Alle rechten op verspreiding, met inbegrip van film, broadcast, fotome- chanische weergave, geluidsopnames, electronische gegevensdragers, uittreksels & reproductie, zijn voorbehouden.
De auteur is verantwoordelijk voor de correctie en inhoud.
© 2020 united p. c. Uitgeverij
Gedrukt in de Europese Unie op milieuvriendelijk gebleekt papier, geheel chloor- en zuurvrij.
Annie Van Mulders
MINI-THEORIETJES
DIE COMPETENTIES HOGER TILLEN Een bijbel om jezelf of anderen te coachen
INHOUD
Voorwoord
1. Assertiviteit als levenshouding a. Stap 1: zet je angst opzij
b. Stap 2: je leven bepalen en bewaken c. Stap 3: geef je macht niet weg d. Stap 4: werk aan je zelfvertrouwen
e. Stap 5: wees bewust van wat je zonder woorden zegt
2. Communicatie
a. De valkuil van je eigen interpretaties b. De interpretaties van anderen c. Het gedrag van de ander bijsturen d. Speel op de bal
e. Verboden woorden
2. Wetenswaardigheden over communicatie a. Je positie in de dialoog
b. Communicatieniveaus c. Communicatiestijlen 3. Luisteren
4. Inleving
5. Opkomen voor jezelf 6. Gesprekstechnieken 7. Aandacht
8. Elk zijn gebruiksaanwijzing of ergernis a. Verschil in ontwikkelniveau b. Verschil in persoonlijkheid – MBTI
9. Gedachten lezen en verwachtingen koesteren 10. Gevoelens uiten
11. Vluchten of Leren 12. Goed leiderschap
a. De valkuil van macht b. Geen leider zonder volgers
c. Het evenwicht tussen ondersteuning en stevigheid
d. Delegeren
e. Ontwikkeling van medewerkers f. Motiveren
g. informeren en communiceren
13. Stressmanagement
a. Elkeen reageert anders b. Zorgen maken
c. De lat ligt te hoog
14. Controle
15. Performance Management 16. Competentiemanagement
a. competenties in kaart brengen b. functioneringsgesprekken
c. verschil tussen evaluatiegesprek en functioneringsgesprek
d. het geijkte competentiemanagement
17. Training en opleiding a. coaching b. intervisie
18. Presentatietechnieken 19. Vergaderen
a. informeren b. overleggen
20. Conflicthantering
VOORWOORD
Gedurende vele jaren mocht ik de coach zijn van mannen en vrouwen op diverse niveaus in organisaties.
Zij waren vragende partij om hen te begeleiden bij het ontwikkelen van die specifieke competenties die hen in de weg stonden om een stap verder te kunnen zetten.
Voor de één betekende die stap een trapje hoger op de carrière ladder, voor de ander betekende die stap een betere relatie met ondergeschikten of collega’s. Er waren mensen die enkel maar wilden beter worden in die specifieke aanpak die hen zo moeilijk lukte. Dat ging van plannen en organiseren tot het ontwikkelen van een strategische visie. Er waren mensen die wilden vechten tegen één vijand, namelijk hun gebrek aan zelfvertrouwen. Er waren mensen met conflicten, er waren frustraties, er waren aspiraties… Ik heb met velen een deel van hun reis mogen afleggen en ik ben hen er dankbaar voor.
Omdat de vraag steeds bleef terugkomen van coachees die zo graag een naslagwerkje wilden met al die zogenaamde kapstokjes die ze hadden meegekregen tijdens onze sessies, ben ik uiteindelijk bezweken om dit boek te schrijven.
Tegen de goede regels in heb ik geen literatuurlijst toegevoegd om de eenvoudige reden dat ik al zolang met zoveel diverse theorieën en wetenswaardigheden werk dat ze als het ware zijn gaan versmelten met mijn gedachten. Ik zou er ook een onnoemelijk lange
periode moeten over doen om terug te vinden wat ik ooit heb opgeslagen, gelezen, verwerkt, bewerkt en gebruikt.
Ik hoop dat velen uit dit boek moed en wetenschap kunnen putten om een gelukkige wending te geven aan hun loopbaan en aan hun leven.
1 - ASSERTIVITEIT ALS LEVENSHOUDING
Van welke kant ik het ook bekijk, ik kom telkens weer terug op die basis van assertiviteit wanneer ik naar mensen luister die zich op een prettige manier willen uitdrukken en bewegen in een professionele omgeving.
Jammer genoeg heeft assertiviteit een foute connotatie in onze hoofden. Velen zien assertiviteit nog steeds als een soort van onbevangen mondigheid om anderen de pas af te snijden. Dat is alles behalve een goede manier om goede relaties op te bouwen of om te integreren in een groep of organisatie.
Wat is assertiviteit dan wel? Een assertieve houding en communicatie is niets anders dan op een respectvolle manier ten aanzien van anderen je eigen standpunt aangeven en voor jezelf opkomen. Zo simpel.
Toch zien we dat een heel groot percentage van de bevolking hiermee worstelt. Vaak zijn we te subassertief. Dat wil zeggen: we kruipen in onze schulp, we zoeken uitvluchten, we draaien om de brij heen, we laten anderen bepalen wat we doen. Daar is niets op tegen, zolang je er bewust voor kiest. Het wordt pas een probleem wanneer je jezelf niet meer goed voelt bij dat wegcijferen. Je bent dan wel bijzonder respectvol naar anderen toe, maar je komt niet op voor jezelf, en dat laat zich voelen.
Een andere – maar niet betere – manier om te bereiken wat je wil is een grote mond opzetten, de ander de loef
afsteken nog voordat die zich heeft kunnen manifesteren. We spreken dan van agressieve communicatie. In dat geval kom je wel degelijk op voor jezelf, maar is het respect naar de ander toe ver te zoeken. Zo komen mensen in de afzondering, ze sluiten zichzelf uit, maken zichzelf niet bemind en ze hebben het moeilijk om zich te integreren in de groep.
Waarom blijkt het toch zo moeilijk te zijn om op een aanvaardbare manier voor anderen toch je eigen leven te kunnen leiden? Het antwoord is in alle gevallen:
angst. We komen niet op voor onze eigen mening of voor onze eigen belangen omdat we bang zijn de ander te kwetsen, omdat we bang zijn de liefde of de vriendschap te schaden, om de ander te verliezen, om geïsoleerd te raken, om afgewezen te worden, enz. We gaan er als het ware van uit dat anderen met getrokken wapens klaar staan om ons af te schieten als we maar iets of wat laten blijken wat we zelf willen.
Het is niet anders voor degenen die zich eerder agressief gedragen. Let wel, het agressieve hoeft niet per se fysisch te zijn. Ook taal kan bijzonder scherp snijden, soms nog pijnlijker dan fysische pijn. Ook hier geldt angst als boosdoener en gaan we ervan uit dat de ander ons zal afwijzen, zal afkeuren, zal tegenwerken.
We denken de ander slimmer af te zijn door zelf als eerste de degens te kruisen en de aanval in te zetten, nog voordat de ander iets heeft kunnen zeggen of doen. Denk aan die collega die pissig tegen je doet
vanaf de eerste dag dat je aan boord komt. Het kan toch niet zijn dat jouw persoon daar voor iets tussenzit.
Het gaat in dit geval meer om haar angsten dan om hetgeen jij bent of doet. Misschien is ze bang dat ze haar baan omwille van jou zal verliezen, of misschien verwacht ze dat je haar een hoop werk bezorgt om je in te werken. Er kunnen een heleboel goede redenen zijn.
Alleen heeft zij dan niet voldoende geleerd om op een assertieve manier te brengen wat haar dwars zit, maar gaat ze vervelend doen in de hoop dat de ander daardoor geen gevaar meer betekent.
Of we nu subassertief of agressief optreden, angst is altijd de drijfveer. We vermijden conflicten, afwijzing, terechtwijzing, aandacht, kortom alles wat we niet willen of wat we niet willen verliezen door middel van een foute communicatie die er uiteindelijk voor zorgt dat we ons al even misselijk voelen.
Er worden nogal wat cursussen assertiviteit op de markt aangeboden, de ene al beter dan de andere, maar weinige komen tot de essentie. Het is niet de bedoeling dat we onze wereld herschapen tot een veelheid van individuen die enkel maar op zichzelf zijn gericht. Assertiviteit betekent welbevinden voor jezelf, in harmonie met je omgeving. En je hoeft niet eens je persoonlijkheid te veranderen om het te leren.
Het is jammer om te horen dat een koppel aan het scheiden gaat omdat mevrouw een training assertiviteit heeft gevolgd. Dat kan toch niet de
bedoeling zijn? Belangrijk is dat je jezelf blijft, dat je respect toont voor de eigenheid van die ander, zonder jezelf te verloochenen. Goede manieren zijn hier niet uit den boze.
Zoals bij vele competenties en vaardigheden gaat het om een leertraject dat oefening vergt en bovenal de wil en de overtuiging om er aan te werken. Je kan niet van de ene dag op de andere van gedrag veranderen, net zo min als je van de ene dag op de andere kan leren gitaar spelen of een ander instrument. Het vergt input van een mentor of een coach, en vooral veel oefening, vallen en opstaan en bijsturen. En ook al kan het gebeuren dat je niet tot de eindmeet geraakt, dan toch kan je al een heel eind op weg geraken en zelfs mocht de winst klein zijn, het blijft winst.
In mijn praktijk heb ik vele malen gezien dat mensen die erin slagen om voldoende te oefenen met assertiviteit een andere en veel meer open manier van communiceren beginnen te hanteren. Ze stappen op mensen af en durven ook moeilijke onderwerpen aan te kaarten. Met succes.
Stap 1: Zet je angst opzij.
Maslow is degene die de piramide bedacht die aangeeft dat er bepaalde voorwaarden nodig zijn om tot zelfrealisatie te komen. Onze eerste prioriteit is voldoen aan onze fysiologische behoeften. Iemand die omver valt van de slaap is niet in staat om gelijk welke arbeid te verrichten, laat staan creativiteit aan de dag te leggen. Onze tweede prioriteit is veiligheid. Een arbeider zal niet erg productief zijn aan een lopende band wanneer hij voortdurend dreigt omver gereden te worden door voorbij razende heftrucks. We komen pas tot zelfverwezenlijking wanneer we ons sociaal geaccepteerd voelen en gewaardeerd. Vele leidinggevenden hebben tot op vandaag nog niet begrepen dat medewerkers niet in staat worden gesteld om het beste van zichzelf te geven wanneer er voortdurend wordt gedreigd met ontslag of met andere maatregelen. Door dreigingen duwt men mensen in de onveiligheidsmodus, waardoor verdere en hogere stappen onmogelijk gemaakt worden.
Het is dus van belang dat we ons ervan bewust worden dat angst geen goede raadgever is wanneer we onszelf verder willen ontwikkelen. Maar angst wordt gecreëerd vanuit een irreële en irrationele gedachte. Onze opdracht is dus eerst om die irrationele gedachten te bannen. De beste manier om dit aan te pakken is jezelf voortdurend de vraag te stellen: ‘wat kan er mij overkomen als ik dit doe?’ en vervolgens alle mogelijke gevolgen op een rijtje te zetten. Je zal merken dat de uitkomsten minder beangstigend zijn dan je eigenlijk dacht.
Een veel voorkomend obstakel dat ik ben tegengekomen op dit vlak is het machtsmisbruik van leidinggevenden, waarbij men mensen het gevoel geeft dat ze voortdurend op de toppen van hun tenen moeten lopen om geen sancties op te lopen. Zij beseffen niet dat ze op die manier een vicieuze cirkel in gang zetten waarbij alleen al de opgeroepen stress ervoor zorgt dat mensen fouten maken of gaan
Stap 2: Je leven bepalen en bewaken.
Beeld je even je leven in als een cirkel. Een cirkel waarin alles bij elkaar is verzameld: je fysieke verschijning, je gezondheid, je werk, je ervaringen, je manier van denken, je persoonlijkheid, je familie, de plaats waar je leeft, kortom, alles wat je leven tot hiertoe inhoudt en in de toekomst zal inhouden.
Rondom jouw cirkel zijn er andere cirkels: de levens van andere mensen om je heen, met hun specifieke eigenschappen, ervaringen en omstandigheden. Je cirkel is een geschenk dat je krijgt, je mag genieten van alles wat het leven je brengt. Maar er zijn ook voorwaarden en verplichtingen aan verbonden.
Misschien zit het leven niet altijd mee, misschien heb je tegenslagen gekend. Moge deze je sterken en je helpen om jezelf meer tot ontplooiing te brengen en/of anderen bij te staan.
Je hebt ook talenten gekregen met de bedoeling ze te ontdekken en ze verder uit te werken. Doe waar je goed in bent, dat vind je doorgaans ook prettig en daar haal je ook voldoening uit.
Maar vooral: je plicht bestaat er vooral uit om de koers van je leven zelf in handen te houden, om te bepalen welk leven je wil leiden en op welke manier.
En hoewel ik ervan overtuigd ben dat we hierin zelf de hand hebben, ben ik me er ook van bewust dat er soms omstandigheden op ons afkomen waar we in het geheel geen vat op hebben. Zo kan bijvoorbeeld de bliksem op je dak slaan. Maar ook al kunnen we bepaalde zaken niet sturen, we zijn wel in staat om er op een bepaalde manier mee om te gaan. Daar ligt onze keuzemogelijkheid en daar ligt uiteindelijk het grote verschil.
Dit gegeven doet me terugdenken aan de periode dat ik de opdracht kreeg van een multinational om mensen op te vangen na een collectief ontslag. Toevallig waren er in die groep twee mannen met ongeveer hetzelfde profiel en dezelfde professionele status: ze waren veertigers met een gezin waarvan de kinderen hogere studies deden, ze hadden beiden een lange loopbaan in dit bedrijf en hadden zich opgewerkt tot een leidinggevende functie. Toen ik met hen een individueel gesprek had viel me het verschil in houding bijzonder op. De eerste had het erg moeilijk om zijn
