzanti lijkt op het eerste gezicht objectiever te werk te gaan in haar documentaire dan Moore, ik zal hier in de vergelijking tussen Moore en Guzzanti op terugkomen. Maar net zoals bij Moore wordt ook af en toe de subjectiviteit van Guzzanti zichtbaar. Dit is niet verwonderlijk omdat het thema van de

documentaire erg persoonlijk is. Dit mag juist in een essay en ironie en sarcasme in de toon van Guzzanti zijn daarom geoorloofde stijlmiddelen die goed bij het essay passen. Dat RAIot is beëindigd heeft kunnen gebeuren omdat Italië in haar ogen geen ware democratie meer is. Zij lijkt dit als een gegeven te poneren maar geeft in de documentaire op geen enkele wijze een definitie van het begrip democratie. Het enige dat ze steeds naar voren schuift is dat een ‘ware democratie’ bestand zou moeten zijn tegen satire. Het feit dat de regering van Berlusconi niet kan omgaan met satire en om die reden een satirisch programma van de televisie weert, ziet Guzzanti als het bewijs dat Italië in werkelijkheid wordt geregeerd als een dictatuur.

3 De kijker overtuigen met emotieve argumenten

Guzzanti geeft in de documentaire veel voorbeelden van collega’s die zeer populaire programma’s op de televisie presenteerden of daaraan meewerkten. Opvallend is dat Guzzanti niet de enige was wiens programma werd geannuleerd. Veel van haar collega’s overkwam hetzelfde zodra zij zich kritisch opstelden tegenover de regering van Berlusconi. Sommigen werden zelfs geconfronteerd met dreigende rechtszaken waarin miljoenen werden geëist als schadevergoeding wegens smaad. Hoewel dit schokkende onthullingen zijn, zijn ze wel veelal gebaseerd op feiten en kan ik Guzzanti niet vaak betrappen op het gebruik van emotieve argumenten. Ze wordt soms emotioneel en boos tijdens verschillende scènes, maar die dragen in mijn ogen niet bij aan het overreden van de kijker. Het lijkt er dus op dat Guzzanti zich in Viva Zapatero niet waagt aan emotieve argumenten maar zich voornamelijk aan de feiten houdt. Ze dreigt echter wel met het argument dat als er nu niet gauw wordt ingegrepen, Berlusconi zichzelf nog meer macht zal toe-eigenen. Italië zal als land veranderen van een democratie naar een dictatuur waarin alles en iedereen die een andere mening is toegedaan dan de premier zal worden gecensureerd.

4 De keuze van de kijker kan levensbepalend zijn

Guzzanti’s doel is de kijker te overtuigen van de corruptie van de regering Berlusconi en diens censuurpraktijken. Het volk zou samen met haar tegen deze praktijken in opstand moeten komen omdat dit de enige manier is om het 'regime' omver te werpen.

Een voorbeeld van de keuzes waarvoor de kijker en de Italianen staan, wordt getoond in de slotscène van de documentaire. Guzzanti besluit de afleveringen van RAIot die niet zijn uitgezonden alsnog op te voeren in verschillende theaters in het land. Deze zullen ook als live stream te zien zijn op het internet. Het theater en het internet zijn nog vrij van censuur. Bij het eerste optreden in Rome stroomt het Auditorium Parco della Musica158 vol met mensen die het optreden willen zien. Het stroomt zelfs zo vol dat een groot deel van het publiek het terrein niet meer op kan komen en het spektakel op maxi schermen moet volgen. Guzzanti en de andere acteurs zijn onder de indruk van de grote getallen bezoekers die op de avond zijn afgekomen. Verschillende van deze bezoekers wordt gevraagd waarom zij op het evenement zijn afgekomen. Allemaal geven ze hetzelfde

antwoordt: deze avond is het enige restje vrijheid wat hen nog rest en zij zullen openlijk vechten voor het behoud van deze vrijheden. Als personages die kritisch zijn op de regering geweerd worden van de televisie, dan zoeken zij deze acteurs zelf wel op. Het is een soort protest tegen Berlusconi, want deze avond is niet alleen voor vermaak alsook het ageren tegen de censuur van Berlusconi. Dit voorbeeld geeft aan dat de kijker zowel direct als indirect door Guzzanti wordt opgeroepen zich te verzetten tegen de censuur van Berlusconi en een bijdrage te leveren aan deze strijd.

Arguments from source

Guzzanti maakt veelvuldig gebruik van zogenaamde talking heads en experts die een bijdrage leveren aan haar these. Zoals de komiek Dario Fó, die als winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur veel aanzien geniet en die door zijn vak veel weet van het bedrijven van satire. Ook Luciano Canfora, een hoogleraar die zich heeft gespecialiseerd in satire legt precies uit wat wel en niet onder satire verstaan moet worden. Zijn uitleg benadrukt dat Guzzanti zich binnen de regels van het genre heeft bewogen. Dit is een argument dat voor de kijker extra zwaar weegt omdat het wordt verteld door een expert.

Daarnaast komen er verschillende buitenlandse journalisten en komieken aan het woord die beschrijven hoe de pers en de satire in hun land werkt. Hieruit blijkt dat er in het buitenland veel

soepeler wordt omgegaan met satire. Sterker nog, uit de verhalen komt naar voren dat politici het heel normaal vinden om op de hak genomen te worden. Men zou bijna kunnen zeggen dat politici die niet in een sketch voorkomen, ook niet erg populair zijn bij de bevolking.

Subject centerd arguments

De talking heads waarvan Guzzanti gebruik maakt zijn voornamelijk personen die het eens zijn met de comédienne. Zij onderstrepen haar these dat mensen die kritiek uiten op de regering Berlusconi zonder pardon op straat worden gezet. Guzzanti laat echter ook personen aan het woord die het niet met haar eens zijn en die geloven dat de keuze van de RAI om het programma te annuleren een juiste was. Opvallend is echter wel dat Guzzanti nadrukkelijk aanwezig is bij de interviews met personen die het niet eens zijn met haar stelling. . Zij probeert de argumenten van de tegenstanders tijdens het interview te weerleggen waardoor zij minder geloofwaardig overkomen. Door middel van onder andere cross-cuts toont Guzzanti dat de argumenten die zij geeft feitelijk juist zijn en dat de geïnterviewde het op dat moment niet bij het juiste eind heeft.

Viewer-centred arguments

Guzzanti kan niet meer voor de televisie werken, zelfs het winnen van de rechtszaak bij het

Hooggerechtshof heeft niet bij kunnen dragen aan het veranderen van haar situatie. Dit ondanks het feit dat het programma RAIot met de eerste en enige aflevering miljoenen kijkers heeft getrokken. Guzzanti besluit daarom dat als zij niet meer op de televisie haar programma mag maken, ze dan maar het theater ingaat en op het internet gaat. Dit resulteert zoals eerder gezegd in een theatertour die live uitgezonden wordt op het internet en op grote schermen in parken en pleinen in de

omgeving van het theater. We zien de acteurs zich aankleden en klaarmaken voor de show, terwijl in een cross cut duidelijk wordt dat het theater en het park volstromen. We horen de stem van Guzzanti die zegt dat zij een komiek is die de misstanden in de maatschappij wil aankaarten en dat zij dit kan doen door de steun van haar vrienden, familie en collega’s. Maar de belangrijkste steun komt van de Italianen die, ondanks alle tegenwerkingen van de regering Berlusconi, massaal naar haar shows komen kijken. Deze mensen wil zij bedanken voor hun steun en samen met hen houdt ze vertrouwen dat het tij in Italië nog kan keren. Gedurende de documentaire lijkt Guzzanti de

suggestie te wekken dat als er geen mensen zijn zoals zij die deze misstanden in de Italiaanse maatschappij aankaarten, het land zal afglijden en onder de macht van Berlusconi zal zwichten. De climax van de documentaire is dat de parken en steden volstromen met mensen die Guzzanti wél

willen zien en zo hun steun betuigen aan de comedienne en tegelijkertijd opkomen voor de vrijheid van meningsuiting in hun land.

De keypoints van de essay film volgens Laura Rascaroli: Guzzanti als enunciator

Net als Moore is Guzzanti een sterke aanwezigheid in haar documentaire. Ze is veel voor de camera te zien in interviews en ook in haar rol als comédienne in beelden van de enige aflevering van RAIot. Als Guzzanti niet direct in beeld is, is haar voice-over een autoritaire aanwezigheid. Dit is

voornamelijk te wijten aan haar serieuze maar vaak ook sarcastische toon Net zoals Moore is de voice-over van Guzzanti een begeleider bij de beelden, maar haar stem leidt ook de kijker. Daardoor komt de perceptie van Guzzanti duidelijk naar voren. Door deze niets verhullende voice-over durf ik te stellen dat de kijker de gedachtegang van Guzzanti kan volgen en dat zij daarom voldoet aan deze specifieke eis die Rascaroli heeft geformuleerd.

Een belangrijke vraag is volgens Rascaroli of Guzzanti ook kritisch is naar zichzelf en of zij ooit haar eigen werk in twijfel trekt. Ik kan me voorstellen dat Guzzanti af en toe heeft getwijfeld aan haar programma en onzeker is geweest over de reden waarom haar programma werd geannuleerd. Maar al gauw staat voor haar vast dat zij niets fout heeft gedaan en gaat ze de strijd aan met Berlusconi en de advocaten van de RAI. Ze vraagt hoogleraar satire Luciano Canfora wat satire precies inhoudt en komt samen met hem tot de conclusie dat zij precies datgene heeft gedaan wat men normaliter onder satire zou verstaan.

Guzzanti lijkt niet de traditionele documentaire maakster die constant bezig is met

zelfreflectie. Sterker nog, zij lijkt zo gedreven en zeker van haar gelijk dat zij in deze documentaire alles op alles zet om te bewijzen dat zij gelijk heeft.

De rol van de kijker

De kijker van de documentairefilms van Guzzanti heeft net zoals bij Moore niet echt een actieve rol zoals Rascaroli deze graag zou zien. De kijker wordt onderwezen en grotendeels bij de hand genomen, maar anders dan bij Moore komen er meer verschillende visies aan bod. De kijker krijgt daardoor de kans om een andere kant van het verhaal te horen en daaruit zijn conclusies te trekken. Zo kan de kijker het oneens zijn met Guzzanti en vinden dat zij satire inderdaad niet goed heeft begrepen. Deze conclusie kan de kijker bijvoorbeeld trekken nadat deze heeft gezien hoe satire in het buitenland bedreven wordt. Guzzanti wil daarmee tonen hoe satire in het dagelijkse (televisie) leven wordt ingezet als een alom geaccepteerd medium, zonder dat de makers bang hoeven te zijn

te ver te gaan en door de overheid te worden geboycot. Guzzanti is hierin net zo sturend als Moore dat is in zijn documentaires. Het standpunt dat zij zelf innemen wordt duidelijk meer belicht en uitgelegd dan het tegenovergestelde standpunt. Guzzanti is hierin echter veel minder sturend dan Moore die geen enkel alternatief geluid in zijn documentaires ten gehore brengt. Guzzanti’s betoog is veel genuanceerder omdat ze ook mensen aan het woord laat die het duidelijk niet met haar eens zijn. Zo is er voor de kijker meer ruimte om het ook oneens te zijn met Guzzanti en kunnen we dus, in Rascaroli’s termen van een ‘open vorm’ spreken. De kijker participeert echter niet echt in

Guzzanti’s documentaire en er is ook geen sprake van een dialoog tussen haar en de kijker. Voor de definitie van de essayistische documentaire is dit echter geen bezwaar, omdat de essayistische documentaire zich ook binnen de traditionele kaders van de documentaire vorm beweegt. De filmmaker hoeft dan niet per se een dialoog aan te gaan met zijn kijker. En omdat Guzzanti juist beide kanten van het verhaal toont, haar eigen verhaal en het verhaal van haar criticasters, laat zij de kijker, meer dan Moore, vrij een eigen conclusie te trekken.

De besproken thema’s

De verschillende thema’s die in Viva Zapatero aan de orde komen zijn: Wat is satire?, Wat is

censuur?, Waarom wordt Guzzanti geweerd van televisie?, Is Italië een democratie of een dictatuur? Waaruit bestaat vrijheid pers en meningsuiting en opkomst van een nieuw fascisme?159

Bovenstaande thema’s en vragen worden gedurende de documentaire opgeworpen door de filmmaakster. De vraag of Italië te maken heeft met een nieuwe vorm van fascisme is een vraag die lijkt in te spelen op de angst die Guzzanti bij de kijker probeert op te wekken. Het fascisme is natuurlijk een donkere periode in de Italiaanse geschiedenis en de angst dat dit weer zou kunnen gebeuren zal de gemiddelde Italiaan op zijn zachts gezegd niet prettig vinden.

De vragen die Guzzanti opwerpt worden gaandeweg veelal beantwoord. Of de

beantwoording op deze vragen objectief is, of de persoonlijke mening van Guzzanti weergeven lijkt daarbij niet relevant te zijn. Deze documentaire is subjectief te noemen omdat de persoonlijke visie van Guzzanti steeds nadrukkelijk naar voren, haar stem is overduidelijk leidend.

Volgens Rascaroli maakt het essay geen gebruik van een gesloten retoriek en is het einde vaak open. Bij Guzzanti is dit naar mijn mening tweeledig. Aan de ene kant geeft zij op bijna alle opgeworpen vragen een antwoord, in die zin is er sprake van een gesloten retoriek. Maar is het tegelijkertijd wel degelijk open omdat Guzzanti ruimte laat voor hoor en wederhoor. Guzzanti toont de kijker meerdere meningen, waarbij haar eigen voice en mening de boventoon blijft voeren.

Verder eindigt Guzzanti haar documentaire met de vraag of haar stem en die van haar aanhangers en collega’s ooit nog gehoord zullen worden. Op het moment van het maken van de documentaire is Guzzanti alleen nog maar te zien in het theater, waar zij de overige afleveringen van RAIot opvoert. Zij probeert desondanks een groot deel van de bevolking te bereiken door de shows via het internet in een livestream beschikbaar te stellen. Ze hoopt daarmee dat zij genoeg mensen kan mobiliseren om voldoende druk uit te oefenen op de premier en op deze wijze ervoor te zorgen dat ze weer op de nationale televisie mag terugkeren. In die zin kan de film als geheel als één open vraag

beschouwd worden en zet Guzzanti de kijker er toe aan hierop zelf een antwoord te formuleren, zelf zal ze door gaan met haar strijd, het is aan de kijker zelf te besluiten of en hoe hij hieraan deel wil nemen.