Overheidsaansprakelijkheid in Engeland en Nederland
Roosmalen, H.J.T.M. van
Citation
Roosmalen, H. J. T. M. van. (2007, January 11). Overheidsaansprakelijkheid in Engeland en
Nederland. Meijers-reeks. Sdu Uitgevers, Den Haag. Retrieved from
https://hdl.handle.net/1887/8768
Version: Not Applicable (or Unknown)
License: Licence agreement concerning inclusion of doctoral thesis in the
Institutional Repository of the University of Leiden
Downloaded from: https://hdl.handle.net/1887/8768
Note: To cite this publication please use the final published version (if applicable).
Overheidsaansprakelijkheid in Engeland en Nederland
Overheidsaansprakelijkheid in
Engeland en Nederland
PROEFSCHRIFT
ter verkrijging van
de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van de Rector Magnificus Dr. D.D. Breimer, hoogleraar in de faculteit der Wiskunde en
Natuurwetenschappen en die der Geneeskunde, volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op donderdag 11 januari 2007 klokke 15.00 uur
door
Hendrika Johanna Theodora Maria van Roosmalen
geboren te Drunen in 1975
Promotiecommissie:
promotor: prof. mr. Th.G. Drupsteen referent: prof. mr. J.E.M. Polak leden: prof. mr. T. Barkhuysen
prof. mr. M.H. Wissink (Rijksuniversiteit Groningen) prof. mr. W.J. Zwalve
Lay-out: Anne-Marie Krens – Tekstbeeld – Oegstgeest
© 2007 H.J.Th.M. van Roosmalen ISBN 978-90-12-11846-0
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomati- seerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.
Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16b Auteurswet 1912 jo. het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471, en art.
17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (art. 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de auteur te wenden.
No part of this book may be reproduced in any form, by print, photo print, microfilm or any other means without written permission from the author.
Aan mijn moeder In herinnering Aan mijn vader
Woord vooraf
Niet lang voor de millenniumwisseling was ik druk met voorbereidingen voor een jaar studie in Engeland. Op gesprek bij een beursverlenend comité vertelde ik dat ik belangstelling had voor vakken als administrative en constitutional law.
Daar deed men niet aan in Engeland, zo hield men mij voor. Dat zag er niet best uit, dacht ik. Toch vertrok ik aan het begin van het nieuwe studiejaar naar Oxford. Niet met een bang hart overigens, want in het kader van mijn afstu- deerproject had ik al kennis gemaakt met dikke handboeken over Engels publiekrecht (dat dus wel degelijk bestond). De scriptie die uit dat onderzoek voortvloeide (The King can do no wrong, Meijers-reeks 17) kan men zien als een voorstudie van dit proefschrift.
Mijn college tutor in het St John’s College reageerde enthousiast toen ik hem mijn nog vage plannen voor een proefschrift over overheidsaansprakelijkheid toevertrouwde. Het was goed, zei hij, dat studenten naar Engeland komen om kennis te maken met het common law. Dan kunnen zij later ’thuis’ vertellen hoe dat werkt. Mijn missie was een feit. Ik genoot van Oxford en met een schat aan indrukken en dozen vol boeken keerde ik terug naar Leiden, want hoe zat het ook al weer met het overheidsaansprakelijkheidsrecht in Nederland?
Zo is het begonnen, mijn onderzoek naar Overheidsaansprakelijkheid in Engeland en Nederland. Het was een boeiend program. De afdeling Staats- en bestuursrecht van de Juridische Faculteit in Leiden bood immer gastvrijheid.
Ik dank haar daarvoor. Met bijdragen van deNWOen hetLUFkon ik in het voorjaar van 2002 in Engeland een trimester lang onderzoek doen op het terrein van het tort law. Beide organisaties zeg ik dank. Woorden van dank – ik wil ze richten aan een ieder die zich betrokken heeft getoond bij mijn onderzoek. En aan hen die mij het meest nabij zijn, wil ik zeggen: ‘Mille fois merci!’
Zoeterwoude, oktober 2006.
Verkorte inhoudsopgave
DEELI – PROBLEEMSTELLING 1
1 Inleiding 3
DEELII – CONSTITUTIONELERANDVOORWAARDEN 11
2 Dageraad 13
3 Op de drempel 35
4 Over de drempel 53
5 Stroomversnelling 77
6 Europa 107
DEELIII – ENGELS RECHT IN KAART 155
7 Herkenningspunten voor onderweg 157
8 Algemene lijnen 189
9 Bijzondere lijnen 253
DEELIV – NEDERLANDS RECHT IN KAART 297
10 Herkenningspunten voor onderweg 299
11 Algemene lijnen 327
12 Bijzondere lijnen 363
DEELV – LANDSCHAP IN BEELD 403
13 Conclusies 405
Inhoudsopgave
WOORD VOORAF VII
LIJST VAN AFKORTINGEN XV
DEEL I – PROBLEEMSTELLING 1
1 INLEIDING 3
1.1 Aanleiding voor het onderzoek 3
1.2 Afbakening van het onderzoek 5
1.3 Perspectief en onderzoeksvragen 5
1.4 Methoden van onderzoek en plan van aanpak 6
DEEL II – CONSTITUTIONELE RANDVOORWAARDEN 11
2 DAGERAAD 13
2.1 Inleiding 13
2.2 Constitutionele ontwikkelingen in Engeland 14
2.3 Overheidsaansprakelijkheid in Engeland 18
2.4 Constitutionele ontwikkelingen in de Lage Landen 26 2.5 Overheidsaansprakelijkheid in de Lage Landen 29
2.6 Conclusie 32
3 OP DE DREMPEL 35
3.1 Inleiding 35
3.2 Constitutionele ontwikkelingen in Engeland 36
3.3 Overheidsaansprakelijkheid in Engeland 39
3.4 Constitutionele ontwikkelingen in de Nederlanden 40 3.5 Overheidsaansprakelijkheid in de Nederlanden 44
3.6 Conclusie 51
4 OVER DE DREMPEL 53
4.1 Inleiding 53
4.2 Constitutionele ontwikkelingen in Engeland 53
4.3 Overheidsaansprakelijkheid in Engeland 61
4.4 Constitutionele ontwikkelingen in Nederland 64
4.5 Overheidsaansprakelijkheid in Nederland 69
4.6 Conclusie 74
XII Inhoudsopgave
5 STROOMVERSNELLING 77
5.1 Inleiding 77
5.2 Constitutionele ontwikkelingen in Engeland 78
5.3 Overheidsaansprakelijkheid in Engeland 82
5.4 Constitutionele ontwikkelingen in Nederland 93
5.5 Overheidsaansprakelijkheid in Nederland 96
5.6 Conclusie 104
6 EUROPA 107
6.1 Inleiding 107
6.2 Constitutionele ontwikkelingen 107
6.2.1 De Raad van Europa en het EVRM 107
6.2.2 Het Engelse recht en het EVRM 108
6.2.3 Het Nederlandse recht en het EVRM 114
6.2.4 De Europese Unie 115
6.2.5 Het Engelse recht en de Europese Unie 117 6.2.6 Het Nederlandse recht en de Europese Unie 124
6.3 Overheidsaansprakelijkheid 125
6.3.1 Het EVRM en overheidsaansprakelijkheid 125 6.3.2 Het gemeenschapsrecht en overheidsaansprakelijkheid 128 6.3.3 Aansprakelijkheid van de Europese Gemeenschap 128
6.3.4 Lidstaataansprakelijkheid 137
6.4 Conclusie 151
DEEL III – ENGELS RECHT IN KAART 155
7 HERKENNINGSPUNTEN VOOR ONDERWEG 157
7.1 Inleiding 157
7.2 Algemene procedurele aspecten 157
7.3 Ordinary claims 159
7.4 Appeal & judicial review 162
7.4.1 Appeal 162
7.4.2 Judicial review 164
7.4.3 Artikel 6 EVRM 172
7.5 Samenloop van procedures 173
7.5.1 Appeal & judicial review 173
7.5.2 Appeal & ordinary claims 174
7.5.3 Judicial review & ordinary claims 178
7.6 Conclusie 185
8 ALGEMENE LIJNEN 189
8.1 Inleiding 189
8.2 Breach of statutory duty 190
8.3 Negligence 196
Inhoudsopgave XIII
8.3.1 Zorgplichten: de Caparo-test 196
8.3.2 Bijzonderheden bij zorgplichten bij wettelijke plichten 198 8.3.3 Bijzonderheden bij zorgplichten bij wettelijke
bevoegdheden en pure omissies 210
8.3.4 Recente ontwikkelingen 217
8.4 Misfeasance in public office 221
8.5 Euro tort 226
8.6 Schadevergoeding ex section 8 HRA 1998 234
8.7 Strict liability & no fault liability 241
8.8 Conclusie 248
9 BIJZONDERE LIJNEN 253
9.1 Inleiding 253
9.2 Weg-, water- en rioolbeheer 253
9.3 Politie en justitie 261
9.3.1 Algemene torts 262
9.3.2 Specifieke torts 273
9.3.3 Rechtmatige daad 274
9.4 Defensie en buitenlands beleid 276
9.5 Toezicht 278
9.6 Varia: jeugdzorg, onderwijs en hulpdiensten 282
9.7 Ruimtelijk bestuursrecht 289
9.8 Regelgeving en rechtspraak 291
9.9 Conclusie 294
DEEL IV – NEDERLANDS RECHT IN KAART 297
10 HERKENNINGSPUNTEN VOOR ONDERWEG 299
10.1 Inleiding 299
10.2 Rechtsbescherming door de civiele rechter 299 10.3 Rechtsbescherming door de bestuursrechters 303
10.4 Samenloop van rechtsbescherming 313
10.5 Conclusie 324
11 ALGEMENE LIJNEN 327
11.1 Inleiding 327
11.2 De onrechtmatige daad 328
11.2.1 Titel 6.3 BW 329
11.2.2 Besluiten 332
11.2.3 Bijzonderheden bij strijd met een wettelijke plicht 338 11.2.4 Bijzonderheden bij strijd met de maatschappelijke
zorgvuldigheid 340
11.2.5 Beoordelingsmarges 344
11.2.6 Strijd met het EVRM en strijd met het gemeenschapsrecht 347
XIV Inhoudsopgave
11.3 Schade bij een op zichzelf rechtmatige daad 349
11.4 Conclusie 358
12 BIJZONDERE LIJNEN 363
12.1 Inleiding 363
12.2 Weg-, water- en rioolbeheer 363
12.3 Politie en justitie 372
12.4 Defensie en buitenlands beleid 382
12.5 Toezicht 383
12.6 Varia: jeugdzorg, onderwijs en hulpdiensten 394
12.7 Regelgeving en rechtspraak 396
12.8 Conclusie 399
DEEL V – LANDSCHAP IN BEELD 403
13 CONCLUSIES 405
13.1 Verkenning 405
13.1.1 Dageraad 405
13.1.2 Op de drempel 406
13.1.3 Over de drempel 407
13.1.4 Stroomversnelling 408
13.1.5 Europa 410
13.1.6 Slotbeschouwing 412
13.2 In kaart 413
13.2.1 Herkenningspunten 414
13.2.2 Algemene lijnen 417
13.2.3 Bijzondere lijnen 421
13.2.4 Slotbeschouwing 426
13.3 Samenkomst van lijnen 427
13.3.1 Onrechtmatige beschikkingen 428
13.3.2 Lagere regelgeving 430
13.3.3 Overige aansprakelijkheid 430
13.3.4 Schade bij een op zichzelf rechtmatige daad 431
13.3.5 Slotbeschouwing 432
SUMMARY 435
LITERATUURLIJST 443
JURISPRUDENTIEREGISTER 473
INDEX 497
CURRICULUM VITAE 505
Lijst van afkortingen
AA Ars Aequi
AB Administratiefrechtelijke beslissingen
ABRvS Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State AC Appeal Cases (English Reports)
AJCL American Journal of Comparative Law Admin Administrative Court
A-G Advocaat-Generaal of Advocate General All ER All English Law Reports
ALR Administrative Law Reports App. Cas. Appeal Cases
ARRS Afdeling rechtspraak van de Raad van State AV&S Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade
Best & Smith Best & Smith’s Queen’s Bench reports (English Reports) Bestuurswet. Bestuurswetenschappen
BIICL British Institute of International and Comparative Law Bingham Bingham’s Common Pleas Reports (English Reports) BMGN Bijdragen en Mededelingen betreffende de geschiedenis der
Nederlanden
BMLR Butterworths Medico-Legal Reports
Brown PC Brown’s cases in Parliament (English Reports)
BW Burgerlijk Wetboek
CA Court of Appeal
CC City Council of County Council CFLQ Child and Family Law Quarterly
ChD Chancery Division (Queen’s Bench Division) Civ Civil Division (Court of Appeal)
CLJ Cambridge Law Journal CLR Commonwealth Law Reports
Cm Command Paper (Parliamentary Papers) CMLR Common Market Law Reports
CMLRev Common Market Law Review
Col. Column
Comm Commercial Court concl. conclusie
Common Bench
Reports NS Common Bench Reports, New Series (English Reports)
XVI Lijst van afkortingen
Co. Rep. Coke’s King’s Bench Reports (English Reports)
cp consultation paper
CPR Civil Procedure Rules
Crim Criminal Division (Court of Appeal) CRvB Centrale Raad van Beroep
DC District Court of District Council DCA Department for Constitutional Affairs EBLRev European Business Law Review
ECA 1972 European Communities Act 1972
ECHR Publications of the European Court of Human Rights EHRM Europees Hof voor de Rechten van de Mens
ELR European Law Review
ELRev European Law Review EnvLR Environmental Law Reports EPL European Public Law EuLR European Law Reports
EWCA Civ England & Wales Court of Appeal, Civil Division EWCA Crim England & Wales Court of Appeal, Criminal Division EWHC England & Wales High Court
ex p ex parte
Ex Exchequer Reports Welsby, Hurlstone & Gordon (English Reports)
FJR Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht
FLR Family Law Reports
Gst. Gemeentestem
GvEA Gerecht van Eerste Aanleg
HC High Court
HLC Clark’s House of Lords Cases (English Reports)
HL House of Lords
HLR Housing Law Reports
HMSO Her Majesty’s Stationary Office HR Hoge Raad der Nederlanden HRA 1998 Human Rights Act 1998 HvJ Hof van Justitie
ICLQ International and Comparative Law Quarterly
J Judge
JB Jurisprudentie Bestuursrecht JBPlus Jurisprudentie Bestuursrecht Plus
JCIL Journal of Comparative and International Law JCL Journal of Civil Liberties
JLGL Journal of Local Government Law JOR Jurisprudentie Onderneming & Recht JPEL Journal of Planning and Environment Law
JR Juridical Review
Lijst van afkortingen XVII
Jur Jurisprudentie Hof van Justitie van de Europese Gemeenschap- pen
JZ Juristenzeitung
KB King’s Bench Division of Koninklijk Besluit
KB King’s Bench Reports
KCLJ King’s College Law Journal LBC London Borough Council LGO Local Government Ombudsman LGR Local Government Reports
LJ Lord Justice
Lloyd’s Rep Lloyd’s Reports
LMCLQ Lloyd’s Maritime and Commercial Law Quarterly
LQR Law Quarterly Review
LS Legal Studies
MBC Metropolitan Borough Council
m.nt. met noot
Mich. L. Rev. Michigan Law Review
MJ Maastricht Journal of European and Comparative Law
MLR Modern Law Review
Mod. Modern Reports (English Cases) MR Master of the Rolls
MSA 1988 Merchant Shipping Act 1988 MvR Marjolein van Roosmalen NBW Nieuw Burgerlijk Wetboek Ned. Regtspraak Nederlandsche Regtspraak NHS National Health Service NJ Nederlandse Jurisprudentie NJB Nederlands Juristenblad
NJCL National Journal of Constitutional Law
NJCM Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten NJZ Neue Juristische Zeitung
NLJ New Law Journal
NTB Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht NTBR Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht O&A Overheid & Aansprakelijkheid
OJLS Oxford Journal of Legal Studies O&R Onderneming en Recht
OUCLF Oxford University Comparative Law Forum PbEG Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PbEU Publicatieblad van de Europese Unie
PC Privy Council
P-G Procureur-Generaal
Philips Phillips’ Chancery Reports (English Reports) PIQR Personal Injuries and Quantum Reports
XVIII Lijst van afkortingen
PL Public Law
Plowden Plowden’s Commentaries or Reports (English Reports) PLR Planning Law Reports
Pres. Rb. President Rechtbank
Ps Plassenschap
QB Queen’s Bench Reports
QBD Queen’s Bench Division OJLS Oxford Journal of Legal Studies
R Regina
Rb Rechtbank
RJ&D ECHR Reports of Judgments and Decisions of the European Court of Human Rights
R&K Recht en kritiek
RMThemis Rechtsgeleerd Magazijn Themis RvdW Rechtspraak van de Week s. section (paragraaf)
SA The South African law reports
SC Scots Session Cases
SCLR Scots Law Times
SEW Tijdschrift voor Europees en economisch recht SJ Solicitors Journal
S&J Schuurman & Jordens
SLT Scots Law Times
Statute Law Rev
Statute Law Review Stcrt. Staatscourant
TCPA 1990 Town and Country Planning Act 1990
TLR Times Law Reports
TLRev Tort Law Review
Trb. Tractatenblad
TvR Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis UKHL United Kingdom House of Lords USZ Uitspraken Sociale Zekerheid
v versus
VAR Reeks van de Vereniging voor Administratief Recht
VR Verkeersrecht
VrA Vermogensrechtelijke annotaties
W Weekblad van het regt
WL Water Law
WLR Weekly Law Reports
WPNR Weekblad voor privaatrecht, notaris-ambt en registratie of Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie
Ws Waterschap
YEL Yearbook of European Law
Lijst van afkortingen XIX
YLJ Yale Law Journal
ZaöRV Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht
