vir ter

KULTUUR EN ONDt:RWY::;!:>'fBLSEl. ME'J' ~E::;ONDE!lli VERWYSING NA DU: ONVERWY!;;VOOR:;lE!HNG IN

DIE REPUBLIEK VAN SUliJ-AFRI KA

I nge uicn de ur

An ton l'li cllat.d llt!yn:.;

Jl.t. !:>C. I 13. Ed~

VoorgeH~ ter voldoeniny aan die vcreistes vir diu graad

OOC'J'OH 1:: BUCA'l' i Otd S

i11 die Departement TerutJon:Ie en Vert.:~clykende Opvuellkunllt..! dd.!i llite l:'otchefstroomse Universiltdt vj1·

Christelike l!o(h· Onder'.IYS

Promotor: Prof. ctr. S.S. Barllard

Uulppromotor: Prof. dr. J.L. van dur Wdlt

lJANKBETUlGING

My oprc:gtc danfc. en waardt:rlng ai:1f•:

Prof. S.S. Ban.crrd vir sy aanmoediging, hulpVd<Hdig"' hE-id, opbouer.de kr i tiek en besondt:rE- bekwame e11 9'-'~

waardeerde leiding.

Prof. J .L. van der Walt vir daadwerklike hulp, sy belangstelling en insiggewende en besielende leiding. Dr. M.C.A. Seyffert vir sy besondere moeite met die taalversorging.

Mev. Rina Kahl vir die keurige tikwerk.

Die personeel van die volgende biblioteke vir daad; werklike hulp en ondersteuning: Onderwyskollege l>otchefstroom, Transvaalse Onderwysdepartement en Ferdinand Postma-biblioteek van die PU v j r CIJO. My gesin vir hulle opoftering om hierdie studie moontlik te kon maak.

Ander naasbest<tandes en vriende wie se deut·lopende belangstelling en aanmoedjging 'n voortdurende bron van inspirasie was.

My diepste erkentlikheid, dankbaarheid, lof en eer gaan aan my llemelse Vader vir besonde:re genade ont: vang.

INIIOUDSOPGAWE

1.0 INLEIOING

1.1 OOEL VAN DIE NAVORSING

1. 2 ORDENING VAN HIERDIE HOOFS'l'UK 1.3 PROBLEEMSTELLING

1.4 DIE AKTUALITEIT VAN DIE NAVORSING • 1.5 HJPOTESES WAT IN DIE LOOP VAN DIE

NAVORSING GETOETS WORD 1.5.1 Hoofhipotese 1.5.2 Subhipoteses 1. 6 ME'l'ODOLOGIESE VERANTWOORDING 1.6.1 Algemeen 1.6.2 Literatuurstudie 1.6.3 Verskynselontleding 1.6.4 Skrifmati9e benadering

1.6.5 Herbedinking van die problematiek

Bladsy 1 3 4 9 9 10 11 l l 11 12 12 12 1.6.6 Intersubj~ktiewe gesprek • . . . 13 1.7 AFBAKENING VAN TERREIN VAN ONDERSOEK 13

1.7.1 Wetenskapsteoretiese afLakening 13

1.7.2 Afbakening van die terrein deur

begripsomskrywing . . . . • • 14

1.7.2.! Begrippe wat met kultuur verband hou 14 1.7.2.2 Begrippe wat met die lllens te make het 18 1.7.2.3 Begrippe wat met die onderwys verband

hou . . . • . . . 20 1.7.2.4 Begrippe wat fasette van religie

uitdruk . . . 22

1.8 STRUKTURERJNG VAN DIE PROEPSKHIF 26

l. 9 Sl\MEVl\TTING

2. DIE GELYKWAl\RD!G!IP.LD DOG ONGELYI\IIEID VAN MENSE: 'N ANTROPOLOGIESE PERSPEKTIEF 2.1 INLEIDING

2.2 ENKELE STROM!NGE IN DIE AMERIKAANSE OPVOEDKUNDIGE DENKE EN DIE VRAAGSTIJK VAN

DIE GELYKWAARDIG!IEID DOG ONGELYKHEID VAN

27

28

MENSE 31

2.2.1 tnleiding Jl

2.2.2 Perennialisme en die vraagstuk van qelykwaardigheid dog ongelykheid van 2.2.2.1

2. 2. 2. 2 mense

Grondslae van die Perennialisme Gelykwaardigheid dog ongelykheid mense

van 2.2.2.3 Perennialisme en kultuurdifferen=

siasie

2.2.3 Progressivisme

2.2.3.1 Grondslae van Progressivisme 2.2.3.2 Prog'ressivisme se verband met die

2.2.3.3 2.2. .. 4 2. 2. 4. l 2.2.4.2

gelykwaardigheid en ongelykheid van mense

Progressivisme en kultuurdifferen= siasie

Essensialisme

GLondslae van Essensialisme Essensialisme se verband met die qelykwaardigheid en ongelykheid van mense 2.2.4.3 Essensialisme en kultuurdifferen= siasie ]2 32 34 34 )6 Jli 39 40 41 41

2. 2. 5 Rekons l:ruks ion isme 46

2.2.5.1 Grondslae van die Rekonstruksionisme 46 2.2.5.2 Die Rekonstruksi.onisme se verband met

gelykwaardigheid en ongelykheid van mense . . . . .

~.2.5.3 Rekonslruksionisme en kultuurdifft="' rens1asie

~.2.6 Kritiek op die Perennialisme, Prog1es= sivisme, Essensialisme en Rekonstruk= sionisme se siening van die mens en die opvoeding en onderwys vanui t 'n Chris=

49

50

telike Leskouing . . . 53 2.3 DIE CHRISTELIKE MENSUESKOUlNG EN DIE

VRAAGSTUK VAN DIE GELYKWAARDlGUElD DOG

ONGELYKUEID VAN MENSJ::: 57

2. 3. l 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5 Inleiding Die mens Die mens Die mens Die mens is

'n

wese met 'n "hart" religieuse wese individuele wese modaalbepaalde wese 57 57 60 63 67 2.3.5.1 Die fisies-chemiese liggaamstruktuur 66

2.3.5.1.1 Die aritmetiese modaliteit 66

2.3.5.1.2 Die ruimtelike modaliteit 70

2.3.5.1.3 Die kinematiese modaliteit 72

2.3.5.1.4 Die fisiese modaliteit 73

1.2.5.2 Die biotiese liggaamstruktuur 76

2.3.5.3 Die psigiese liggaamstruktuur 79

2.3.5.4 Die normatiewe aktstruktuur 64

2.3.5.4.1 Inleiding 64

2.3.5.4.2 Die analities-logiese modaliteit 86

2.3.5.4.3 Die historiese modaliteit 88

2.3.5.4.4 Die linguale {taal) modaliteit 96

2.3.5.4.5 Die sosiale modaliteit 98

2.3.5.4.6 Die ekonomiese modaliteit 101

2.3.5.4.7 Die estetiese modaliteit 104

2.3.5.4.8 Die juridiese modaliteit 107

2.3,5.4.9 Die etiese modaliteit 11}

ll5

.5.4.ll Samevatt0nd <l<>r •II~ \ktstruktuur 119 4 SAMEVATTING

KULTUUR: 'N STRUKTt1_{!Jil'1NTI.lWlNG} l INLEIDING

2 WAT IS KULTUUR?

2.1 Algemeen

2.2 2. 2. 1

B<:!paling van dle IH''!rip l<ultuur Woordontledi.nq

2. 2. 2 Kultuur is <li~ (•mskepping van natuur 2.2.2.1

2.2.2.2 2. 2. 2. 3

Die begrip n.1tt1ur en die mens as

natuurwes~

Natuur: SkPppin•J van r;od

Kultuur: [nqr·lpi ng ln die natuur 3.2.2.3

3.2.2.3.1 3.2.2.3.2 3.2.2.3.3 3.2.2.4

Begrlpsbepallnq ~Pur fll0snwe II. G. Stok•!t:

11. R. v.:m 'rill C.A. v<:m !'nurc;••n

sosiolo~ se omqkrywlnq v~n die beqrip kultuur 3.2.2.4.1 3.2.2.4.2 J.E. Pict(!r;:.a J. Els 3.2.2.4.3 R. Bicrstedt

3.2.2.5 l)egripsbt:palinq 1\..:ur <He volkskun= diges 3.2.2.5.1 3.2.2.5.2 3.2.2.6 3.2.2.6.1 A. Contz,~n p. \-1. {;rul•bnLl.tr

F:leq r i psh••P·' lt nQ '!,\n 'I i ,~ npvoedk und i')e G. F. l<nf' ltf'r • . . • • • (v) 122 127 131 l32 132 l33 133 134 134

us

3.2.2.6.2 P.J. lleiberg 3.2.2.6.3 G. van N. Viljoen 3.2.2.6.4 Ruth M. Ruperti 3.2.2.6.S J.L. Kandel 3.2.2.6.6 Samevatting 3.2.2.7 'n Eie LegripsLepaling

3.3 DIE KENMERKE VAN KUL'l'UUR AS UNJVEHSELE VERSKYNSEL

3. 3. l 3.3.2 3.3.3

Algemeen

Kultuur is 'n universeel menslike ver=

skynsel • . • .

Wetsy en suLjeksy van kultuur 3.3.4 Kultuur is dinamies 3.3.5 3.3.6 3.3.7 3.3.8 3.4 3. 4. 1 3.4.2 3.4.3 3.5 3.5.1 3.5.2

Kultuur is historiese vorming

Kultuur word verwerf, oorgedra en is kumulatief . . . . .

Kultuur is normatief Kultuur is volksgebonde DIE INHOUD VAN KULTUUR

Algemeen

Kultuur omvat die ganse menslike lewe Egte en ware kultuur

DIE FUNKSIES VAN KULTUUR Inleiding

Menswees en Kultuur: afhanklikheid

'n wedersydse 3.5.3 Oeur kultuur word die enkeling by die

146 148 148 149 150 l

s

groep en mngewing ingeskakel 177

3.5.4 Kultuur het 'n regulatiewe funksie 179 3.5.5 Kultuur en gemeenskap in wedersydse

relasie . . . . • 180 3.6 KULTUUR EN BESKAWING 3.6.1 Algemeen (vi) 182 182

3.6.2 Verskillende stadiums van kultuur- en

beskawingsontwikkeling . · . • 185

3.6.3 WedPrsydse verband tussen kulluur en

beskawing 188

3. 7 SAI'-1EVATTING 190

4. ONDERWYSSTELSEL EN KULTUUR MET BESONDERE VEHWYSING NA DIE SKOOL

4. 1 IN[.EIDING

4. 2 DIE ONDERWYSSTELSEL AS ONDER\'i'YSGERIGTE VERVLEGTINGSSTRUKTUUI1

4. 2. 1 4.2.2 4. 2. 2. 1

lnleiding

Die struktuur van die onderwysstelsel as universele verskynsel • . . . • .

SosiaJe strukture in uie onderwys"" stelsel 19 3 196 196 196 198 4.2.2.1.1 Inleidinq 198

4.2.2.1.2 Die onderwysgekwalifiscerde sosiale strukture . . . • . . 198 4.2.2.1.3 Onderwysbelanqhebbende soslale

strukture' . . . . • . . . 199 4.2.2.1.4 Die knoopstrukture van die onder=

wysstelsel . . • . . . • 201 4.2.2.2 Die onderwysadministrasie

4.2.2.3 Die indivitlualiteit van die onder= wysstelsel . . . . 4. 2. 2. 4

4.2.2.4.1 4.2.2.4.2 4.2.2.4.3

Die skool as fokuspunt van die onder= wysstelsel

Alqemeen

Die betekenis van die skool

Die skool as samelewingsinstelling 204 205 207. 207 208 210 4.2.2.5 Die verband tussen kultuur en skool 212 4.3 KULTURELE PLURALISME EN DIE ONDERWYS 215

4.3.2 Die begrip kulturele plurdlism~ 215 4.3.3 Die doel van muJUkulturelt.: onde1·wys 217 4.3.4 Die ervaring ten opsigte van geinte~

greerde en multikulturele ondcrwys in

die VSA en enkele ander Wt:sler·se lanne 218 4.3.4.1 Ge1ntegreerde en multikulturele

onderwys in die VSA . . . 218 4.3.4.2 Gelntegreerde en multikulturele

onderwys in Brittanje . . . . 221 4.3.4.3 Onderwysvoorsiening in Australie 221 4.3.4.4 Gelntegreerde onderwys in Israel 222

4.3.4.5 Gevolgtrekkings 223

4.3.5 Taal en kultuur 224

4.4 DIE VERBANO TUSSEN KULTUUR EN DIE ONDERWYSSTELSEL . . . . • . 4.4.1 Die onderwys is kultuurgebonde 4.4.1.1

4.4.1.2 4.4.2

Inleiding

Onderwys is kultuuroordrag Doel van die opvoedende onderwys 4.4.2.1 Die verskil tussen egte opvoeding

egte sowel as ware opvoeding

en 4.4.2.1.1

4.4.2.1.2 4.4.2.2

Egte opvoeding . • . • . . Egte sowel as ware opvoedende onderwys . . . • . . Die opvoeder se kultuur bepaal sy partikuliere onderwysdoel

4.4.3 Die metode van onderwys word deur kultuur belnvloed . • . .

4.4.4 Die siening van die kind is kultuur= bepaald

4. 4. 4. l Algerneen

4.4.4.2 Naturalisties-georienteerde kind= sien.ing

4.4.4.3 Multikulturele benadering van die

'.

4.4.4.4 Kindsiening deur 'n Swart opvoed~

kundige . . . . 240

4.4.4.5 Die Christelikc siening van die kind 241 4.4.5 Kultuur bepaal die posisie van die

onderwyser 242

4.4.5.1 Inleiding 242

4.4.5.2 Die "melting pot"-idce vir die

opvoeding en onderwys 243

4.4.5.3 "Multicultur~l education" en die

onderwyser . . . • . 245 4.4.6 Kultuur belnvloed die aard en wese van

tug en dissipljne in die onderwys . . 246 4.4.7 Die verhouding kultuur en kurrikulum 249

4.4.7.1 Die begrip kurrikulum 249

4.4.7.2 Kultuur en die verborqe (onsigbare)

kurrikulnm . . . • . . 252 4.4.7.3 Die rol van kultuur in die samestel=

ling van die kurrikulum . . . . 253 4.4.7.4 Die besondere leerinhoud en kultuur 257 4.5 KULTUUROIFFERENSII\.SIE IN DIE ONDERWYS=

STELSEL 260

4.5.1 Inleiding 260

4.5.2 Die beginsel van kulturele differen=

siasie in die onderwysstelsel 261 4.5.3 Die beginsel van kulturele inteqrasie

in die onderwysstelsel . . . • 263 4.5.4 Die kulturele kontinuiteitsbeqinsel in

die onderwysstelsel . . . 265 4.5.5 Die aard van kulturele differensiasie

in die onderwysstelsel 267

5. ONDERWYSVOORSIENING VIH illVEHSE I<ULTLJlJHc GEMEENSKAl'PE IN DIE REPUBLIEK VI\N SlllD-AFRIKA

5.1 INLEIDING

S.2 DIE IIERKOHS EN VES'l'IGTNG VAN I>TE IIUOF~

KUL'l'UUHGHOJ::PE IN DIE RSI\: 'N 1\LGE~tENE

OORSIG 5.2.1 lnleiding

5.2.2 Die Westerse geori~nteerde Blanke kultuurgroepe . . . .

5.2.2.1 Die Afrikanerkultuur 5.2.2.2 Die Engelse kultuur

5.2.2.3 Ander Blanke-Westerse kulture 5.2.3 Die Swart Afrikakulture

5.2.4 Die Kleurlingkultuur

5.2.5 Asiate en Oosterse kulture 5.2.5.1 Die Indierkultuur

5.2.5.2 Die Chinese kultuur

5.3 KULTUURVERSKUIWING EN KULTUURVERMENGING 5.3.1 Vroegste kontak tussen inheemse

kultuurgroepe . . . . . . . . 5.3.2 Kontak tussen inheemse volke na die

karns van Jan van Riebeeck

5.3.3 Kontak tussen Blankes en Swartes 5.3.4 Kontak tussen Blankes en Indiers 5.3.5 Gevolgtrekking . . . . 5.4 DIE ONTWIKKELING VAN KULTURELE DIFFEREN=

SIASIE IN DIE ONDERWYSVOORSIENTNG IN DIE RSA

5.4.1 Inleiding

5.4.2 Die ontstaan en ontwikkeling van die subonderwysstelsel vir Blankes

5.4.2.1 Die vestigingsjare aan die Kaap 5.4.2.2 Onderwys aan die Kaap tydens die

Bataafse periode 1803-1806 (x) 273 275 275 277 277 281 282 283 • I 294 297 297 299 300 300 301 303 308 309 31 1 31 1 313 313 316

'L4.2.3 5. 4. 2. 4

5.4.2.5

5.4.2.5.1 5.4.2.5.2

Onderwysvoorsiening aan Blankes in die Kaapkolonie 1806-1892

Kulturele differensiasie in die stel= sel van onderwysvoorsiening in die Kaapkolonie vanaf 1892 tot 19l0 Onderwysvoorsiening aan Blankes in Natal, Transvaal en Oranje-Vrystaat

tot 1910 Inieiding

Onderwysvoorsiening aan Blankes in

Natal tot 1910 . . . .

5.4.2.5.3 Onderwysvoorsiening aan Blankes in 317 320 322 322 323 Transvaal tot t910 . . . . 325 5.4.2.5.4 Onderwysvoorsiening aan Blankes in

die Oranje-Vrystaat tot 1910 328 5.4.2.6 Kultuurdifferensiasie in die onder•

wysvoorsiening aan Blankes na Unie:

wording 1910 . . . 330 5.4.3 Die ontwikkeling van die onderwys vir

5.4.3.1 5.4.3.2 5.4.3.3 5.4.4 5.4.4.1 5.4.4.2 5. 4. 5 Swa rtes . . . . • • . . . . Onderwysvoorsieninq aan Swartes voor die totstandkomlng van sendinqskole Ontwikkeling van sendingskole

Die oorname van Swartonderwys deur die Sentrale Regering

Die ontwikkeling van die substelsel vir Kleurlingonderwys . . . •

Kleurlingonderwys voor 1910

Onderwysvoorsiening aan Kleur.linge vanaf 1910 . . . . • • . . . • • . • Dte ontwikkeling van 'n substelsel vir Jndieronder.wys . . . ' . . . • . . . 5. 5 REI. [GJEUSE GRONDMOTIEF, DIE ONTST/\1\N VAN

'N VOLKSKULTUUH EN DIF: ONTWIKKELING VAN

335 335 337 3,0 344 344 345 347 KULTURELE DIFFERENSIASIE 349 5.6 S/\MEVATTING 355

b • HEV l NO l NG: GEVOI,G'fi<E K K l N<;!:.i EN J\J\NBEVELINGS 6. l lNLElOlNG 6.2 BEVJNDING 6. 2. 1 6.2.1.1

'l'oets ing van die 4 suuh ipoteses Subhipotese Subhipotese 2 Subhipotese 3 Subhipotese 4 6.2.1.2 6.2.1.3 6.2.1.4

6.2.1.5 Toetsing van die hoofhipotese 6. 3 DIE RGN-VERSI..AG:

6.3.1 Ori~ntering

'N EVALUERING

6.3.2 Kriteria vir die evaluering van die

3')8 3')Y 3b0 360 3td 364 366 368 J69 369 RGN-verslag • . • • . . . 370

6.3.3 Evaluering van die RGN-verslag aan die

hand van die genoemde kriteria 372

6.3.3.1 Die erkenning van die beginsel van gelykwaardigheid en ongelykheid in

die aanbevellngs van die RGN-verslag 372 6.3.3.2 Word die beginsel dat kultuur tot die

waardevolste besit van enkelinge en partikuliere groepe gereken word, in

die RGN-verslag erken? . . . 373 6.3.3.3 Word in die RGN-verslag erkenning aan

die verband tussen kultuur en onder=

wysvoorsiening gegee? . . . . 375 6.3.3.4 Gee die RGN-verslag erkenning aan die

beginsel dat die Skriftuurlik reli~

gieuse grondmotief die dryfk.rag agter die Christelike kultuurLeoefening en die Christelike onderwys (beplanninq

en -voorsiening) behoort te wees? . 378 6.3.3.5 Word die beginsel van kultuurdiffe=

rensiasi e as uitgangspunt by 011der= wysvoorsieni.ng in die RSA deur die

RGN-verslag erken? . . . 379

6.3.4 SamAvatting van bevindinge inver=

band met die RGN-verslag . . . 380 6. 4 MNBEVELINGS TEN OPSIGTE Vl\N DIE

RGN-VEHSLl\G SE HANTERTNG Vl\N KUI,TUURDJFFE=

RENSil\SIE • • • • • • • • • . • . 38t 6. 5 VERDERE BEVIND INGE EN /\AN BEVEL INGS 38 3 6. 5. l fi. 5. l . l 6.5.1.2 6.5.1.3 6.5.1.4 6.5.1.5 6.5.1.6 6.5.1.7 6.5.1.8 6.5.1.9 6.5.2

Enkele verdere b<>vindinqe Inleiding . . . . .

Kultuurintegcasie lei tot diskrimi= nasie in die ondf:!rwys . . . . Kultuurintegrasie wek spanning in die onderwys . . . .

Kultuur bepaal identiteit

Kultuurintegrasie versteur die gevoel van geborgenheid by dle kind

Kultuurintegrasie en dissiplincre probleme . . . .

Kultuurintegrasie is tydrowend Kultnur en die onderwyser

Uistnriese kontinulteit en verande• ring • . . . • • Enkele praktiese aanbevelings op grand van die bevindlnge . . . . 6.6 ENKELE MOONTLIKE TEKORTKOMINGE VAN

llll-:RDIE NAVORSING • • • • • • 6.7 VERDERE NAVORSINGSMOONTLIKHEDE 6.8 Sl\NEVATTING l\BSTRACT 18 3 383 383 384 385 385 386 386 387 388 388 391 393 ]1}4 396 407

AFKORTJNGS WAT Gl::BRUIK WORD

F.n\;ele afkortir>ys wat gebruil-. W(>rd, wc)rd gt·neflik heldShi:tlwe hj er omskryf, soda t d.i e lt:st:!r hu1 J e llicd,=-11).; k an r, as 1 a an . HAT ME RGN RSA TOO UNESCO USSR VSA

Verklarende handwoordeboek van dit:: Afrikaanse taal.

"Multicultural Education".

Raad vir Geesteswetenskaplike navorsing.

Republiek van Suid-Afrika.

Transvaalse Onderwysdepartement.

United Nations Educational, Scien= tific and Cultural Organisation.

Unie van Sosialistiese Sowjetre= publieke.

Verenigde State van Amerika.