De deur in z’n element
De deur in z’n element
Een scenario analyse van complete deurblokken
“Een goed begin is het halve werk”
Student: N. F. Verhagen
s1336959
Opdrachtgever: Bedrijf x
Begeleider: Begeleider bedrijf
Instelling: Rijksuniversiteit Groningen
Faculteit Bedrijfskunde
Msc. Technology Management
Begeleiders: Dr. ir. J. A. W. M. Vos
Dr. ir. J. Slomp
Datum: 6 februari 2007
Versie: Openbaar
VOORWOORD
Voor u ligt het resultaat van het onderzoek dat ik verricht heb ter afronding van mijn Master Technology Management aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het betreft een onderzoek dat uitgevoerd is in opdracht van Bedrijf x.
Dat een goed begin het halve werk is heb ik zeker gemerkt tijdens mijn onderzoek. Nog niet eerder waren plannen en structuur creëren zo belangrijk. Maar ook voor Bedrijf x gaat het spreekwoord op. Ik hoop dat ik een goed begin gemaakt heb, zodat het duidelijk is welke stappen nu ondernomen kunnen worden.
Bij deze wil ik Bedrijf x hartelijk bedanken voor de mogelijkheid die mij geboden is om in de praktijk een onderzoek te doen. Het was erg interessant om kennis te maken met de bouw en om te zien hoe het er in de praktijk aan toe gaat. In het bijzonder wil ik mijn begeleider bij Bedrijf x, Begeleider bedrijf, bedanken, omdat ik veel vrijheid heb gekregen wat betreft het uitvoeren van het onderzoek en altijd even binnen kon lopen met een vraag.
Jeroen Vos, mijn eerste begeleider bij de universiteit, wil ik bedanken voor alle begeleiding. De feedback en tips hebben mij erg geholpen bij het uitvoeren en uitwerken van het onderzoek. Ten derde wil ik mijn tweede begeleider Jannes Slomp bedanken voor zijn bijdrage en voor het feit dat hij mij in contact heeft gebracht met Bedrijf x.
Zonder jullie begeleiding was dit onderzoek niet geworden wat het nu is.
Tot slot wil ik de mensen in mijn omgeving bedanken voor het doorlezen van mijn stukken en het geven van steun en feedback.
Ik heb met veel plezier aan het onderzoek gewerkt! Nina Verhagen
LEESWIJZER
Deze leeswijzer is een advies aan verschillende doelgroepen om te bepalen welke onderdelen van dit verslag voor hen het meest zinvol zijn om te lezen.
Medewerkers en het management van Bedrijf x wordt aangeraden bijzondere aandacht te geven aan:
• Hoofdstuk 1, paragraaf 1.3 (Probleem introductie) • Hoofdstuk 2 (Probleem definitie)
• Hoofdstuk 6 (Beoordeling van de scenario’s) met daarbij bijlage IX voor een overzicht van de daadwerkelijke beoordeling
• Hoofdstuk 7 (Conclusies, aanbevelingen en discussie)
Bovengenoemde hoofdstukken vormen de basis waarop aanbevelingen zijn gedaan. Hoofdstuk 4 (Beoordelingscriteria en resultaten marktinterviews) en hoofdstuk 5 (Van opties tot scenario’s) kunnen worden geraadpleegd als achtergrond bij het bestuderen van de eerder genoemde hoofdstukken. Bijlage V bevat een samenvatting van de interviews met aannemers en architecten en verdient bovendien extra aandacht.
De aan universiteit gerelateerde begeleiders dienen het hoofdgedeelte (hoofdstuk 1 tot en met 7) de meeste aandacht te geven. De bijlagen kunnen worden geraadpleegd voor meer diepgang.
Studenten en andere onderzoekers die overwegen een vergelijkbare methode te gebruiken zullen het meest gebaat zijn met het doornemen van hoofdstuk 3 (Methode) en de discussie van het onderzoek (hoofdstuk 7, paragraaf 7.3). Bovendien geven bijlagen III en IV een overzicht van de tijdens de interviews gebruikte vragenlijsten.
Globale en scannende lezers kunnen allereerst de samenvatting lezen. Daarnaast vormen hoofdstuk 2 en hoofdstuk 7 de basis voor het verslag.
BEGRIPPENLIJST
Hieronder wordt een definitie gegeven van belangrijke begrippen binnen het onderzoek, zodat overeenstemming bestaat wat begrippen inhouden.
• Afhangen
Afhangen is het hangend bevestigen en in de hengels of scharnieren brengen1. In de context van het onderzoek
wordt met afhangen bedoeld het hangen van een deur in een kozijn. • Bestek
Een bestek is een nauwkeurig omschreven bouwplan2.
• Deur
Met een deur wordt een “Bedrijf x-deur” bedoeld. Het is de bedoeling van Bedrijf x om elke deur zelf te blijven produceren. Er wordt onderscheid gemaakt tussen een stompe deur (deur die geheel in het kozijn valt) en een
opdek deur (deur die deels over het kozijn valt)3. Opdek deuren komen meestal binnenshuis voor (vanwege
inbraakgevoeligheid niet buiten). Stompe deuren zijn het meest belangrijk voor Bedrijf x en zijn de deuren die in dit onderzoek worden beschouwd.
• Compleet deurblok
Onder een compleet deurblok wordt door Bedrijf x verstaan dat er naast deuren ook kozijnen, hang- en sluitwerk, montage en schilderwerk kan worden geleverd. Niet alleen het onderdeel “deur” wordt aangeboden, maar een compleet element (een compleet deurblok). Het wordt gezien als een dienst omdat Bedrijf x een stuk werkvoorbereiding van aannemers over neemt. Het is niet noodzakelijk dat elke klant alle onderdelen bij Bedrijf x inkoopt. Over de precieze invulling van deze dienst wordt in het onderzoek aanbevelingen gedaan.
• Externe omgeving
Met de externe omgeving wordt de omgeving buiten een organisatie aangeduid. Het gaat om personen of instellingen die in direct of indirect contact staan met dit bedrijf. In dit onderzoek gaat het om de omgeving van Bedrijf x.
• Faalkosten
Faalkosten kunnen omschreven worden als alle kosten en gederfde opbrengsten die ontstaan ten gevolge van
activiteiten die niet in één keer goed gaan4. Een voorbeeld is schade aan een kozijn, een deur of het schilderwerk
omdat een onderdeel in een vroeg stadium van de bouw geplaatst is. Een ander voorbeeld is hang- en sluitwerk dat zoek raakt waardoor onderdelen opnieuw besteld moeten worden.
• Dienst y
Dienst y is een dienst die al door Bedrijf x wordt aangeboden. Het is een alternatief voor traditioneel afhangen. • Gecombineerd scenario
Er is sprake van een gecombineerd scenario als er een keuze is gemaakt voor één scenario binnen elke categorie. De verzameling van gekozen scenario’s wordt een gecombineerd scenario genoemd. In het verslag zullen aanbevelingen worden gedaan over de te kiezen gecombineerde scenario’s. Deze bepalen de opzet van de dienst voor complete deurblokken.
1
Van Dale. 1996. Handwoordenboek Hedendaags Nederlands. Tweede druk . Utrecht/ Antwerpen 2
Van Dale. 1996. Handwoordenboek Hedendaags Nederlands. Tweede druk . Utrecht/ Antwerpen 3
http://nl.wikipedia.org/wiki/Deur 4
• Hang- en sluitwerk (H&S)
Hang- en sluitwerk is de verzamelnaam voor al het materiaal dat nodig is om ramen en deuren aan een
bouwwerk vast te zetten. Tot het hang- en sluitwerk behoren5:
o scharnieren
o schuiven en grendels o sloten
o raam- en deurkrukken
Volgens sommigen behoren spijkers en schroeven ook tot het hang- en sluitwerk • Interne omgeving
Met de interne omgeving wordt de omgeving binnen een organisatie aangeduid. In dit onderzoek gaat het om de interne omgeving binnen de organisatie van Bedrijf x.
• Kozijn
Een kozijn is een omlijsting van steen, hout of ijzer, bestaande uit een onder- of bovendorpel (drempel) en twee of meer stijlen (staafvormige balken of dikke latten); om een ingang of lichtopening te omlijsten en er een raam,
deur of luik te bevestigen6. Voor het onderzoek zijn enkel deurkozijnen relevant. Met een kozijn wordt dan ook
altijd een deurkozijn bedoeld, tenzij anders aangegeven. Er zijn verschillende typen kozijnen. Oorspronkelijk werd in de bouw een inmetselkozijn gebruikt. Hier werd de muur omheen gebouwd. Nastelkozijnen worden na afloop van het plaatsen van de muur pas in de sparing geplaatst. Meestal wordt een nastelkozijn om de muur geklikt. De juiste maat kan worden ‘gesteld’. Ook mogelijk is een montagekozijn. Hierbij valt niet veel te stellen, het wordt in de muur geschroefd of geplaatst.
• Lichten (boven- en zij-)
Met lichten worden zij- en bovenlichten bedoeld. Deze ramen bevinden zich boven of naast de deur en hebben
een kozijnomlijsting. Bovenlicht is de naam voor het raam boven een deur7. Zijlicht is de naam voor het raam
naast een deur. In plaats van glas kan ook een paneel naast de deur worden geplaatst. • Montage
Onder montage wordt verstaan zowel (1) de montage van de deur in het kozijn (“afhangen”) als (2) montage van kozijn de sparing, als (3) montage van hang- en sluitwerk.
• Opties
Een optie is een keuzemogelijkheid8. Het is het laagste niveau waar binnen het onderzoek naar wordt gekeken.
Een groep opties die betrekking heeft op dezelfde keuze vallen binnen hetzelfde optie-type. Optie-typen vallen binnen een bepaalde categorie. Als opties worden gecombineerd, door één optie binnen elk optie-type te kiezen, wordt gesproken over een scenario. Zie ook scenario.
• Scenario
Scenario’s zijn het middelste niveau waar in dit onderzoek naar wordt gekeken en vallen binnen een categorie. Scenariostudies zijn gebaseerd op de gedachte dat de toekomst niet te voorspellen is; je kunt je er echter wel op voorbereiden door over mogelijke ontwikkelingen na te denken. Een scenario (het woord is afkomstig van toneel/film) is een beschrijving van een mogelijke toekomst, waarbinnen een bepaald plan ontwikkeld kan
worden. Aangezien de toekomst niet voorspeld wordt, omvat een scenariostudie meerdere scenario's 9. Binnen
het onderzoek wordt een scenario opgebouwd uit opties binnen een categorie. Als er één optie voor elke optie-type (een verzameling van opties die betrekking hebben op dezelfde keuze) wordt gekozen, is er sprake van een scenario. Scenario’s kunnen worden gecombineerd tot gecombineerde scenario’s. Zie ook optie en gecombineerd scenario.
• Schilderwerk
Met schilderwerk wordt bedoeld het schilderwerk dat betrekking heeft op het complete deurblok.
5 http://nl.wikipedia.org/wiki/Hang- en sluitwerk 6 http://www.joostdevree.nl/ 7 http://www.joostdevree.nl/ 8
Van Dale. 1996. Handwoordenboek Hedendaags Nederlands. Tweede druk . Utrecht/ Antwerpen 9
• Sparing
Met een sparing wordt normaalgesproken het gat in de wand bedoeld waar het kozijn in geplaatst wordt. Echter, een sparing kan ook een gat zijn in bijvoorbeeld een deur.
• Utiliteitsbouw
Onder utiliteitsbouw valt het bouwen van fabrieken, kantoren, magazijnen, kazernes en dergelijke10. Over het
algemeen vallen onder utiliteitsbouw publieke ruimtes waar “verkeer” plaats vindt van meerdere/grotere groepen personen. Ook scholen, ziekenhuizen en hotels vallen er dus onder.
• Woningbouw
Onder woningbouw wordt het bouwen van woningen verstaan11.
10
Van Dale. 1996. Handwoordenboek Hedendaags Nederlands. Tweede druk . Utrecht/ Antwerpen 11
SAMENVATTING An abstract in English can be found in appendix I.
Aanleiding en doel onderzoek
Het doel van het onderzoek is het doen van aanbevelingen voor het op de markt brengen van complete deurblokken. Onder een compleet deurblok wordt verstaan: het gezamenlijk leveren van een deur, een kozijn, hang- en sluitwerk, montage en schilderwerk. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de deurenfabrikant Bedrijf x Het leveren van toegevoegde waarde op deze manier is één van de mogelijkheden voor de organisatie om te groeien. Het past bovendien binnen ontwikkelingen die er zijn in de bouwsector en in andere sectoren.
Centraal staat de vraag welke opzet van de dienst voor het op markt brengen van complete deurblokken het meest geschikt is om in de organisatie van Bedrijf x toe te passen. De verschillende mogelijkheden die er zijn voor het bedrijf om de dienst op te zetten, zijn in scenario’s ingedeeld. Met een scenario wordt een verzameling van gekozen mogelijkheden bedoeld. De methode die gebruikt is, is gebaseerd op het denken in scenario’s. De scenario’s beoordeeld op zelf opgestelde beoordelingscriteria. Er is gebruikt gemaakt van een kwalitatieve analyse gebaseerd op multi-criteria evaluatiemethoden.
Gevolgde methode
Allereerst zijn er beoordelingscriteria opgesteld. Hiervoor is zowel naar de externe als de interne omgeving gekeken. Extern is het belangrijk de marktvraag te definiëren om er achter te komen of er vraag is naar complete deurblokken en wat de eisen aan een dergelijke dienst zijn. Er is gekozen voor interviews met acht aannemers en twee architecten om een beeld te krijgen van de markt. Verder is op basis van de interviews een soort SWOT analyse van de dienst uitgevoerd en hebben de interviews informatie over eisen aan de dienst opgeleverd. De SWOT analyse is gebruikt voor het opstellen van de beoordelingscriteria van de markt. Daarnaast zijn er overige externe criteria opgesteld die zijn gebaseerd op hoe interactie met concurrentie, leveranciers en regelgeving kan plaatsvinden. Voor het identificeren van beoordelingscriteria in de interne omgeving is het Management Team van Bedrijf x geïnterviewd en zijn interne bronnen geanalyseerd.
Ten tweede zijn de scenario’s opgesteld binnen vijf groepen. Er is uit de literatuur namelijk gebleken dat scenario’s geschikt gereedschap zijn om uit te leggen en te onderzoeken wat de
consequenties van een bepaalde keuze zijn. De vijf groepen waarbinnen scenario’s zijn
opgesteld, zijn markt, product, productie, supply chain en distributie. Binnen deze groepen zijn twaalf categorieën van scenario’s geïdentificeerd. In een later stadium kan voor elke categorie één scenario worden uitgekozen. Samen wordt dit een gecombineerd scenario genoemd. Een dergelijk gecombineerd scenario is een mogelijkheid voor het opzetten van de dienst voor complete deurblokken.
Belangrijkste conclusies
Het is gebleken dat de geïnterviewden verschillende meningen hebben over de dienst, maar over het algemeen blijkt er in meer of mindere mate interesse te zijn uit de markt.
Er kan worden geconcludeerd dat wat dat door de markt als nuttig wordt beschouwd, intern juist moeilijk te realiseren is. Andersom blijkt het hetzelfde te werken: wat voor Bedrijf x intern gemakkelijk te realiseren is, wordt door de markt over het algemeen als minder nuttig ervaren.
Verder is er uit de beoordeling naar voren gekomen welke scenario’s de voorkeur hebben boven andere in dezelfde categorie. De utiliteitsbouw komt als markt het best naar voren. Hierbinnen verdienen binnendeuren de voorkeur. Bedrijf x wordt aangeraden om, zeker in het begin, niet een te uitgebreide dienst aan te bieden. Intern kan dit namelijk voor aanzienlijke complexiteit zorgen. Dit betekent onder andere het niet aanbieden van elektrisch hang- en sluitwerk en uitbesteding van de productie van hang- en sluitwerk. Ook wordt schilderwerk afgeraden om bij de dienst te leveren. Uitzonderingen op de aanbeveling zijn boven- en zijlichten die als zeer nuttige (of zelfs noodzakelijke) toevoeging worden ervaren en het aanbieden van montage bij de dienst. Ten slotte is aangegeven dat de uit het onderzoek is gebleken dat het niet noodzakelijk is een kozijn bij de dienst aan te bieden. Een goed alternatief zou een dienst zonder kozijn zijn, wat geen deur-kozijncombinatie kan worden genoemd.
INHOUDSOPGAVE
1. INTRODUCTIE ... 1
1.1. INTRODUCTIE OP HET BEDRIJF BEDRIJF X... 1
1.1.1. Algemeen ... 1
1.1.2. Producten ... 1
1.2. INTRODUCTIE OP DE BOUWSECTOR EN RECENTE ONTWIKKELINGEN... 2
1.2.1. De bouwsector... 2
1.2.2. Trends in de sector ... 3
1.3. PROBLEEMINTRODUCTIE EN RELEVANTIE... 3
1.4. OPZET HOOFDSTUKKEN... 5
2. PROBLEEM DEFINITIE ... 6
2.1. VASTSTELLEN VAN DOELSTELLING... 6
2.2. ONDERZOEKSMODEL... 6
2.3. VRAAGSTELLING... 8
2.4. AFBAKENING ONDERZOEK... 9
3. METHODE ... 11
3.1. AANPAK VAN HET ONDERZOEK... 11
3.1.1. Aanpak deelvraag 1: wat zijn geschikte beoordelingscriteria? ... 11
3.1.2. Aanpak deelvraag 2: welke opties zijn er binnen scenario’s? ... 12
3.1.3. Aanpak deelvraag 3: wat is de score van scenario’s op beoordelingscriteria?... 12
3.1.4. Totale aanpak... 12
3.2. BENODIGDE INFORMATIE EN BRONNEN... 13
3.2.1. Interview opzet ... 13
3.2.2. Interne gegevens... 14
3.2.3. Literatuur en externe bronnen... 14
4. BEOORDELINGSCRITERIA EN RESULTATEN MARKTINTERVIEWS ... 15
4.1. AANPAK IDENTIFICATIE VAN BEOORDELINGSCRITERIA... 15
4.1.1. Aanpak identificatie van criteria in de externe omgeving ... 15
4.1.2. Aanpak identificatie van criteria in de interne omgeving en opzet paragrafen ... 16
4.2. EXTERNE CRITERIA OP BASIS VAN INTERVIEWS MET MARKT... 16
4.2.1. Opzet vragenlijsten... 16
4.2.2. Resultaten interviews... 17
4.2.3. Marktcriteria ... 22
4.3. OVERIGE EXTERNE CRITERIA... 23
4.4. INTERNE CRITERIA... 25
4.5. TOTAAL OVERZICHT BEOORDELINGCRITERIA... 26
5. VAN OPTIES TOT SCENARIO’S... 28
5.1. INTRODUCTIE OP SCENARIO DENKEN OP BASIS VAN LITERATUUR... 28
5.2. SCENARIODENKEN IN DIT ONDERZOEK... 29
5.3. IDENTIFICATIE VAN SCENARIO’S EN OPTIES... 31
5.3.1. Identificatie van groepen categorieën ... 31
5.3.2. Categorieën van scenario’s binnen de groep markt... 31
5.3.3. Categorieën van scenario’s binnen de groep product... 32
5.3.4. Categorieën van scenario’s binnen de groep productie... 33
5.3.5. Categorieën van scenario’s binnen de groep supply chain... 34
5.3.6. Categorieën van scenario’s binnen de groep distributie... 34
5.4. GECOMBINEERDE SCENARIO’S... 35
6. BEOORDELING VAN DE SCENARIO’S ... 36
6.1. AANPAK BEOORDELING SCENARIO’S... 36
6.1.1. Algemene aanpak van beoordeling ... 36
6.1.2. Richtlijnen voor de beoordeling ... 37
6.2. RESULTATEN VAN DE BEOORDELING... 42
6.2.1. Algemene resultaten ... 44
6.3. AANBEVELINGEN VOOR GECOMBINEERDE SCENARIO’S OP BASIS VAN DE BEOORDELING... 46
7. CONCLUSIES, AANBEVELINGEN EN DISCUSSIE... 49
7.1. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN... 49
7.2. AANBEVELINGEN VOOR VERVOLG(ONDERZOEK) ... 50
7.3. DISCUSSIE... 51
BRONVERMELDING ... 53
BIJLAGEN ... 55
BIJLAGE I ABSTRACT IN ENGLISH... 55
BIJLAGE II ORGANOGRAM BEDRIJF X... 56
BIJLAGE III VRAGENLIJST AANNEMERS... 57
BIJLAGE IV VRAGENLIJST ARCHITECTEN... 60
BIJLAGE V SAMENVATTING INTERVIEWS AANNEMERS EN ARCHITECTEN... 62
BIJLAGE VI PORTERS VIJF-KRACHTEN MODEL... 63
BIJLAGE VII INTEGRAAL PLAATJE VAN EEN BEDRIJF EN HAAR OMGEVING... 64
BIJLAGE VIII TOTAALOVERZICHT VAN OPTIES BINNEN SCENARIO’S... 65
BIJLAGE IX BEOORDELING VAN DE SCENARIO’S... 65
1. INTRODUCTIE
In dit hoofdstuk wordt een introductie gegeven op het bedrijf waar het onderzoek is uitgevoerd en de sector waarin het bedrijf werkzaam is. Recente ontwikkelingen in de sector en binnen de organisatie welke aanleiding zijn geweest voor het onderzoek, worden besproken. Tot slot komt de structuur van het verslag aan bod.
1.1. Introductie op het bedrijf Bedrijf x
Allereerst wordt het bedrijf zelf besproken, vervolgens de producten. 1.1.1. Algemeen
Bedrijf x is een leverancier van deuren. Het is een bedrijf dat stuurt op leverbetrouwbaarheid en een hoge kwaliteit. Er wordt momenteel alleen nog binnen Nederland geleverd. De voornaamste markt waaraan geleverd wordt is de utiliteitsbouw12. Bedrijf x heeft hierin een marktaandeel van ruim XX procent. Er wordt ook aan de woningbouw geleverd, maar hierin is Bedrijf x een zeer kleine speler. De omzet van 2005 bedroeg ongeveer XX miljoen euro. Partijen waaraan geleverd wordt, zijn (1) aannemers (XX procent), (2) de industrie (XX procent) en (3) overig (XX procent) waaronder handel(Luczycki en Wolthuizen, 2006).
Er is één productielocatie. Deze is gevestigd in Locatie bedrijf x, waar ook het kantoor is gevestigd. Een organogram kan worden gevonden in bijlage II.
Bedrijf x heeft als doelstelling elk jaar met XX procent te groeien (gefactureerde stijging). Momenteel zit Bedrijf x op ongeveer 70 procent van haar personeelscapaciteit. Maar om te kunnen groeien, zal Bedrijf x wel moeten investeren in nieuwe machines. Een andere mogelijkheid is groei te zoeken in het leveren van toegevoegde waarde.
1.1.2. Producten
Bedrijf x levert deuren in alle gewenste afmetingen. XX procent van de deuren die verkocht
wordt zijn binnendeuren, XX procent is buitendeur (over 2005: Luczycki en Wolthuizen,
2006.). Er zijn verschillende typen deuren die geproduceerd kunnen worden. Het belangrijkste type is de brandvertragende deur. Er zijn certificaten voor 30 minuten en 60 minuten
brandvertragende deuren13. Er worden momenteel testen gedaan voor 90 minuten
brandvertragende deuren. Verder bestaat het assortiment uit geluidsdempende deuren (antifoondeuren), vochtvaste deuren, straling- en kogelwerende deuren en buitendeuren (website Bedrijf x, oktober 2006).
Behalve deuren wordt er een dienst aangeboden door Bedrijf x. Verantwoordelijk hiervoor is de Dienst y afdeling. Met een driedimensionaal inmeetsysteem wordt de sparing (gat in de muur) op de bouw ingemeten. Deuren worden vervolgens in de fabriek op maat gefreesd. Dit is een alternatief voor het traditionele afhangen waarbij de deur op de bouw op maat wordt geschaafd.
12
In de begrippenlijst voorafgaand aan dit verslag zijn belangrijke begrippen uitgelegd. 13
1.2. Introductie op de bouwsector en recente ontwikkelingen
Er wordt eerst een algemene introductie op de bouwsector gegeven. Vervolgens worden recente ontwikkelingen (trends) behandeld.
1.2.1. De bouwsector
In 2004 bedroeg de totale omzet van de bouw in Nederland 65 miljard euro. De bouw is een belangrijke bron van werkgelegenheid in Nederland. In 2005 was de bouw verantwoordelijk voor 6 procent van de totale werkgelegenheid (website CBS, oktober 2006). De bouw is een conjunctuurgevoelige sector. De vooruitzichten zijn positief. In het eerste halfjaar van 2006 was de omzet van de bouw 7,5 procent hoger dan in het eerste halfjaar van 2005. In de burgerlijke en utiliteitsbouw was de groei zelfs 9 procent (website CBS, oktober 2006). Over het algemeen wordt de markt gezien als prijs- en kostengedreven (Pries en Dorée, 2005). De bouw sector in Nederland heeft specifieke kenmerken die de context van het onderzoek bepalen. In de bouw wordt in elk project met zeer veel partijen van verschillende disciplines samengewerkt (Smook, 2000). Hierdoor is communicatie en coördinatie een belangrijke factor voor het succesvol afronden van een project.
De supply chains (ketens) in de bouw onderscheiden zich verder van supply chains in andere sectoren doordat ze vrijwel altijd eenmalig en tijdelijk zijn. Hoewel regelmatig met dezelfde partners wordt samengewerkt, wordt de keten voor een specifiek project opgezet. Hierdoor wordt de keten gekenmerkt door instabiliteit en fragmentatie (Vrijhoef en Koskela, 2000). Een ander kenmerk is dat de bouw een typische make-to-order supply chain heeft. In elk project wordt een nieuw product gecreëerd. Het proces wordt echter wel telkens op een gelijksoortige manier uitgevoerd (Vrijhoef en Koskela, 2000). Een goed voorbeeld van een supply chain in de bouw is weergegeven in figuur 1. Bedrijf x heeft zowel de rol van directe als indirecte leverancier, afhankelijk van het project. Bedrijf x bevindt zich dus aan het einde van de supply chain en wordt daardoor pas laat in het bouwproces betrokken.
Innovatie in de industrie van de bouw is vrijwel altijd incrementeel. De oorzaak is dat bedrijven vooral intern gericht zijn (Pries en Dorée, 2005). Slechts 25 procent van de innovaties in de Nederlandse bouw in de afgelopen 55 jaar had betrekking tot een specifieke markt vraag. De overige 75 procent had betrekking op het verbeteren van de productiviteit (Pries en Dorée, 2005). De uitdaging voor bedrijven in de bouw is nu om hun markten te begrijpen en dit te koppelen aan de wisselende regulaties en de technologieën van hun partners en leveranciers (Pries en Dorée, 2005).
Rol Bedrijf x
Figuur 1: Model van een supply chain in de bouw en rol van Bedrijf x hierin (gebaseerd op Vrijhoef en
1.2.2. Trends in de sector
Ten eerste is de rol van de aannemer in het bouwproces aan het veranderen. Was de aannemer voorheen de bouwer tegenwoordig is de aannemer meer de coördinator van het bouwproces (Smook, 2000).
Ten tweede heeft ook de bouw in toenemende mate te maken met groeiende verwachtingen van de klant (opdrachtgever) en een verhoogde concurrentiestrijd (Dulaimi, 2005). Deze trend heeft overeenkomsten met de ontwikkeling die in andere sectoren gaande is. Bedrijven krijgen daar steeds meer te maken met speciale wensen van klanten. De bouw is van nature al een klantgeoriënteerde sector, omdat het om een make-to-order supply chain gaat. Klanten kopen een ‘concept’ van een eindproduct in plaats van een fysiek eindproduct (Dulaimi, 2005). Er kan bij de aankoop nog niet gedemonstreerd worden hoe het product er daadwerkelijk uit gaat zien. Gezien het feit dat de bouw klantgeoriënteerd is, is het nog opmerkelijker dat slechts een kwart van de innovaties betrekking had op een vraag uit de markt.
Ten derde is er een steeds grotere nadruk op de veiligheid van gebouwen, voornamelijk wat betreft brandwerendheid. Sinds de brand in Volendam en de Schipholramp heeft deze ontwikkeling verder doorgezet. Het is aannemelijk dat de brandwerende eisen steeds strenger zullen worden.
Tot slot is er een ontwikkeling gaande betreffende de snelheid van het bouwen. Sneller bouwen kan bijvoorbeeld bereikt worden door Industrieel Flexibel en Demontabel bouwen (IFD), een ontwikkeling die al geruime tijd aan de gang is. Industrieel bouwen heeft als voordeel dat onderdelen in de fabriek geproduceerd worden (De Groot, 1995). Daardoor kan een hogere eindkwaliteit gegarandeerd worden en hoeven minder bewerkingen op de bouw plaats te vinden. Dit bevordert de snelheid van het bouwen.
1.3. Probleemintroductie en relevantie
Nu de context van het onderzoek is beschouwd, kan het onderwerp van het onderzoek worden geïntroduceerd. Aangezien Bedrijf x graag wil blijven groeien, kunnen eerst de verschillende groeimogelijkheden bekeken worden. Groei kan worden gezocht in het uitbreiden van de (machine)capaciteiten of door het aanbieden van een uitgebreider assortiment, bijvoorbeeld door ook stalen deuren aan te bieden. Daarnaast kan groei worden gezocht in het leveren van toegevoegde waarde en diensten. Het is belangrijk in kaart te brengen op welke manier het leveren van toegevoegde waarde kan helpen de beoogde groei te bewerkstelligen. De dienst van de Dienst y-afdeling is hier al een voorbeeld van, maar aannemers blijken deze dienst vrij duur te vinden (Bijl, Smorenburg, Luczycki en Wolthuizen, 2006).
Als we naar de recente ontwikkelingen kijken zoals beschreven in paragraaf 1.2, is het
Een totaaloplossing zoals die door Bedrijf x zou kunnen worden aangeboden is volgens aannemers interessant in de vorm van een compleet deurblok (Luczycki en Wolthuizen, 2006). Ook binnen Bedrijf x is op de verkoopafdeling de ontwikkeling naar complete deurblokken gesignaleerd. Er zijn al andere partijen die complete deurblokken aanbieden14. Onder een compleet deurblok wordt door Bedrijf x verstaan dat er naast deuren ook kozijnen, hang- en sluitwerk, montage en schilderwerk kunnen worden geleverd15. In dit geval wordt niet alleen het onderdeel “deur”, maar een compleet element (een compleet deurblok) aangeboden. Hoewel het om het leveren van producten gaat, wordt het gezien als een dienst die kan worden aangeboden aan aannemers. Het is een totaaloplossing omdat de aannemer een pakket koopt en zelf geen losse onderdelen hoeft in te kopen. Het kan bovendien goedkoper zijn omdat er synergievoordelen behaald kunnen worden en faalkosten kunnen worden verminderd. Het past binnen de trend naar sneller bouwen omdat er verwacht wordt dat er minder bewerkingen op de bouwplaats nodig zullen zijn doordat bewerkingen verplaatst kunnen worden naar de fabriek. Bovendien is het sneller omdat de aannemer slechts met één partij hoeft te communiceren in plaats van met meerdere partijen. Ten slotte kan met complete deurblokken ook worden ingespeeld op de aanname dat brandwerende eisen steeds strenger worden. Er wordt verwacht dat door middel van het leveren van complete deurblokken betere garanties kunnen worden gegeven wat betreft de brandwerendheid van het kozijn en de deur.
Echter, het is niet bekend hoe de dienst van complete deurblokken er precies uit zou moeten zien. Hiervoor is het nodig naar de markt te kijken. Daarnaast is er bij Bedrijf x ook weinig bekend over de consequenties die het aanbieden van een dergelijk compleet deurblok met zich mee brengt. Bedrijf x zal zich met deze dienst op onbekend terrein begeven en het is niet duidelijk hoe het past binnen de huidige organisatie.
Hiermee is het onderwerp van het onderzoek geïntroduceerd. Het onderzoek heeft als onderwerp de groeimogelijkheden voor Bedrijf x door het leveren van toegevoegde waarde in de vorm van een compleet deurblok. Dit is weergegeven in figuur 2. De groene kaders geven aan waar het onderzoek betrekking op heeft. De rode kaders geven aan wat buiten het onderwerp valt. De relevantie voor het bedrijf is reeds aangegeven. De markt vraagt om een totaaloplossing in de vorm van complete deurblokken, maar er is onbekend wat precies moet worden aangeboden en wat de consequenties zijn voor de organisatie. Wetenschappelijk is het
14
Het gaat hier niet alleen om andere deurenfabrikanten, maar ook om kozijnfabrikanten of zelfs montagebedrijven die complete deurblokken aanbieden.
15
Voor een precieze omschrijving van deze begrippen is te vinden in de begrippenlijst voorafgaand aan het verslag. Groeimogelijkheden Totaaloplossing: complete deurblokken Toegevoegde waarde leveren Andere groeimogelijkheden
Andere manieren van leveren van toegevoegde waarde
onderzoek relevant omdat het past binnen de trends in de bouwsector en de algemene trend naar klantgerichtheid. Het is een voorbeeld van een onderzoek naar productinnovatie dat de klant centraal stelt.
1.4. Opzet hoofdstukken
De opzet van het verslag ziet er als volgt uit:
• Hoofdstuk 2: Allereerst is het noodzakelijk dieper in te gaan op de uitwerking van het probleem. In het volgende hoofdstuk komt daarom de doel- en vraagstelling aan bod. Tevens wordt in hoofdstuk 2 het onderzoeksmodel geïntroduceerd en zal het onderzoek worden afgebakend.
• Hoofdstuk 3: In het hoofdstuk Methode wordt de aanpak van het onderzoek uitgewerkt wat zal resulteren in een uitbreiding van het onderzoeksmodel. Er wordt besproken welke informatie noodzakelijk is voor de uitwerking van het onderzoek, en hoe deze informatie gevonden zal worden.
• Hoofdstuk 4 t/m 6: Deze hoofdstukken vormen de daadwerkelijke uitwerking van het onderzoek. De in hoofdstuk 3 geformuleerde aanpak zal in hoofdstuk 4 tot en met 6 leiden tot aanbevelingen over het opzetten van de dienst voor complete deurblokken.
2. PROBLEEM DEFINITIE
In dit hoofdstuk zal dieper worden ingegaan op het probleem dat voor de eerste maal is besproken in het hoofdstuk Introductie. Dit is noodzakelijk voor een beter begrip van het probleem. De doel- en vraagstelling zullen aan bod komen, alsmede het onderzoeksmodel dat gedurende het gehele verslag als leidraad zal dienen. Verder wordt het onderzoek afgebakend.
2.1. Vaststellen van doelstelling
In het hoofdstuk Introductie is het onderwerp en de relevantie van het onderzoek aangegeven. Er is gebleken dat er voor Bedrijf x wellicht groeimogelijkheden zijn op het gebied van het leveren van toegevoegde waarde. Uit onderzoek (Luczycki en Wolthuizen, 2006) is naar voren gekomen dat er vanuit de markt een vraag bestaat naar een totaaloplossing in de vorm van een compleet deurblok. Het aanbieden van een compleet deurblok is voor het bedrijf een mogelijkheid om toegevoegde waarde te leveren. Het is echter niet bekend hoe de vraag van de markt er precies uitziet. Verder is het voor Bedrijf x niet bekend wat de consequenties zijn voor de organisatie van het op de markt brengen van een dergelijke dienst. Het bedrijf begeeft zich met de dienst van complete deurblokken op onbekend terrein. De focus van de dienst zal buiten de core business “deuren maken” komen te liggen.
Ten eerste zal er dus inzicht geboden moeten worden in de marktvraag. Een oplossing voor het tekort aan kennis over de consequenties voor de organisatie indien de dienst complete deurblokken wordt aangeboden, kan worden gevonden in het denken in scenario’s. Volgens Van Dale (1996) is een scenario “een veronderstelde of geplande loop van gebeurtenissen”. Hier gaat het om veronderstelde of geplande vormen van het opzetten van de dienst voor complete deurblokken. Met een scenario wordt een verzameling van gekozen mogelijkheden
bedoeld16. De mogelijkheden worden in dit onderzoek opties genoemd. In een scenario
worden meerdere keuzes voor opties gecombineerd. Vervolgens kan worden gekeken naar de consequenties van verschillende scenario’s op de organisatie. Het is noodzakelijk nu het precieze doel van het onderzoek te formuleren. De doelstelling luidt als volgt:
De verschillende onderdelen waar het doel uit bestaat zullen in de volgende paragrafen worden uitgelicht.
2.2. Onderzoeksmodel
Een onderzoeksmodel is een schematische weergave van het doel van het onderzoek en geeft een globaal overzicht van de verschillende stappen die gezet moeten worden om de doelstelling te bereiken (Verschuren en Doorewaard, 2003).
Als we het doel nader bekijken, blijkt dat het onderzoek bestaat uit meerdere stappen. Ten eerste dient er inzicht te worden gegeven in de marktvraag, overige externe criteria en de interne criteria. Om dit te bereiken zal de markt onderzocht moeten worden. Ten tweede moet
16
Zie ook de begrippenlijst voorafgaand aan het verslag.
er een overzicht gegeven worden van de mogelijke scenario’s en de consequenties van elk scenario voor de organisatie. Hiervoor is het allereerst noodzakelijk te onderzoeken welke opties er zijn binnen elk scenario. Een optie is een parameter17 in een scenario. Opties kunnen op dit laagste niveau worden aangepast. Op een hoger niveau (het niveau van scenario’s) is een optie echter geen parameter meer, maar een gegeven. Er zijn dan keuzes gemaakt voor opties. Scenario’s onderscheiden zich van elkaar door middel van andere keuzes binnen dezelfde opties. Scenario’s kunnen weer worden samengevoegd tot gecombineerde scenario’s. Scenario’s zijn dan in feite de opties binnen de gecombineerde scenario’s. Deze gecombineerde scenario’s zijn het meest interessant voor Bedrijf x. In een gecombineerd scenario zijn namelijk alle beslissingen vertegenwoordigd, terwijl bij een scenario slechts een bepaald aspect aan de orde komt. Uiteindelijk zijn er binnen het onderzoek drie niveaus te onderscheiden: (1) de opties, (2) de scenario’s waarbinnen een keuze is gemaakt voor de opties, en (3) de gecombineerde scenario’s waarbinnen een keuze is gemaakt voor de scenario’s. In figuur 3 zijn deze niveaus schematisch weergegeven. In hoofdstuk vijf (Van opties tot scenario’s) wordt dieper ingegaan op scenario denken.
Om aanbevelingen te kunnen doen over de mogelijkheden van het op de markt brengen van complete deurblokken dienen de verschillende scenario’s beoordeeld te worden. De beoordeling geeft de consequenties van de scenario’s weer. Er zijn beoordelingscriteria nodig om de beoordeling tot stand te brengen. Er zijn geen geschikte criteria in de literatuur te vinden waarop de scenario’s beoordeeld kunnen worden, omdat het hier om een specifieke marktvraag gaat en een specifieke situatie waarin Bedrijf x zich bevindt. De criteria dienen dus eerst opgesteld te worden. Op basis van de score op de opgestelde beoordelingscriteria kunnen vervolgens aanbevelingen gedaan worden. Dit stappenplan is samengevat in het onderzoeksmodel (figuur 4). In het hoofdstuk 3 (Methode) zal dieper ingegaan worden op dit model. Daar zal de aanpak meer in detail besproken worden.
17
De definitie van een parameter is “variabele waaraan voor een bepaald doel een willekeurige waarde wordt toegekend” (Van Dale, 1996).
Niveau 3: Gecombineerde scenario’s … … … Niveau 1: Opties Niveau 2: Scenario’s … …
2.3. Vraagstelling
Op basis van de het onderzoeksmodel kan een aantal vragen opgesteld worden die gedurende het onderzoek moeten worden beantwoord. Door middel van opsplitsing van het onderzoeksmodel, kan worden bepaald welke kennis noodzakelijk is om aan het doel te kunnen voldoen (Verschuren en Doorewaard, 2003). Het onderzoek kan worden opgesplitst in vier onderdelen, te weten de vier kaders in het onderzoeksmodel (figuur 4). Uiteindelijk is het belangrijk aanbevelingen te doen over de scenario’s die het meest geschikt zijn om binnen Bedrijf x toe te passen. De centrale vraag is gebaseerd op het laatste kader in het onderzoeksmodel en de vraag luidt:
Ter beantwoording van deze centrale vraag, kunnen drie deelvragen worden geformuleerd. Deze zijn gebaseerd op de overige drie kaders binnen het onderzoeksmodel.
1. Allereerst dienen we te weten te komen wat geschikte beoordelingscriteria zijn om scenario’s op te beoordelen. Pas dan is bekend hoe bepaald kan worden welke scenario’s geschikt zijn. De eerste deelvraag luidt:
Wat zijn geschikte beoordelingscriteria om scenario’s voor complete deurblokken op te beoordelen?
Deze vraag dient te worden opgedeeld in subvragen omdat het vaststellen van beoordelingscriteria een bepaalde diepgang vereist.
a. Wat is de marktvraag voor complete deurblokken?
b. Welke criteria zijn op basis van de marktvraag te definiëren? c. Welke criteria zijn er verder in de externe omgeving te definiëren? d. Welke interne criteria moeten worden gedefinieerd?
2. Ten tweede is het noodzakelijk een overzicht te geven van de opties die er bestaan binnen de scenario’s. Daarvoor dient eerst dieper ingegaan te worden op scenariodenken in het algemeen en in dit onderzoek. De tweede deelvraag luidt:
Welke opties zijn er voor Bedrijf x binnen de scenario’s?
Scenario’s Aanbevelingen Scores van scenario’s op beoordelingscriteria Beoordelingscriteria Figuur 4: Onderzoeksmodel
De subvragen die hierbij horen zijn: a. Wat zijn scenario’s?
b. Welke scenario’s zijn er?
c. Welke opties zijn er binnen de scenario’s te identificeren?
3. Vervolgens worden de uitkomsten van de eerste en de tweede deelvraag met elkaar geconfronteerd. Het is dus noodzakelijk de beantwoording van de eerste twee vragen af te ronden voordat de confrontatie, de uiteindelijke beoordeling van de scenario’s, kan plaatsvinden. De derde deelvraag luidt:
Wat is de score van elk scenario op de beoordelingscriteria?
Ten slotte kunnen op basis van de beantwoording van de derde deelvraag aanbevelingen worden gedaan. Er kan dan een antwoord worden gegeven op de centrale vraag.
2.4. Afbakening onderzoek
Nu het doel en de vragen bekend zijn, is het noodzakelijk het onderzoek af te bakenen. Er moet worden bepaald wat binnen het onderzoek en wat buiten het onderzoek valt. Door middel van de afbakening worden dus grenzen gesteld aan het onderzoek.
Ten eerste wordt het soort onderzoek bepaald. Verschuren en Doorewaard (2003) onderscheiden twee categorieën onderzoek: theorie- en praktijkgericht onderzoek. Het is duidelijk dat het hier om de laatste categorie gaat. Praktijkgericht onderzoek kan weer worden onderverdeeld in vijf typen onderzoek (zie figuur 5). Probleemsignalering heeft reeds plaats gevonden: Bedrijf x wil inzicht in de mogelijkheden van het leveren van toegevoegde waarde in de vorm van complete deurblokken. Diagnose heeft nog niet plaats gevonden. De precieze achtergrond en samenhang van het probleem zijn nog niet eerder onderzocht. Dit is dus het startpunt voor het onderzoek. In de diagnose worden de criteria gedefinieerd en worden de opties en achtergrond van het probleem bekeken. Behalve de diagnose zal ook een gedeelte van het ontwerp plaats vinden. Hierin zullen de scenario’s worden beoordeeld en consequenties worden ingeschat. Ook zullen aanbevelingen worden gedaan voor de rest van de ontwerpfase. Buiten het bereik van het onderzoek vallen: de keuze voor het uiteindelijke ontwerp van de dienst, het ontwerp van de implementatie, de verandering en de evaluatie. De omvang van het onderzoek is samengevat in figuur 5.
Figuur 5: Typen praktijkgericht onderzoek en omvang (gebaseerd op Verschuren en Doorewaard, 2003)
Ten tweede wordt de inhoud van het onderzoek afgebakend. Het onderzoek zal zich met name richten op het bekijken van de markt en de interne mogelijkheden. Concurrentie op het gebied van complete deurblokken zal in mindere mate worden beschouwd omdat er reeds een concurrentenanalyse is uitgevoerd door Bedrijf x.
Ten derde kunnen we grenzen stellen aan de markt die wordt beschouwd in het onderzoek. Er zal worden gekeken naar zowel de utiliteits- als de woningbouw, hoewel de focus is op de utiliteitsbouw omdat dat een belangrijkere markt is. Het onderzoek beperkt zich tot de markt binnen Nederland. Tot op heden heeft Bedrijf x nog enkel binnen Nederland geleverd.
Verder beperkt het onderzoek zich tot de markt van aannemers. Voor Bedrijf x is dit XX procent van de markt. Bovendien beperkt het onderzoek zich tot klanten van Bedrijf x. Er wordt geen grootschalig onderzoek onder aannemers in Nederland gedaan. Bedrijf x selecteert aannemers op omzetgrootte; de omzet moet ten minste 40 miljoen euro bedragen. Dit criterium zal ook gebruikt worden bij de keuze voor aannemers binnen het onderzoek.
3. METHODE
In dit hoofdstuk wordt de methode, die gevolgd is, behandeld. Allereerst zal de aanpak worden besproken. Deze is gebaseerd op het onderzoeksmodel (zie het hoofdstuk Probleem Definitie) en zal leiden tot een uitgebreid onderzoeksmodel. Vervolgens wordt gekeken welke informatie noodzakelijk is om aan de doel- en vraagstelling te kunnen voldoen en hoe deze informatie verzameld gaat worden.
3.1. Aanpak van het onderzoek
Het is noodzakelijk uitgebreider in te gaan op de stappen die in het onderzoeksmodel globaal zijn weergegeven (zie hoofdstuk 2, paragraaf 2.2). Dit resulteert in een aanpak in de vorm van een gedetailleerd stappenplan. De aanpak zal per deelvraag worden behandeld. Dit zal leiden tot de beantwoording van de centrale vraag. Deze vraag is als volgt geformuleerd (zie paragraaf 2.3 voor een complete formulering van de vraagstelling):
Welke scenario’s zijn het meest geschikt om in de organisatie van Bedrijf x toe te passen? 3.1.1. Aanpak deelvraag 1: wat zijn geschikte beoordelingscriteria?
Het onderzoek start met de beantwoording van de eerste deelvraag, of te wel het opstellen van de beoordelingscriteria. Het zou handig zijn om scenario’s te beoordelen op basis van financiële evaluatiemethoden. Echter, er zijn zeer veel onzekerheden18 in deze situatie als het om het uitdrukken van scenario’s in geld gaat en een financiële evaluatie daarom niet realistisch kan worden uitgevoerd. Multi-criteria evaluaties (Nijkamp en Van Delft, 1977) zijn wel geschikt als evaluatie methoden van alternatieve plannen die niet in geld zijn uit te drukken. Het gaat er dus om deze multi-criteria, of te wel criteria op meerdere dimensies, op te stellen. Er is eerder duidelijk gemaakt dat de criteria zelf moeten worden opgesteld, omdat bestaande criteria uit de literatuur niet voldoen. Om beoordelingscriteria19 op te kunnen stellen zijn twee soorten informatie nodig: (1) informatie over de externe omgeving, in het bijzonder over de markt en (2) interne informatie. Marktinformatie is noodzakelijk, aangezien het onmogelijk is verschillende scenario’s te beoordelen zonder actuele informatie over de marktvraag. Daarnaast wordt literatuur gebruikt om de criteria in de externe omgeving compleet te maken20. Informatie binnen Bedrijf x is noodzakelijk, omdat niet alles wat de markt wil ook het beste is voor Bedrijf x.
We beginnen met het verzamelen van informatie over de markt. Er is gekozen voor interviews met verschillende partijen in de supply chain om te onderzoeken wat de markt precies wil. De focus is hierbij op klanten (aannemers) van het bedrijf. Tevens worden architecten en leveranciers bezocht voor een completer beeld over de supply chain. Het uit te voeren marktonderzoek is te definiëren als een productonderzoek (Leeflang, 2003:190). Daarin worden de kansen voor een nieuw product, concept of propositie onderzocht. Uit de interviews wordt een marktvraag geformuleerd. Hieruit worden marktcriteria gedestilleerd. Om er zeker van te zijn dat de beoordelingscriteria kloppen worden de marktcriteria getoetst onder de geïnterviewde aannemers. Vervolgens wordt literatuur geraadpleegd. Ten slotte zal interne informatie worden vergaard door interviews met partijen binnen Bedrijf x. Samen vormen deze criteria de beoordelingpunten waarop scenario’s zullen worden beoordeeld.
18
Voorbeelden van onzekerheden zijn: de te verwachten omzet bij bepaalde keuzes, aantal en kosten van benodigde testen, de economische conjunctuur .
19
De multi-criteria worden in dit verslag beoordelingscriteria genoemd. 20
3.1.2. Aanpak deelvraag 2: welke opties zijn er binnen scenario’s?
Om de tweede deelvraag te beantwoorden, moet eerst worden uitgelegd wat scenario’s precies zijn en wat er in dit onderzoek onder verstaan wordt. Hiervoor wordt literatuur over scenario planning en scenario analyse gebruikt. Daarna moet onderzocht worden welke opties er zijn binnen de scenario’s. Deze informatie wordt verzameld door het bestuderen van interne en externe bronnen. Onder interne bronnen wordt verstaan gegevens zoals die bij Bedrijf x te vinden zijn en gesprekken met medewerkers. Onder externe bronnen wordt verstaan literatuur die beschikbaar is buiten de organisatie en die betrekking heeft op het onderwerp. De opties zullen worden samengevoegd tot scenario’s.
3.1.3. Aanpak deelvraag 3: wat is de score van scenario’s op beoordelingscriteria? Als een antwoord is gegeven op de eerste twee deelvragen kan de confrontatie van de uitkomsten plaatsvinden. De scenario’s worden geconfronteerd met de opgestelde beoordelingscriteria. Het doel hiervan is een beoordeling over de te verwachten consequenties van de verschillende scenario’s te geven. Er worden richtlijnen opgesteld voor het uitvoeren van de beoordeling. De score op de beoordelingscriteria bepaalt uiteindelijk welke scenario’s het meest geschikt zijn om in de organisatie van Bedrijf x toe te passen. Dit resulteert in aanbevelingen voor de te kiezen gecombineerde scenario’s.
3.1.4. Totale aanpak
De totale aanpak is schematisch weergeven in figuur 6. Het is een uitbreiding van het onderzoeksmodel (paragraaf 2.2, figuur 4). De kleuren en kopjes van de kaders komen overeen met het onderzoeksmodel. Daarnaast is cursief achter de kopjes aangegeven in welk hoofdstuk een bepaald gedeelte van het onderzoek wordt uitgevoerd.
Aanbevelingen (hoofdstuk 6 en 7)
Aanbevelingen voor gecombineerde scenario’s
Scenario’s (hoofdstuk 5)
Opties in de vorm van scenario’s op gebied van: markt, product, productie,
supply chain en distributie Externe informatie
(Literatuur) Interne
informatie
3.2. Benodigde informatie en bronnen
Nu de aanpak is bepaald, is het nodig dieper in te gaan op de informatie die verzameld gaat worden. Er is naar voren gekomen dat het noodzakelijk is informatie te verzamelen over de (markt)criteria, de verschillende opties en de interne beoordelingspunten. Bronnen die hiervoor worden geraadpleegd, zijn: (1) interviews, (2) interne gegevens en (3) literatuur. In deze paragraaf worden deze bronnen nu apart behandeld.
3.2.1. Interview opzet
Interviews worden gehouden om informatie te vergaren over de marktvraag. Op basis hiervan kunnen marktcriteria voor het product worden geformuleerd. Er zullen oog in oog interviews worden gehouden met spelers in de supply chain van Bedrijf x. Het onderzoek richt zich voornamelijk op aannemers. Hier is voor gekozen omdat deze klanten een beeld kunnen geven hoe ze momenteel denken over complete deurblokken. De vergaarde informatie zal dus slechts betrekking hebben op een gedeelte van de markt, namelijk de klanten die door Bedrijf x bediend worden. Dit is echter ook het meest van belang in het kader van de klantgerichtheid. Naast aannemers worden er ook architecten geïnterviewd en wordt een bezoek gebracht aan kozijnleveranciers. Dit zorgt voor een beter begrip van de keten.
De interviews zullen semi-gestructureerd plaatsvinden. Elk onderwerp begint met een geformuleerde vraag, maar in aanvulling daarop zal de interviewer enkele vervolgvragen stellen naar eigen inzicht (Emans, 1990). Dit wordt doorvragen genoemd. Hiervoor is gekozen, omdat op het moment van het interview een interessante situatie kan ontstaan waarover interviewer meer wil weten. Er wordt verder voornamelijk gekozen voor open vragen. Deze geven de geïnterviewde meer vrijheid om te antwoorden dan bij gesloten vragen. Ze zijn meer geschikt voor onderwerpen die een breed gebied bestrijken en als er nog niet veel zekerheid is over wat er aan antwoorden te verwachten valt (Emans, 1990). Gesloten
vragen worden slechts gekozen voor vooraf bedachte concepten21, omdat gesloten vragen
meer openhartigheid oproepen over prijzen die een klant bereid is te betalen voor de dienst (Emans, 1990). Het is anders moeilijk een antwoord te krijgen op deze vraag.
3.2.1.1. Keuze van aannemers
Bij de keuze voor aannemers is rekening gehouden met de voorkeur van Bedrijf x. Bedrijf x heeft normaliter als criterium om met een aannemer in zee te gaan als de omzet van een aannemer ten minste 40 miljoen euro per jaar bedraagt. Dit criterium wordt ook aangehouden voor de interviews. Andere criteria waarop aannemers voor de interviews geselecteerd worden, zijn22:
• Professionaliteit • Landelijke dekking
• Regelmatige samenwerking • Staat open voor innovatie
De verwachting is dat spelers die aan deze criteria voldoen, de belangrijkste potentiële klanten zijn voor complete deurblokken.
Er worden interviews gehouden met personen met een inkoopfunctie die kennis hebben over werkvoorbereiding. De geselecteerde aannemers zijn:
• Aannemer 1
21
Het gaat hier om concepten zoals getest door INSTITUUT 1 of INSTITUUT 2 en waar een certificaat voor in het bezit is.
22
• Aannemer 2 • Aannemer 3 • Aannemer 4 • Aannemer 5 • Aannemer 6 • Aannemer 7 • Aannemer 8
Het percentage van de omzet van de overgebleven doelgroep dat bovengenoemde acht aannemers in 2005 (exclusief BTW) voor hun rekening hebben genomen is 10 procent. Dit is als volgt berekend. De acht aannemers waren in 2005 verantwoordelijk voor 3,9 procent van de totale omzet. Echter, we hebben ons beperkt tot de markt die door aannemers wordt ingenomen. Dat is XX procent van de totale omzet. Verder moet de omzet van de unit bouw markt er nog afgetrokken worden, omdat die ook tot aannemers worden gerekend. Zo komen we uit om 10 procent23.
3.2.1.2. Keuze van architecten
Er worden interviews afgenomen bij twee architectenbureaus. Dit geeft een completer beeld en dient als aanvulling op de interviews met aannemers. Er worden interviews gehouden met: • Architect 1
• Architect 2
Het is hierbij van belang dat de te interviewen persoon verstand heeft van bestekken en projectbegeleiding.
3.2.1.3. Gebruik van informatie
De interviews zullen dus gebruikt worden om marktcriteria op te stellen. Eerst wordt een samenvatting gemaakt van de interviews. Op basis hiervan worden de sterke en zwakke punten van de dienst complete deurblokken bepaald. Deze vormen uiteindelijk de marktcriteria. Om te controleren of deze daadwerkelijk voldoen zullen de aannemers nogmaals gevraagd worden de marktcriteria te beoordelen.
3.2.2. Interne gegevens
Interne informatie is noodzakelijk omdat het uiteindelijk er om gaat wat geschikt is voor Bedrijf x. Interne informatie wordt gebruikt voor een tweetal doeleinden: (1) opstellen interne beoordelingscriteria en (2) screening van opties voor scenario’s. Voor interne beoordelingscriteria wordt het management team (MT) geïnterviewd, zodat een beeld wordt gevormd waar prestaties van het bedrijf op beoordeeld worden. Voor de screening van opties wordt met verschillende medewerkers binnen Bedrijf x gesproken en worden interne bronnen gebruikt. Voorbeelden van interne bronnen zijn een business plan en een marketing plan.
3.2.3. Literatuur en externe bronnen
Literatuur wordt gebruikt ter aanvulling van interne bronnen en de marktvraag. Het kan zijn dat er iets over het hoofd is gezien. Dit kan worden opgelost door literatuur te gebruiken. Ten eerste wordt literatuur gebruikt als aanvulling bij het opstellen van de beoordelingscriteria. Het gaat in het bijzonder om criteria in de externe omgeving. Ten tweede worden externe bronnen gebruikt bij het ingaan op scenario denken en bij de screening van opties binnen de scenario’s.
23
4. BEOORDELINGSCRITERIA EN RESULTATEN MARKTINTERVIEWS In dit hoofdstuk wordt een antwoord gegeven op de eerste deelvraag. Er zullen beoordelingscriteria worden opgesteld die geschikt zijn om scenario’s op te beoordelen. Allereerst wordt de aanpak hiervan besproken. Daarna worden de criteria op basis van de externe omgeving samengevat. Dit gebeurt door de interviews, die zijn gehouden om tot een marktvraag te komen, samen te vatten. De opzet van de vragenlijst en de resultaten van de interviews worden behandeld. Hieruit worden marktcriteria opgesteld. Vervolgens worden de overige criteria op basis van de externe omgeving behandeld. Dan komen de interne criteria aan bod. Ten slotte zal een totaal overzicht van de beoordelingscriteria worden gegeven.
4.1. Aanpak identificatie van beoordelingscriteria
Er wordt een gestructureerde aanpak gebruikt voor het identificeren van de criteria waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen criteria uit de externe en uit de interne omgeving. In de aanpak is al naar voren gekomen dat multi-criteria evaluatiemethoden het meest geschikt zijn voor de beoordeling van scenario’s in dit onderzoek. De reden is dat met die methode criteria op verschillende dimensies meegenomen kunnen worden en dat ook kwalitatieve criteriumscores en wegingen mogelijk zijn (Nijkamp en Van Delft, 1977). Dit is geschikt, omdat het niet haalbaar is binnen het onderzoek kwantitatieve wegingen uit te voeren. Volgens Brugha (2004) moeten criteria voor multi-criteria evaluatie methoden voldoen aan bepaalde eisen. Ze moet toegankelijk, onderscheidend, afgeleid, begrijpelijk, verifieerbaar, meetbaar, verfijnd en bruikbaar zijn. Het is daarom belangrijk om het overzicht van beoordelingscriteria zo compleet mogelijk op te stellen. Dit verklaart de keuze voor het onderscheid tussen externe en interne criteria.
4.1.1. Aanpak identificatie van criteria in de externe omgeving
Het formuleren van externe criteria vindt plaats door de externe belanghebbenden (stakeholders) te identificeren. Een stakeholder wordt door Carroll (1993) omschreven als een groep of individu met wie de organisatie in wisselwerking staat of in een situatie van onderlinge afhankelijkheid verkeert. Ten eerste worden stakeholders in de supply chain onderscheiden. Directe stakeholders in de supply chain voor Bedrijf x zijn leveranciers en aannemers. Daar wordt direct zaken mee gedaan. Daarnaast zijn architecten, opdrachtgevers en eindgebruikers in de supply chain te onderscheiden (zie ook figuur 1, hoofdstuk 1). Er wordt aangenomen dat architecten de belangen van eindgebruikers en opdrachtgevers meenemen in hun wensen. Ten tweede kunnen concurrenten als stakeholder worden geïdentificeerd. Het is noodzakelijk de positie ten opzichte van concurrenten mee te nemen in de beoordelingscriteria. Ten slotte kunnen overheden als stakeholder worden geïdentificeerd.
Bedrijf x Aannemers
Concurrenten
Architecten Overheden
Leveranciers
Regelgeving heeft invloed op hoe de dienst van complete deurblokken vormgegeven mag worden. In figuur 7 is de externe omgeving samengevat.
De partijen in figuur 7 komen overeen met de stakeholders in de externe omgeving zoals die door Schilling (2005) zijn geïdentificeerd.
4.1.2. Aanpak identificatie van criteria in de interne omgeving en opzet paragrafen Het formuleren van interne criteria geschiedt op basis van het organogram van Bedrijf x. Deze is te vinden in bijlage II (Organogram Bedrijf x). Er zal onderscheid worden gemaakt tussen criteria geformuleerd door het Management Team (MT) en criteria die door andere afdelingen kunnen worden geformuleerd.
In de volgende paragraaf (4.2) zullen de criteria op basis van interviews met aannemers en architecten worden samengesteld. Deze worden marktcriteria genoemd omdat het om criteria van de markt gaat. Vervolgens zullen de overige externe stakeholders (leveranciers, concurrenten en overheden) besproken worden en op basis daarvan worden ook criteria opgesteld, de overige externe criteria (paragraaf 4.3). Ten slotte worden de interne criteria besproken (paragraaf 4.4.).
4.2. Externe criteria op basis van interviews met markt
In deze paragraaf worden de marktcriteria opgesteld. Dit zijn criteria die op basis van interviews met de externe partijen aannemers en architecten kunnen worden opgesteld. Eerst wordt de opzet van de vragenlijsten behandeld, vervolgens de resultaten van de interviews met aannemers en architecten. Dit zal resulteren in de marktcriteria.
4.2.1. Opzet vragenlijsten
De interviews zijn gestructureerd volgens een interviewschema. Een interviewschema is een handleiding voor de uitvoering van een interview (Emans, 1990). Voor de constructie van het interviewschema zijn de tien stappen die Emans (1990) heeft onderscheiden, gevolgd. Alleen de uitkomst, de vragenlijsten, zal hier worden besproken.
4.2.1.1. Vragenlijst aannemers
Ten eerste dient het doel van het interview met aannemers te worden geformuleerd. Het doel is actuele informatie verkrijgen over wat de klanten van Bedrijf x verwachten, wat ze zouden wensen van complete deurblokken en wat ze bereid zijn ervoor te betalen.
Hieruit volgt dat het interview met de aannemer in vijf gebieden op te delen is. Deze onderdelen zijn:
• Verwachtingen voor complete deurblokken
• Houding van het bedrijf ten opzichte van complete deurblokken • Ervaring van het bedrijf met complete deurblokken
• Wensen/eisen voor/aan complete deurblokken
• Kosten die de aannemer bereid is te betalen voor bepaalde concepten De gebruikte vragenlijst is te vinden in bijlage III (Vragenlijst aannemers)
4.2.1.2. Vragenlijst architecten
Hieruit volgt dat het interview met de architect in vier gebieden op te delen is. Deze onderdelen zijn:
• Voor- en nadelen van het opnemen van een compleet deurblok
• Houding ten opzichte van het toepassen van complete deurblokken (in bestekken) • Bereidheid tot het opnemen van een standaardconcept in bestekken
• Voorwaarden om een concept voor een deurblok in een bestek te noemen en de eisen aan een deurblok-leverancier
De gebruikte vragenlijst is te vinden in bijlage IV (Vragenlijst architecten). 4.2.2. Resultaten interviews
In deze paragraaf worden de resultaten van alle interviews met de markt besproken per deelgebied. De resultaten van de interviews met de aannemers en de architecten worden gecombineerd.
4.2.2.1. Verwachtingen
Algemene verwachtingen complete deurblokken
Er zijn afwijkende verwachtingen voor verschillende aannemers. Over het algemeen is de verwachting dat complete deurblokken in de toekomst zullen worden toegepast. Het is echter niet totaal nieuw; er zijn al aanbieders van vergelijkbare diensten. Verder is er geopperd dat “kozijnblok” misschien een betere naam is dan deurblok omdat een deur weer de vulling is in een kozijn.
Verwachtingen uitgedrukt in SWOT
Om een compleet beeld te vormen van de verwachtingen wordt nu een soort SWOT24 analyse
gemaakt van een compleet deurblok. De analyse is slechts gebaseerd op de interviews. Ook de voor- en nadelen die genoemd zijn door architecten zijn hierin meegenomen.
Ten eerste worden de sterke punten van de dienst besproken. Hoe meer de dienst aan deze punten voldoet, hoe nuttiger de dienst wordt gevonden. Vervolgens worden de kansen besproken. Het is mogelijk om dit te realiseren, of hieraan te voldoen, wanneer een compleet deurblok wordt geleverd. Ten derde worden de zwakke punten van de dienst aangegeven. Er wordt aangegeven op welke punten problemen te verwachten zijn en wat nadelen (kunnen) zijn. Ten slotte worden de bedreigingen voor Bedrijf x, die er zijn indien de dienst gaat worden aangeboden, aangegeven. De bedreigingen kunnen een negatief effect hebben op het aanbieden van de dienst. Sommige bedreigingen kunnen uiteindelijk ook als kans gezien worden.
De sterke punten zijn:
• Het is een totaaloplossing. Er kan één aanspreekpunt worden gecreëerd waardoor er minder schijven van communiceren zijn.
• Verantwoordelijkheden liggen bij één partij. Coördinatie wordt aan één partij overgedragen.
• Uitgebreidheid; hoe completer de dienst, hoe beter.
• Met een gecertificeerd brandwerend concept kan een garantie worden gegeven dat het deurblok brandwerend is. Nu geven de losse partijen ieder een eigen garantie, maar door
24
een element aan te bieden dat in zijn geheel getest is, heeft de aannemer meer zekerheid over de brandvertragendheid.
• Hoge eindkwaliteit. De kansen zijn:
• Er zijn synergie voordelen mogelijk bij inkoop van materialen, administratie, productie en distributie. Dit heeft mogelijk ook financiële voordelen voor aannemer.
• Lagere faalkosten door minder beschadigingen (voornamelijk aan het kozijn) en fouten (bijvoorbeeld doordat hang- en sluitwerk niet meer zoek raakt).
• Fabrieksmatige montage van de deur in het kozijn en het hang- en sluitwerk. Er kan fabrieksmatig netter worden gemonteerd dan op de bouwplaats.
• In de utiliteitsbouw wordt nog nauwelijks met complete deurblokken gewerkt, dus daar is mogelijk (veel) omzet te behalen.
• Bedrijf x kan zich als een vernieuwend bedrijf presenteren.
• Een concept aanbieden dat voldoet aan brandwerende eisen die steeds strikter zullen worden. Het past binnen ontwikkelingen in de bouw.
De zwakke punten zijn:
• Een kennistekort. Het is een extra discipline. De aannemers vragen zich af wat voor verstand een deurfabrikant heeft van kozijnen. Deuren zijn volgens de aannemers meer gestandaardiseerd dan kozijnen.
• Een kozijnfabrikant is een grotere partij dan een deurenfabrikant. Het kan daarom vreemd zijn om met een deurenfabrikant zaken te doen in plaats van met een kozijnfabrikant. • Bedrijf x enkel als een tussenhandelaar van onderdelen heeft weinig toegevoegde waarde. • Aannemers hebben minder grip op de inkoop van onderdelen doordat er een extra laag
(partij) tussen zit. Dit kan nadelen hebben voor coördinatie en communicatie. • Detaillering en technische voorbereiding zijn ingewikkeld.
• Er is een risico doordat er activiteiten naar het eind van de bouw verplaatst worden. Oorspronkelijk worden kozijnen namelijk in een vroeg stadium geleverd.
• Mogelijke hogere kosten door extra voorziening aan kozijn of door kinderziektes (dit is volgens aannemers ook gebeurd bij KAPLA25 en bij gebruik van nastelkozijnen).
De bedreigingen zijn:
• Distributie van een geheel element (blok) op bouwplaats is moeilijk. Moeilijker dan losse onderdelen.
• Aansluiting van distributie op het tijdsschema van de aannemer is ingewikkeld; er worden meer activiteiten in een laat stadium uitgevoerd.
• Er kunnen moeilijkheden zijn op het gebied van ARBO regelgeving als het gehele element (blok) zwaar wordt.
• Er is een trend naar uitbreiding van het Programma van Eisen (PvE). Er komen steeds meer en complexere eisen.
• Er is een spanningsveld dat moet worden opgelost: oorspronkelijk moet het kozijn zo vroeg mogelijk op de bouw aanwezig zijn, maar de deur zo laat mogelijk. In welk stadium moet je het geheel leveren? Er zijn twee opties:
o In een vroeg stadium: voorzieningen tegen beschadigingen treffen. Bijvoorbeeld bedekken met folie of karton. Dit zal kosten verhogen.
25
o In een heel laat stadium (bijvoorbeeld met fabrieksmatige montage). dit brengt een risico met zich mee; als er iets mis gaat, is er meteen uitstel van oplevering.
• De dienst bestaat al bij concurrenten:
o Berkvens (met de dienst Logicon), Ideaal (met de dienst 3-in-1), Reinaerdt, Bouwproducten Zomer B.V. (BPZ).
o In woningbouw, voornamelijk door kozijnfabrikanten.
• Informatie over details is vaak pas laat bekend in de utiliteitsbouw. Meestal is slechts het budget bekend. Dit is nadelig voor de werkvoorbereiding.
• Bedrijf x heeft in de bouw de rol van marktvolger. Zolang er nog andere bedrijven zijn die elk afwijkend ontwerp van kozijnen/ elementen willen produceren, zal Bedrijf x dat ook moeten doen.
In tabel 1 is de SWOT analyse van complete deurblokken op basis van interviews met de markt samengevat.
Sterke punten Kansen
Totaaloplossing (één aanspreekpunt) Synergievoordelen mogelijk
Verantwoordelijkheid bij één partij Lagere faalkosten door minder beschadigingen
Uitgebreidheid van product Fabrieksmatige montage
Aanbod van gecertificeerde elementen Nauwelijks toegepast in utiliteitsbouw
Als een vernieuwend bedrijf presenteren Hoge eindkwaliteit
Brandwerende eisen zullen steeds strikter worden
Zwakke punten Bedreigingen
Risico door verplaatsen activiteiten naar het eind van bouw
Distributie van een geheel element (blok) op bouwplaats moeilijk
Alleen tussenhandelaar geen toegevoegde waarde
Aansluiting van distributie op tijdsschema van aannemer ingewikkeld
Kennistekort Niet voldoen aan ARBO door gewicht blok
Aannemers minder grip op de inkoop Trend naar uitbreiding PvE
Detaillering en technische voorbereiding ingewikkeld
Spanningveld moment van leveren van deur en van kozijn
Dienst bestaat al bij concurrenten
Detailinformatie laat bekend in utiliteitsbouw Kozijnfabrikant grotere partij dan
deurenfabrikant
Bedrijf x heeft rol van marktvolger in bouw
4.2.2.2. Houding van geïnterviewden ten opzichte van complete deurblokken
Tijdens de interviews is ook gesproken over de houding van de aannemers en architecten ten opzichte van de dienst van complete deurblokken. De houding van een aannemer of een architect kan positief, matig positief of negatief worden genoemd. Het weergeven van een bepaalde houding in de vorm van een percentage van de totale groep aannemers kan een vertekend beeld geven, omdat slechts acht aannemers zijn geïnterviewd. Eén aannemer staat dan voor 12,5 procent. Uit de interviews is gebleken dat:
• Vier aannemers positief zijn over het aanbieden van de dienst (50 procent)26
. Het moet wel vernieuwend zijn en de detaillering moet correct worden uitgewerkt.
• Drie aannemers matig positief (37,5 procent)27
waren. Ze voorzien meer problemen dan de vier aannemers die positief zijn. Er moet tot in detail worden nagedacht over de
26
Dit zijn aannemers 2, 3, 4 en 8. 27
Aannemers 1, 4 en 7
uitvoering. Tevens raden ze aan een technische en economische haalbaarheidsanalyse uit te voeren.
• Eén aannemer negatief (12,5 procent)28
was. Hij zou een dergelijke dienst liever afnemen bij een kozijnleverancier of eventueel bij Bedrijf x in een intensieve samenwerking met een kozijnfabrikant. De is reden is dat een kozijnleverancier vaak een grotere en belangrijkere partij is voor een aannemer dan een deurenfabrikant.
Beide architecten waren positief over de dienst. Het spreekt hen voornamelijk aan dat een gecertificeerd brandwerend element wordt aangeboden. Ook de hoge eindkwaliteit spreekt hen aan.
4.2.2.3. Overige interviewresultaten
De overige resultaten van de interviews met aannemers en architecten zijn voor het opstellen van marktcriteria minder van belang, maar wel interessant om een beeld van de markt te krijgen. Daarom zijn de resultaten hieronder kort samengevat. Behandeld worden de ervaring van de geïnterviewden met een dergelijke dienst, hun wensen met betrekking tot de dienst, situaties waarin deurblokken het meest geschikt zijn, de rol van verschillende spelers in de supply chain en de mening over prijzen en standaardconcepten. Een uitgebreide uitwerking van alle interviewresultaten kan worden gevonden in bijlage V (Samenvatting interviews aannemers en architecten).
Ervaring
In de utiliteitsbouw
• Wordt nog nauwelijks met complete deurblokken gewerkt. In de woningbouw
• Deurblokken zijn meer standaard dan in utiliteitsbouw: komt in 90 tot 100 procent van de gevallen voor.
Oorzaak verschil
• Er zijn lichtere eisen wat betreft gewicht en kwaliteit aan deurblokken in de woningbouw, bovendien zijn de maten meer gestandaardiseerd en gaat het meestal om een opdek deur. Wensen
Algemeen
• Moet passen bij huidige kwaliteitsdeur voor de utiliteitsbouw (m.n. binnendeuren).
• Zo compleet mogelijk: wat in bestektekeningen en –beschrijvingen staat, moet worden gebouwd.
• Ideaal: complete “gat-in-wand oplossing” (alle werkvoorbereiding, tekeningen, verantwoordelijkheid).
Deur
• Binnendeur meest geschikt. Buitendeur ingewikkelder (moet dan tijdelijk een nooddeur in).
• De sparingsmaat moet vóór de ruwbouw bekend zijn (mogelijk te standaardiseren). Kozijn
• Hout en staal worden als voornaamste materialen voor het kozijn genoemd. • Esthetische eis: kozijnen in één gebouw moeten bij elkaar passen.
• Meest waarschijnlijk is een nastelkozijn, maar er is nog geen standaard voor het vastzetten hiervan. Niet alle aannemers zijn gewend met nastel te werken.
28
