Hoofdstuk 4 Linggadjati
5.4 Na afloop van de Conferentie
Het zou na de beëindiging van de RTC nog even duren voor de regering het wetsontwerp voor de soevereiniteitsoverdracht indiende bij de Tweede Kamer: tot 22 november moesten de fracties erop wachten en daarna duurde het nog tot 6 december voor het debat over de RTC startte.239 In de tussentijd zaten de kranten echter niet stil. Na afloop van de conferentie werd eerst uitgebreid stilgestaan bij hetgeen er was afgesproken en hoe de buitenwereld daarop reageerde. Het Parool deed dat minder dan de Volkskrant op pagina 1 en bijna even zo vaak 236 Het Parool, 2-11-1949, 1. 237 Het Parool, 2-11-1949, 1. 238 De Volkskrant, 4-11-1949, 1. 239 Stempels, 221-227.
op pagina 3. Enerzijds is dat opmerkelijk, want Het Parool had in eerdere periodes vaak de grootste hoeveelheid berichten op 1 (zie diagram 55). Anderzijds kan het aangeven dat de druk er voor de Volkskrant af was. Nu de krant geen invloed meer kon uitoefenen, hoefde ze ook geen blad meer voor de mond te nemen en kon ze vrijuit berichten over hetgeen er gebeurd was en gebeuren zou.
Diagram 55
Op 3 november 1949 opende Het Parool met het nieuws dat de VN tevreden was over de behaalde resultaten, ook de positieve berichtgeving van kranten uit het buitenland was bij Het
Parool nieuws. De KVP was minder blij met die aandacht van de VN, zo bleek aan het eind
van november. De partij stelde toen in het commissieverslag over de regeringsverklaring enige pikante vragen over de uitgeoefende buitenlandse druk.240 De Volkskrant besteedde dan ook minder aandacht aan de positieve sfeer in de ‘UNO’241 – slechts een nieuwsbericht van nog geen honderd woorden. Een en ander kan ook worden verklaard door het verschil tussen ochtendkrant en avondkrant. Het Parool kon op 2 november haar verslag van de slotzitting meenemen, terwijl de Volkskrant dat pas een dag later kon doen. De keuze tussen de
nieuwswaarde van een gebeurtenis en de vreugde van een partij daarover, lag natuurlijk voor de hand.
Wel was er bij de Volkskrant direct veel aandacht voor de wensen van de minderheidsgroeperingen, die hun recht op zelfbeschikking wilden opeisen voordat de
240
Het Parool, 20-11-1949, 3.
241
soevereiniteitsoverdracht plaats zou hebben.242 De krant hield rond de onderhandelingen en de afloop ervan de negatieve punten goed in de gaten en bracht ze al snel. Bij Het Parool zou het echter nog een week nemen voor die eerste smet op het geluk van het afsluiten van de RTC viel. Het Nationaal Jongeren Verbond – strijders voor rijkseenheid – had een
vergadering georganiseerd waarop de minderheidsgroeperingen van Timor, Minahassa en Ambon hun woord mochten doen. De manier waarop Het Parool daarvan verslag deed, was op z’n zachtst gezegd opmerkelijk. De kop luidde ‘Laatste verzet der minderheden. Protest tegen besluit RTC’, de ‘tegenstand’ van de minderheden noemde de krant ‘verbitterd’
n die op de on zelfs m deze e, kte 243 . Voor een krant die vrijheid hoog in het vaandel had staan, waren dat saillante benaminge een sfeer toonden die alleen bij Het Parool zichtbaar was. Voor alles wilde Het Parool zelfbeschikking voor de VSI. Alles wat dat in de weg kon liggen – dus ook het
zelfbeschikkingsrecht van minderheden – moest vooral niet gehoord worden. ‘Waar gehakt wordt, vallen spaanders’, zo leek de heersende gedachte. De Volkskrant stond niet zo barricaden voor een zelfstandige VSI en alles wat tegen de overdracht van soevereiniteit k pleiten, was een argument dat de katholieke krant maar al te graag bracht. De Volkskrant namelijk, deed in een commentaar uit de doeken wat haar standpunt in deze was: ‘En wat dan nog theoretisch aan zelfbeschikkingsrecht is overgebleven, lijkt practisch, en misschien formeel, waardeloos. (...) Dit is voor ons een zwarte bladzijde van de Conferentie. De zelfbeschikking is er niet tot haar recht gekomen. God geve, dat de geschiedenis niet o fout de Conferentie eens te boek moet stellen in zwarte omslag.’244 Wat dit in essentie toond was dat waar de Volkskrant mislukkingen in de conferentie zelf zocht – dus in de gemaa afspraken aldaar - Het Parool dat deed in de houding die tegenstanders, dus de minderheden, van het akkoord zich aanmaten. De Volkskrant wilde een beeld schetsen waarin de conferentie een mislukking was, Het Parool een beeld waarin de RTC was geslaagd, maar er nog
gerommel was bij groepen in de marge. Dat verschil in kleuren is ook duidelijk terug te zien in diagram 56. Het Parool schoot extremer uit in de meningen die de krant te berde bracht. Wat daarbij wederom opviel was dat de krant zich negatiever uitliet in de specifieke berichtgeving dan de Volkskrant.
242 De Volkskrant, 3-11-1949, 5. 243 Het Parool, 7-11-1949, 1. 244 De Volkskrant, 9-11-1949, 1.
Diagram 56
De commentaren die in deze periode door Het Parool werden geschreven, lieten dat ook zien. Het Tweede Kamerlid Frans Goedhart (PvdA) schreef onder zijn pseudoniem Pieter ’t Hoen een reeks artikelen over de op de Rondetafelconferentie bereikte overeenkomsten. Daarbij kon hij het doorgaans niet nalaten fel uit te halen naar Nederland, bijvoorbeeld wanneer het de economische onderhandelingen betrof. ‘De financieel-economische overeenkomsten, die de RTC thans opgeleverd heeft, maken niet de indruk, dat de Nederlandse delegatie zich door dit inzicht [het inzicht dat een stevige positie in de Indonesische economie van groter belang is dan een snelle aflossing van de schulden, LH] heeft laten leiden. Het ontbreekt de
Nederlandse regering klaarblijkelijk nog aan een positief toekomstplan, die onze politiek ten aanzien van Indonesië op duidelijke wijze formuleert.’245 Een dag later is zijn toon nog veel feller. Onder de kop ‘Moet Nederland per se eigen ruiten inwerpen?’, schreef ’t Hoen: ‘Met welke onrealistische illusies in het bijzonder de financiële deskundigen van de Nederlandse delegatie naar de R.T.C. zijn gegaan, kan blijken uit de voorstellen, die zij aanvankelijk aan de Indonesische delegaties hebben voorgelegd. Zij stelden o.a. de eis, dat het directorium van de staatsbank van de R.I.S. straks door Nederland benoemd zou moeten worden.’246 Beide kranten besteedden sowieso verhoudingsgewijs veel commentaren aan de kwestie (zie diagram 57). Opmerkelijk is dat de Volkskrant procentueel minder nieuws plaatste dan Het
Parool: in voorgaande periodes was dat vaak andersom. De katholieke krant plaatste veel
achtergrondartikelen over de inhoud en de gevolgen van de uitkomst van de
Rondetafelconferentie. Die achtergrondartikelen waren alle neutraal, zo niet de commentaren
245
Het Parool, 18-11-1949, 5.
246
die bijna allemaal negatief waren, behalve waar het een commentaar van Romme betrof: hij had oog voor de verschillende opvattingen die er waren omtrent de uitkomsten van de
conferentie en schreef een commentaar dat zo genuanceerd was, dat het ook een beschouwing genoemd had kunnen worden. Dat was een groot verschil met eerder. Dat de
onafhankelijkheid van Indonesië feit zou worden, was de Volkskrant duidelijk. Nu ook de manier waarop dat zou gebeuren, goeddeels duidelijk was, had Romme weinig meer te verliezen en kon hij het beeld zoals dat door de feiten geschetst was, inkleuren – zij het negatief.
Diagram 57
In de algemene berichtgeving (waarop de Volkskrant sowieso haar pijlen richtte), was het katholieke dagblad bijna in een kwart van de gevallen negatief (zie diagram 58). De krant schreef vooral over incidenten die hadden plaatsgevonden in Indonesië. Bijvoorbeeld op 14 november: ‘Moord en ontvoering op Java’, luidde de kop van een nieuwsberichtje. ‘De administrateur O.J.A. Munters is ten Noorden van Malang op Java vermoord. Hij laat een vrouw en twee kinderen achter.’247 Wonderlijk aan het bericht was, dat het niet duidelijk was wie deze ‘moord’ had gepleegd en waarom, volgens wie het moord was en niet bijvoorbeeld doodslag. Hetzelfde geld voor een berichtje dat eronder staat: ‘Indonesiër na “verhoor” overleden’248. Wederom werd het niet precies duidelijk wat er nou was gebeurd, maar de
Volkskrant had haar mening al klaar en beschuldigde de politie op Indonesië van
mishandeling. Overigens plaatste de krant ook een groot aantal berichten over incidenten
247
De Volkskrant, 14-11-1949, 1
248
waarvan de berichtgeving op zichzelf neutraal was (zoals diagram 59 laat zien werden er vooral nieuwsberichten geplaatst), waarbij hoor en wederhoor had plaatsgevonden en waarbij duidelijk was wat er precies was gebeurd. Maar van de hoeveelheid van die berichten, ging ook iets negatiefs uit (in Het Parool werd er veel minder aandacht aan de incidenten geschonken).
Diagram 58
Diagram 59
Halverwege november zagen de kranten ook de regeringsverklaring tegemoet. In het licht daarvan moesten de uitspraken die Romme deed op het partijcongres van de KVP voor de voorstanders van de RTC een opluchting zijn gebleken. Het Parool noemde diens rede ‘meesterlijk’: ‘Daar was allereerst de erkenning, dat de ter R.T.C. ontworpen Nederlands-Indonesisch Unie een heel stuk verschilde van de bedoelingen, welke in het K.V.P.-program
zijn neergelegd. En tevens, er vlak boven op, de mededeling, dat de spreker met het Unie-statuut en de andere overeenkomsten toch niet zo ontevreden was’.249 Maar ook in zijn sterartikel naar aanleiding van de het aan de Tweede Kamer aangeboden wetsontwerp, werd duidelijk dat Romme niet degene zou zijn die dwars zou gaan liggen. Volgens hem zou ‘de Nederlandse aanvaarding een feit worden.’250 Of dat het ook werd, zou na het debat in de Tweede Kamer blijken.
249
Het Parool, 14-11-1949, 1.
250