deur
WILLEr>~ JOHANNES BOSHOFF
Verhandeling voorgel~ ter gedeeltelike voldoening aan die vereistes vir die graad
~AGISTER EDUCATIONIS
in die
FAKULTEIT OPVOEDKUNDE aan die
POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT VIR CHRISTELIKE HOER ONDERWYS
Studieleier: PROF. B.C. SCHUTTE
MY DANK EN WAARDERING AAN :
• prof. B.c. Schutte, wat as studieleier van hierdie ondersoek( baie geduld openbaar het. Sy vriendelikheid en waardevolle wenke, sy inspirerende motivering, doelgerigte leiding en vormende kritiek. word opreg waardeer;
• die Direkteur van die Transvaalse Onderwysdepartement vir sy
•
•
•
••
•
•
vriendelike vergunning om •n vraelys aan skoolhoo:fde te stuur en vir die studielening en studieverlo:f;
die skoolhoo:fde wat tyd opgeoffer het om die vrae t e bea.nt-woord;
my huisgesin1 vir hulle opo:fferende konsiderasie. Dankie Rieks, Mart, Johan, Dries en Melanie - julle was ·n stukrag; die hoofde en personeellede van die T.O.D.-biblioteekdiens en die Ferdinand Postma-biblioteek, vir geduld en vriendelike hulp;
mev. Marie Stapelberg vir al die tikwerk;
die hoof en personeel van die Onderw$sburo vir hulle hulp; mnr. A.N. Venter vir die taalversorging;
my ouers en skoonouers vir hulle aanmoediging en belangstelling •
MY ER.KliNTLIKHEID, DANK EN ALLE EER AAN DIE BRON VAN ALLES,
'N LIEF'DEVOLLE, GENADIGE HEMELSE VADER.
"Loof die Here, want di t is goed om onse God te basing,
llJJ!.OUDSOPQAWJ<d
BLADSY HOOFSJUK 1
PROBLEEM- EN TAAKSTELLING
1.1 Gesagstoepassing - ·n onopgeloste probleem • • • • 0 • • • • • • • 1
1.2 Noodsaaklikheid van die ondersoek ••••••••••o•••••••••• 4
Probleem by die ondersoek
···Q····
6 Doel van die ondersoek ••••••••••••e•••••••••••••••••• 71.5
Afbakening van die veld van ondersoek ••••••••••••••o•8
1.6
Metode ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••o•o 91.7
Verdere beplanning van die werk 0 • • • • • • 0 • • • • • • • • • • • • • • 9HOOFS~-!!C _
.?.
Q.E..M._Ci..=:-_ .... cHR.=I-S.,_T..,.E;:;;LI:;;.;;JC.-. .. -.;;.9.;;..PV..::..O;;.;;ED:=KUN;.;..;;.;.;D;:.;;I;;.;;G--... .... B;:;.;;~.§.K.9_1!,
2.1 Wat word onder gesag verstaan en waarin setel dit?
••
11 2.2 Gesag moet opvoed tot vryheid ••••••••••••••••••••••• 132.3 Die gesagskrisis 18
2.3.1 As stryd tussen volwassene en volwasse-wordende 18 2.3.2 As stryd tussen ideologiee •••••••••o••••••••• 22
2.4
Doelstellings met gesag in opvoeding••••••••••••••••
37
2.5
Samevattende besinning oor gesagsproblematiek inHOOFSTUK ..}
VRAELYS ·-~-_,Jt.,..OO.;..;FD;;..;;;.;;;E--. ... V ... AN~.~· _...AFR;;..;:..,I;;;:~==SE-._~Ha::O;;:::.~~;SK=O;.;::L;;;:;E.._ ... IN_..
}lET GESAGSTOEP~g
3.1
Die vraelys•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
3.1.1
Waarom ·n vraelys l)y hierdie navorsinggebruik is
••••••••••••••••••••••••••••••••••
lllfaarom slegs A:frikaanse skole in dieondersoek betrek is ••••••••••••••••••••••••• Die doel met die vraelys
•••••••••••••••••••••
50
50 51
52
3.2
Die vraelys self- vorm en organisasie ••••••••••••••53
3.3
Verslag van antwoorde terug ontvang •••••••••••••••••56
3.4
Tekortkominge en probleme van die vraelys•••••••••••
73
3.5
Bruikbaarheid van antwoorde•••••••••••••••••••••••••
744.1
Belangrikheid van die hoerskool as gesagsinstelling•
764.1.1
Opvoedingsinstelling tot skoolpligtige selaaste skooljaar •••••••••••••••••••••••••••• 76
4.1.2
Opvoedingsinstelling tot matrilculasie-·n sleutel tot die toekoms • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 78
4.1.3
Gebruik hoerskole hierdie uniekeopvoedings-geleenthede? ••••••••••••••••••••••••••••••••
19
4.2
Die betrokkenes by hoerskole se beskouing oor gesag •4.2.1
4.2.2
4.2.3
4.2.4
Owerhede Ouers Kinders••••••••••••••••••••••••••••••••••e••
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Skoolhoofde•••••••••••••o•••••••••••••••••e••
4.3
Samevatting en gevolgtrekking 8485
8892
98
100GESAGSDELEGERING IN GESAGSTOEPASSING
... _
.. ·--
··-... -- .... --·--·. ---- ... ---J
5.1 Noodsaruclikheid van gesagsde1egering ••••••••••••••••• Delegering as noodsaa1clik0 komponent van goeie
organisasie •a••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Eienskappe van effektiewe de1egering De1egering en die menslike faktor
Delegering deur organisasiekaarte • • • • 0 • • • • 0 • •
@
@
105 107 109 5.2.4 Metodes van de1egering wat skoo1hoofde gebruik • 116 5.3 Sake waarin de1egeringp vo1gens hoofde~ wens1ik is •• 117 5.4 Prohleme v<at met delegering ontstaan • • • • • • • • • 0 • • • • • • 118
5.5 Gevo1gtrekking en samevatting ···~··· 121
SKOOLDISSIPLINE SKOOLREELS
.__. • -- -=+ ...
.
...
6.1 Noodsaaklikheid en f'unksies van skoolrei3ls
••••••••••
124 6.2 Enkele belangrike eise waaraan skoolreels moetvoldoen
••••o••••••••o••···o····•••o•
130 6 .. 3 Skriftclike of nie-skriftelike re~ls 133 6.4 Wie stel •n skoal se reels op?134
6.5 Voorbee1de van reels en tradisies in Transvaalsehoerskole ooooooooo••••••••••o••••••••••o•••··· 134 6.6 Probleme wat met slcoolree1s ondervind word
••••••••••
136 6.7 Samevatting en bevindings•••••••••••••••••••••••••••
137DIE DEMOKRATIESE BEGINSEL IN GESAGSTOEPASSD~G
~-~-...-.."""'--·· .... - ... .• · - ... ~ . ...,-...-...--~----.. ---· ~-•-•<-+-... --~
7.1 In1eiding en doe1ste11ings
••••••••••••••••••••••••••
7.1.17.1.2
Die demokratiese skoo1
•••••••••••••••••••••••
Die demokratiese beweging in sko1e•••••••••••
7.2 Die demokratiese beginse1 en personee1••••••••••••••
7.2.1 7.2.2
7
.2.3 7.2.4 Personee1vergaderings, be1eidskomitee en komiteeste1se1 •••••••••••••••••••••••••••••• Voorde1e vir personee1Waarde vir die skoo1
•••••••••••••••••••••••
•••••••••••••••••••••••••
Die beginse1s van toepassing vir ·n
demokratiese administrasie
••o•••••••••••••••
Kritiek en aanbeve1ings
••••••••••••••••••••••
7.3 Die demokratiese beginse1 en 1eer1inge••••••••••••••
7.3.1 In1eiding en noodsaak1i~~eid ••••••••••••ooooo Begrippe prefak en 1eer1ingraad••••••••••••••
Demokratiese verkiesings ••••••••••••••••••••• P1igte van 1eer1ingrade •••••••••••••••••••••• 7.3.5 Kritiese beskouing en aanbeve1ings•••••••••••
7.4 Samevatting•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
8.1 In1eiding ••••••e•••••••••••••••••••••••••••••••••••• 8.1.1
8.1.2
Taak van die skoo1hoof
Noodsaak1ike eienskappe van die skoo1hoof ., ••• 8.2 Die hoof se gesagsprob1eme
141 141 142 145 145 147 148 148 149 150 150 152 152 154 156 159 161 161 162 163
8.3 Die hoof se be1angrikste 11hu1pmiddels11 om gesags-probleme te voorkom •••••••••••••••••••••••••••••••• 166 8.3.1 8.3.2 8.3.3 8.3.4 8.3.5 Goeie dissip1ine ••••••••••••••••••••••••••••• Die Christe1ike 11k1imaat" in die skoal •••••••
Roepingsbewustheid en geloofsvertroue •••••••• Liefde •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Lojale en ondersteunende ouers • • • • 0 • • • • • • • • 0 .
8.3.6 Aanmoediging en motivering tot die positiewe
166 167
170
173 174 en prestasie •••••••••••••••••••••••••••••••• 176 8.3.7 Goeie tug en opvoedkundige straf ••••••••••••• 179 8.3.8 Kragdadige 1eierskap ••••••••••••••••••••••••• 190 8.3.9 ·n Goeie verhouding en kontak met sy 1eer1inge•
8.3.10 •n Gelukkige personeel ••••••••••••••••••••••••• 8.3.11 •n Ste1sel van geprogrammeerde kontro1e ••••••• 8. 3.12 •n Gesonde beskouing ocr 11eksamenuitslaen as
onderwysdoelstelling •••••••••••••••••••••••• 8.3.13 Ander noodsa~<like hulpmiddels ••••••••••••••• 8.4 Samevatting
•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
BEYI!Jp:ING.s ... _E.N
AANBEVELINGS r ~...._ ... ~#9.1 Opsomming van die ondersoek
•••••••••••••••••••••••••
9.1.1 Waarom is die ondersoek gedoen•••••••••••••••
Metoda van ondersoek
Inhoud van die ondersoek
•••••••••••••••••••••
9.2 Bevindings met die ondersoek •••••••••••••••e••••••••193 196 201 204 206 211 213 213 213 214 218 9.2.1 Uit die vrae1ys •••••••••••••••••••••••••••••• 218 9.2.2 Uit geraadpleegde bronne ••••••••••••••••••••• 221 9.3 Verandering is noodsaak1ik
••••••••••••••••••••••••••
9.4 Aanbeve1ings • • • e e e e e e e e e o • • • • e e e e e e e e e • e • e e e e G e e e e e e
Voortspruitend uit die ondersoek
•••••••••••••
Vir verdere navorsing••••••••••••••••••••••••
9·5 Slotopmerkings •••o•••••••••••••••••••••••••••••••••• 222 226 226227
228SUl'~IIARY
EI:BLIOGRAFIE
A (VllAELYS)
J3
(BHIEF
SKOOLHOOFDE)
C .I (TOESTEl>J1Y1TIJGS:GRIEF
VAN
T.O.D.VRAELYS
D
v
f!J:J DI:ili LEERLINGR..<\AD)TE STUUR) 231