Ecologische beoordeling en beheer van oppervlaktewater. Karakterisering van meren op basis van visstandgegevens

Ecologische beoordeling en beheer van oppervlaktewater

Deelproject: meren en plassen

Karakterisering van-meren op

basis van visstandgegevens

postbus 80200, 2508 GE den haag C ) 070-3512710 s t i c h t i n g toegepast Onderzoek reiniging afvalwater

,onan van odenbarnevelllaan 5

Ecologische be~ordeling en beheer van oppervlaktewater

Deelproject: meren en plassen

Karakterisering van meren op

basis van visstandgegevens

INHOUD

Ten geleide

SAMENVATTING 1

INLEIDING

2

- 5

Visstand in Nederlandse meren

2

- 3

PARAMETERS TER KARAKTERISERING VAN EEN VISGEMEENSCHAP 6 - 12

Diversiteit van de visstand 6 - 7

Verhouding piscivore vis: planktivore vis

7

- 8 Groei en conditie van de meest dominante

planktivore vissoort 8 - ¹¹

Conclusie 11

VERWERKING VAN DE BESCHIKBARE INFORMATIE VOLGENS VOORGESTELDE PARAMETERS

Beschikbare informatie Diversiteit van de visstand

Verhouding piscivore vis: planktivore vis

Groei en conditie van de meest dominante planktivore vissoort (Brasem)

KARAKTERISERING VAN DE VISSTAND IN DE GESELECTEERDE MEREN De samenhang met fysisch-chemische parameters

De samenhang met biotische interacties AANBEVELINGEN

Gestandaardiseerde visstandbemonstering

Klassificatie van meren op basis van de visstand Additionele waarnemingen

LITERATUUR

Bijlagen (1 t/m 15)

Ten geleide

De wens om aquatische levensgemeenschappen te beschermen heeft geleid tot de uitwerking van ecolo- gische doelstellingen in het Indicatief Meeriarenproeramma Water 1985-1989. Voor 16 van de 23 daarin omschreven hydr&norfologische typen is door de C ~ ~ ~ o - w e r k ~ r o e ~ V in globale termen een aantal fysische, chemische, hydrologische en biologische kwaliteitseisen geformuleerd.

Het toetsingskader voor deze CUWVO-typen ontbreekt nog. Dit zal dienen te bestaan uit een omschrij- ving van de gewenste aquatische levensgemeenschappen en van omgevingsvariabelen die voor het optre- den en voortbestaan van deze levensgemeenschappen verantwoordelijk zijn. Deze "stuuivariabelen"

moeten nog geïdentificeerd worden, tenuijl ook methoden om het "ecologisch niveau" van een bepaald water te kunnen bepalen, moeten worden ontwikkeld.

Eind 1985 werd in opdracht van het algemeen bestuur van de STORA, op voorstel van de Onderzoekad- viescommissie (OAC)., een samenhangend meerjarenprogramma opgesteld met als doel ecologische beoordelings- en beheersmethoden te ontwikkelen voor de vijf belangrijkste CUWVO-watertypen:

stromende wateren, ondiepe meren en plassen, sloten, kanalen en zand-, @nd- en kleigaten.

In het kader van de werkzaamheden voor het deelproject "Meren en plassen" werden door Witteveen en Bos Raadgevende Ingenieurs de visstandgegevens van een aantal meren verzameld en bewerkt. In dit rapport werken de auteurs

-

drs. C. Roos, drs. J. Hylkema en ir. J.J.G.M. Backse

-

beoordelingsindi- ces uit op basis van de diversiteit van de visstand, de verhouding piscivore vis/planktivore vis en de gmei van de dominante vissoort.

De auteurs werden namens de STORA begeleid door een commissie bestaande uit dr. T.H.L. Claassen (voorzitter), drs. J. van der Does, ir. S.H. Hosper, dr. L. van Liere, ir. C. Jol en ir. P.J.T. Verstraelen.

Den Haag, maart 1991 De directeur van de STORA

drs. J.F. Noorthoorn van der Kmijfl

~ ~ n z e r k a d v i e s c a m m i s s i e , d i e t o t d i t p r o j e c t a d v i s e e r d e . bestond u i t :

p r o f . i r . A.C.J. Koot ( v o o r z i t t e r ) . d r s . J . € . Noorthoorn van der K r u i j f f ( s e c r e t a r i s ) en i r . J . Boschloo, i r . R . den Engelse, p r o f . d r . P.C. Fahr, i r . A . E . van G i f f e n . i r . J.J. de G r a e f f , d r . i r . P . J . Huiswaard, i r . R . Karper. d r s . S.P. Klapwijk. p r o f . i r . J.H. Kop.

i r . T j . H e i j e r , i r . L.P. S a v e l k a u l , w i j l e n i r . H.M.J. S c h e l t i n g a , d r . i r . D.W. S c h o l t e Ubing en i r . M. T i e s e e n s ( l e d e n ) .

SAMENVATTING

I n h e t k a d e r van h e t STORA-project

2.1.4.

" O n t w i k k e l i n g e c o l o g i s c h e b e o o r d e l i n g s m e t h o d e n v o o r o p p e r v l a k t e w a t e r e n " . d e e l p r o j e c t meren e n p l a s s e n i s e e n p o g i n g gedaan e e n a a n t a l meren te k a r a k t e r i s e r e n o p b a s i s van d e v i s s t a n d . De s a m e n s t e l l i n g van d e visgemeenschappen i n d e meeste N e d e r l a n d s e meren w o r d t b e ï n v l o e d d o o r e e n toenemende e u t r o f i ë r i n g . Door h e t v e r d w i j n e n van v e g e t a t i e h e e f t s n o e k b a a r s d e p l a a t s van s n o e k ingenomen e n i s brasem d e meest d o m i n a n t e v i s s o o r t geworden.

G e z i e n d e i n v l o e d van r e l a t i e s b i n n e n d e v o e d s e l k e t e n e n v e l e omge- v i n g s f a c t o r e n op d e s t r u c t u u r van h e t e c o s y s t e e m , e n d u s ook o p d e v i s s t a n d . i s h e t n i e t m o g e l i j k g e b l e k e n meren a a n d e hand van d e v i s s t a n d t e k a r a k t e r i s e r e n o p b a s i s van é é n i n d e x . Voor e e n goed b e e l d van d e v i s s t a n d i n r e l a t i e t o t d e t o e s t a n d van h e t w a t e r s y s - teem d i e n e n d e d i v e r s i t e i t van d e v i s s t a n d , d e v e r h o u d i n g p i s c i v o r e v i s / p l a n k t i v o r e v i s e n d e g r o e i van d e d o m i n a n t e v i s s o o r t b e p a a l d t e worden. I n d i t r a p p o r t z i j n d e z e i n d i c e s u i t g e w e r k t v o o r d e r t i e n meren, waarvan v o l d o e n d e v i s s t a n d g e g e v e n s b e s c h i k b a a r waren.

Gebleken i s d a t v e r g e l i j k e n van v i s s t a n d g e g e v e n s . v e r z a m e l d d o o r v e r s c h i l l e n d e v i s p l o e g e n , t o t problemen l e i d t omdat d e b e m o n s t e r i n g van d e v i s e n d e v e r w e r k i n g van d e gegevens n i e t o p g e l i j k e w i j z e h e e f t p l a a t s g e v o n d e n . Om h e t v e r g e l i j k e n van v i s s t a n d g e g e v e n s met d e t o e s t a n d van h e t w a t e r s y s t e e m i n d e toekomst e e n v o u d i g e r t e maken.

w o r d t e e n a a n z e t gegeven v o o r h e t v e r z a m e l e n e n v e r w e r k e n v a n d e v i s s t a n d g e g e v e n s o p e e n g e s t a n d a a r d i s e e r d e w i j z e .

2 INLEIDING

A l s p r a k t i s c h e u i t w e r k i n g van d e CUWVO-studie " E c o l o g i s c h e normdoel- s t e l l i n g e n v o o r N e d e r l a n d s e o p p e r v l a k t e w a t e r e n ( 1 9 8 8 ) " t e n behoeve van h e t w a t e r k w a l i t e i t s b e h e e r wordt d o o r d e STORA g e w e r k t a a n h e t o p s t e l l e n van e c o l o g i s c h e b e o o r d e l i n g s m e t h o d e n v o o r d e v i j f , i n N e d e r l a n d meest voorkomcnde. w a t e r t y p e n . I n h e t k a d e r van d i t p r o j e c t i s v o o r h e t d e e l p r o j e c t meren e n p l a s s e n d e m o g e l i j k h e i d o n d e r z o c h t e e n a a n t a l meren t e k a r a k t e r i s e r e n op b a s i s van d e v i s s t a n d . H i e r t o e i s e e n maat o p g e s t e l d aan d e tiand waarvan d e s a m e n s t e l l i n g van d e v i s s t a n d e n d e i n v l o e d van d e , > i s op d e s a m e n s t e l l i n g e n h e t f u n c t i o - n e r e n van h e t e c o s y s t e e m worden g e k a r a k t e r i s e e r d . De b e s c h i k b a a r h e i d van b r u i k b a r e v i s s t a r i d g e g e v e n s ,Jan c i r c a 9 0 , i r i t i e t k a d e r van e e r d e r - genoemd STORA-project. g e s e l e c t e e r d e meren e n p l a s s e n b l e e k b e p e r k t

( 3 7 )

t o t 1 3 mercri ( z i e t a b e l l ) . Deze g e g e v e n s z i j n i n d e v o o r l i g - g e n d e r a p p o r t a g e en v o l g e n s eeri i n d i t r a p p o r t v o o r g e s t e l d e w i j z e v e r w e r k t .

2 . 1 V i s s t a n d i n N e d e r l a n d s e meren

Om meren t e k a r a k t e r i s e r e n o p b a s i s van d e a a n w e z i g e v i s s t a n d d i e n t bekend t e z i j n welke f a c t o r e n d e omvang e n d e s a m e n s t e l l i n g van d e v i s s t a n d b e ï n v l o e d e n . Een v i s s t a n d i s opgebouwd u i t b e s t a n d e n van a f z o n d e r l i j k e s o o r t e n e n h e t b e s t a n d p e r s o o r t i s opgebouwd u i t e e n a a n t a l j a a r k l a s s e n . I e d e r j a a r v o e g t z i c h n a d e p a a i t i j d e e n nieuwe j a a r k l a s s e b i j h e t b e s t a n d . De omvang van d e j a a r k l a s s e n v e r s c h i l t s t e r k van j a a r t o t j a a r ( j a a r k l a s s t e r k t e ) . De g r o e i s n e l h e i d van d e jonge v i s . d i e v o o r n a m e l i j k z o ö p l a n k t o n e e t . i s hoog. Zo ook d e s t e r f t e s n e l h e i d . v o o r a l a l s g e v o l g van h e t g e g e t e n worden d o o r r o o f v i s e n d o o r v o e d s e l b e p e r k i n g . De g r o e i s n e l h e i d van d e o u d e r e v i s i s a f h a n k e l i j k van h e t v o e d s e l a a n b o d i n h e t m i l i e u . De s t e r f t e s n e l - h e i d neemt g e l e i d e l i j k a f n a a r m a t e d e v i s o u d e r w o r d t . V e r a n d e r i n g e n i n d e omvang e n s a m e n s t e l l i n g van d e v i s s t a n d worden d u s van n a t u r e b e p a a l d d o o r j a a r k l a s s t e r k t e . d e g r o e i s n e l h e i d e n d e s t e r f t e s n e l h e i d

(Y).

O m g e v i n g s f a c t o r e i i b e p a l e r ) mede d e omvang e n d e s o o r t e n s a m e n s t e l l i n g van d e v i s s t a n d , Op b a s i s van afnemende s t r o o m s n e l h e i d w o r d t van b o v e n l o o p n a a r b e n e d e n l o o p van ( k l e i n e ) r i v i e r e n b i j v o o r b e e l d o n d e r - s c h e i d gemaakt i r i f o r e l z o n e . v l a g z a l m z o n e . b a r b e e l z o n e e n brasemzone

(4).

De omvang e n d e s a m e n s t e l l i n g van d e v i s s t a n d i n N e d e r l a n d s e meren worden b e ï n v l o e d d o o r d e toenemende e u t r o f i ë r i n g . I n b i j l a g e 1 i s d i t s c h e m a t i s c h weergegeven m i d d e l s e e n t y p o l o g i e ( 1 4 ) . Door h e t v e r d w i j - nen van v e g e t a t i e i n g e ë u t r o f i e e r d e s y s t e m e n h e e f t s n o e k b a a r s d e p l a a t s van s n o e k ingenomen. P l a n k t o n e n muggelarven z i j n h e t b e l a n g - r i j k s t e v o e d s e l v o o r v i s s e n geworden. Brasem weet b e i d e v o e d s e l - s o o r t e n e f f i c i ë n t t e b e n u t t e n e n i s t e v e n s d e m i n s t g e p r e f e r e e r d e p r o o i v i s v o o r r o o f v i s s e n . Het g e v o l g h i e r v a n i s d a t d e v i s s t a n d i n d e meeste meren wordt gekenmerkt d o o r e e n zogenaamde b r a s e m - s n o e k b a a r s a s s o c i a t i e ( w a t e r t y p e I V ) . Brasem i s h i e r i n d e d o m i n a n t e v i s s o o r t e n b e p a a l t i n v e e l g e v a l l e n meer d a n d e h e l f t van d e t o t a l e v i s b i o m a s s a . F i g u u r 1 ( 2 9 ) g e e f t s c h e m a t i s c h d e v o e d s e l k e t e n i n v o e d s e l r i j k w a t e r . F i g u u r 2 g e e f t s c h e m a t i s c h e e n o v e r z i c h t van d e opbouw van h e t e c o s y s t e e m i n h e l d e r p l a n t e n r i j k w a t e r ( w a t e r t y p e I ) . De v i s s t a n d i s opgebouwd u i t m e e r d e r e w i t v i s s o o r t e n a l s : r i e t v o o r n . z e e l t . b l a n k - v o o r n . k o l b l e i e r ] brasem: s n o r k i s d e v o o r n a a m s t e p r e d a t o r . De omvang

e n d e s a m e n s t e l l i n g van d e a q u a t i s c h e v e g e t a t i e b l i j k e n v a n g r o t e i n v l o e d te z i j n o p d e v i s s t a n d ( 2 5 e n 1 3 ) . Deze i n v l o e d wordt bewerk- s t e l l i g d d o o r d e a a n w e z i g h e i d van p l a n t e n a l s z o d a n i g , waardoor v i s s e n i n hun s p e c i f i e k e v o e d s e l g e d r a g worden b e v o o r d e e l d o f bena- d e e l d . maar ook d o o r d e n u t r i ë n t e n b e p e r k i n g welke i n o v e r g r o e i d e w a t e r e n kan o p t r e d e n ( 1 2 ) . I n f i g u u r

3a

z i j n v i s s o o r t e n i n g e d e e l d n a a r hun v o o r k e u r v o o r v e g e t a t i e e n h e t v o e d s e l d a t g e p r e f e r e e r d w o r d t .

De i n t e r a c t i e s t u s s e n r o o f v i s , p r o o i v i s e n v o e d s e l o r g a n i s m e n z i j n d i v e r s ( f i g u u r 3 b ) . De b e p a l e n d e i n v l o e d van v i s op z i j n omgeving i s v o o r d e N e d e r l a n d s e s i t u a t i e v o o r a l g e s c h e t s t i n r e l a t i e t o t i n meer o f m i n d e r e mate g e ë u t r o f i e e r d e systemen waar h e r s t e l p r o g r a m m a ' s . g e r i c h t o p h e t t e r u g d r i n g e n van d e n u t r i ë n t e n l a s t , n i e t t o t h e t g e w e n s t e r e s u l t a a t l e i d e n . De i n v l o e d van v i s a l s b i o t u r b a t o r e n p r e d a t o r van z o ö p l a n k t o n i s i n e e n r e e k s van p u b l i k a t i e s o n d e r d e a a n d a c h t g e b r a c h t ( 2 1 , 3 1 . 12 e n

1 4 ) .

De omvorming van d e v i s s t a n d i n h e t k a d e r van A c t i e f B i o l o g i s c h Beheer a l s middel t o t w a t e r k w a l i - t e i t s v e r b e t e r i n g i s a l s i n s t r u m e n t zowel e m p i r i s c h

(15)

a l s t h e o r e t i s c h

(34

e n

35)

g e t o e t s t . Met name d o o r d e z e a c t i v i t e i t e n i s r e c e n - t e l i j k d e r o l van d e v i s s t a n d a l s b e l a n g r i j k e component i n h e t aqua- t i s c h e e c o s y s t e e m o n d e r k e n d .

I snoekbaars I

geen waterplanten

\

\

I

troebeling

zoöplankton

f

0 0

Figuur 1. Voedselketen in voedselrijk water (29).

I ^Witvis I

( Zoöplankton I

( Waterplanten I

Licht

d

Figuur 2. Voedselketen in helder weinig voedselrijk water (21)

SNOEKBAARS BRASEM SRERING

V I S rnqiarven zooplankton

BAAR5 AAL WS KOLBLEI BLANKV03RN

~ i a - v m slakken planten zooplankton

SNOEK ZEELT RIETWORN KROESKARPER

AFNAME IN PR001GROOTTE ---t

Figuur

3a:

Indeling van vissoorten als functie van hun voorkeur voor vegetatie. Boven de vegetatie-mijdende soorten;

onder: de vegetatie-minnende soorten; midden: een groep van soorten die zowel in de vegetatie als in open water kan leven

(25).

Figuur

3b:

Interacties tussen roofvis, prooivis en voedselorganis- men. Toevallige of opzettelijke veranderingen van bepaalde "onderdelen" geven verschuivingen naar andere delen

(25).

3

PARAMETERS TER KARAKTERISERING L'AK EEN VISCEMEENSCHAP

R e k e n i n g houdend met d e r e l a t i e s t u s s e n v i s e n h e t e c o s y s t e e m i s gekozen meren te c l a s s i f i c e r e n op b a s i s van d e v o l g e n d e p a r a m e t e r s :

- d i v e r s i t e i t van d e v i s s t a n d

-

v e r h o u d i n g p i s c i v o r e v i s ^: p l a n k t i v o r e v i s

-

g r o e i e n c o n d i t i e van d e d o m i n a n t e p l a n k t i v o r e v i s s o o r t .

I n h e t n a v o l g e n d e wordt d e k e u z e n a d e r t o e g e l i c h t e n worden d e pa- r a m e t e r s i n e e n t h e o r e t i s c h k a d e r g e p l a a t s t .

3 . 1 D i v e r s i t e i t van d e v i s s t a n d

De d i v e r s i t e i t kan i n z i c h t l e v e r e n i n d e complexe samenhang t u s s e n s o o r t e n s a m e n s t e l l i n g , a b u n d a n t i e , d o m i n a n t i e e n o m g e v i n g s f a c t o r e n . Een complex van f a c t o r e n b e p n u l t immers d e v i s g e m e e n s c h a p . waaron- d e r :

-

n u t r i ë n t e n g e h a l t e

- m o r f o l o g i e van t i e t meer

-

a a n w e z i g h e i d van v e g e t a t i e

-

f y t o p l a r i k t o r l - c r i z o ö p l a r i k t o n s n n ~ e n s t e l l i n g

-

v i s s e r i j .

Op b a s i s van e m p i r i s c h e r e l a t i e s kan e e n i n d r u k v e r k r e g e n worden van h e t p r o d u c e r e n d vermogen van e e n w a t e r e n van d e i n v l o e d d i e omge- v i n g s v a r i a b e l e n hebben op d e s o o r t e n s a m e n s t e l l i r i g e n d i v e r s i t e i t van d e v i s s t a n d .

I n d e i n t e r n a t i o n a l e l i t e r a t u u r z i j n d o o r d i v e r s e a u t e u r s d i t s o o r t e m p i r i s c h e r e l a t i e s b e s c h r e v e n :

Op b a s i s van t o t a a l t ' o s f a a t ( ~ g / l ) s c h a t t e n Hanson & L e g g e t t ( 1 6 ) d e t o t a a l a a n w e z i g e v i s s t a n d i n k i l o g r a m p e r h e c t a r e i n Canadese meren.

I n z i c h t i n d e s o o r t e n s a m e n s t e l l i n g w o r d t op b a s i s van d e z e r e l a t i e n i e t v e r k r e g e n . Hartmann ( 1 7 ) b e s c h r e e f v i e r t y p e n v i s g e m e e n s c h a p p e n i n Europa op b a s i s van d e s a m e n s t e l l i n g van d e d o o r d e v i s s e r i j a a n g e v o e r d e s o o r t e n e n c o n c l u d e e r d e d a t d e s a m e n s t e l l i n g v o o r n a m e l i j k b e p a a l d werd d o o r d e d i e p t e van h e t meer. J o h n s o n e t a l . ( 2 3 ) vonden h e t o p p e r v l a k van h e t meer. d e g e m i d d e l d e d i e p t e en h e t d o o r z i c h t a l s b e l a n g r i j k s t e f y s i s c t i - c h e m i s c h e p a r a m e t e r s d i e d e s o o r t e n s a m e n s t e l - L i n g b e p a l e n . Ook M a r s h a l l Ei Ryan ( 3 0 ) v e r k l a r e n h e t voorkomen van v e r s c h i l l e n d e v i s s o o r t e n d o o r g e b r u i k t e maken van f y s i s c h - c h e m i s c h e k a r a k t e r i s t i e k e n ( o . a . g e m i d d e l d e d i e p t e , o p p e r v l a k e n d o o r z i c h t ) . E m p i r i s c h e r e l a t i e s d i e d e i n v l o e d van b i o t i s c h e i n t e r a c t i e s o p h e t e c o s y s t e e m ( o . a . p r e d a t o r - p r o o i r e l a t i e s ) b e s c h r i j v e n z i j n n i e t v o o r h a n d e n . Wel wordt d o o r e e n a a n t a l a u t e u r s d e i n v l o e d van v i s o p h e t e c o s y s t e e m b e s c h r e v e n . De s a m e n s t e l l i n g van h e t z o ö p l a n k t o n w o r d t b i j v o o r b e e l d b e ï n v l o e d d o o r d e a a n w e z i g h e i d van v i s

(5,

2 7 , 2 8 A l s g e v o l g van g r o o t t e - s e l e c t i e v e p r e d a t i e d o o r v i s v e r a n d e r t d e samen- s t e l l i n g van h e t z o ö p l a n k t o n van e e n h o o f d z a k e l i j k d o o r g r o t e s o o r t e n g e d o m i n e e r d e n a a r e e n d o o r k l e i n e s o o r t e n g e d o m i n e e r d e gemeenschap.

De g r o e i s n e l h e i d van d e b e t r o k k e n v i s s e n g e e f t i n z i c h t i n d e r e l a - t i e v e a b u n d a n t i e e n d e c o n c u r r e n t i e om d e v o e d s e l b r o n ( 3 6 ) . I n d i e n d e omvang van d e p o p u l a t i e d o o r e e n h o g e r t r o f i s c h n i v e a u ( p r e d a t o r ) b e p a a l d w o r d t . z a l d e s o o r t d i e d e p r e d a t o r h e t b e s t e weet te o n t w i j - ken dominant worden. G r o o t t e - a f h a n k e l i j k e p r e d a t i e s p e e l t h i e r b i j e e n b e l a n g r i j k e r o l

( 3 8 ) .

De diversiteit van een visstand kan worden uitgedrukt als het aantal soorten in de vangst. De vangst is echter sterk afhankelijk van de bemonsteringsmethode. Over het algemeen zal het grootste deel van de visstand bepaald worden door een beperkt aantal soorten. De index van

"Community Dominance" is gedefinieerd als het percentage dat de twee meest voorkomende soorten (co-dominante soorten) uitmaken van de

totale biomassa in de vangst (30).

De Shannon-Wiener diversiteitsindex (H) wordt berekend om de homoge- niteit in de samenstelling van de visstand te bepalen (ref.nr.

30

en

3).

Deze index wordt berekend op basis van de proportie die een soort in biomassa (Hb) of in aantal (Hn) uitmaakt van de totale vangst volgens :

H

=

- E

(p, 'In p,)

In deze formule is pi de proportie in biomassa of aantal van soort i in de totaalvangst. Hb is de Shannon-Wiener index op basis van biomassa en Hn is de index op basis van aantal in de vangst.

Meren kunnen geclassificeerd worden door de diversiteitsindices uit te zetten tegen omgevingsvariabelen of morfologische kenmerken van het meer (30). Op deze manier kan aangegeven worden hoe fysische en chemische variabelen als meeroppervlak. gemiddelde diepte, totaal- fosfaat en doorzicht samenhangen met de samenstelling en het functio- neren van de levensgemeenschap.

Verhouding piscivore vis: planktivore vis

Gezien de voedselrelaties van en tussen piscivore en planktivore vis is de verhouding piscivore

-

planktivore vis een tweede belangrijke ingang voor het typeren van visgemeenschappen. De planktivore vispo- pulatie is van grote invloed op de opbouw en het functioneren van de visgemeenschap. Herbivoor zoöplankton wordt bijvoorbeeld gegeten door planktivore vis zoals visbroed (O+ vis) en oudere vis (vnl. brasem tot 25 cm lengte). Doordat bij het zoeken naar muggelarven de bodem wordt omgewoeld. vindt bioturbatie en nalevering van fosfaat plaats (26). Door predatie verkleint piscivore vis het prooivisbestand. Bij het indelen van meren op basis van de visstand moet rekening ge- houden worden met deze en andere trofische interacties (zie fig. 3b).

Van Densen & Klein Breteler (11) vonden in een aantal Friese meren dat bij toenemende hoeveelheid O+ vis de gemiddelde grootte van Daphnia hyalina afnam. Mills et al. (32) concludeerden dat de gemid- delde lengte van zoöplankton afneemt. indien de planktivore vispopu- latie toeneemt. De gemiddelde lengte van het zoöplankton neemt toe indien de roofvisstand groter wordt. Door een grotere roofvisstand wordt de planktivore vispopulatie namelijk kleiner.

Zoöplanktongrootte kan gebruikt worden als een indicatie voor de predator-prooi balans. Meren in Noord-Amerika met zoöplankton

< ^0.8

mm herbergen volgens Mills et al. ( 3 2 ) voor het merendeel predator- prooi bestanden met een verhouding van 0.2 of minder. Indien de gemiddelde lengte van het zoöplankton in juni

> 0.8

mm is en in september aanzienlijk lager. mag verondersteld worden dat er veel planktivore (O+) vis aanwezig is. Indien de gemiddelde lengte van het zoöplankton in beide perioden laag is, mag verondersteld worden dat de lengte gereduceerd is door een hoge abundantie van planktivore vis of door filterfeeding van bijvoorbeeld grote brasem (zie 3.3.1). In meren waar predatoren de planktivore vispopulatie klein in omvang

h o u d e n , mag v e r w a c h t worden d a t zowel i n h e t v o o r j a a r a l s i n midzomer d e g e m i d d e l d e l e n g t e van h e t z o ö p l a n k t o n

>

0 . 8 mm i s ( 3 2 ) . D e l e n g t e van h e t z o ö p l a n k t o n kan m o g e l i j k g e b r u i k t worden a l s e e n i n d e x v o o r d e a b u n d a n t i e van p l a n k t i v o r e v i s . I n f o r m a t i e o v e r d e a b u n d a n t i e e n d e g e m i d d e l d e l e n g t e van h e t z o ö p l a n k t o n i n c o m b i n a t i e met d e abun- d a n t i e van p l a n k t i v o r e e n p i s c i v o r e v i s . i n d e j a r e n waarvan ook z o ö p l a n k t o n g e g e v e n s b e s c h i k b a a r z i j n . o n t b r e e k t o p d i t moment e c h t e r . Een u i t w e r k i n g vari d e PSV:SLV I S gegeven d o o r J e p p e s e n e t a l ( 2 2 ) . Z i j r e l a t e r e n v o o r eer! a a n t a l Deense e n Zweedse meren h e t a a n t a l p l a n k t i v o r e v i s s e n (PLV = b l a n k v o o r n . brasem e n r u i s v o o r n ) met h e t a a n t a l p l a n k t i v o r e v i s s e n p l u s h e t a a n t a l p i s c i v o r e v i s s e n (PSV = b a a r s . s n o e k e n s n o e k b a a r s , a l l e g r o t e r dan 1 0 cm) a l s :

PLV ( > 1 0 cm)

- - - w - - - * 100 %

PLV ( > 10 cm) ⁺

PSV

( > 10 cm)

Door d e z e i n d e x te r e l a t e r e n aar) d e f o s f a a t c o n c e n t r a t i e b l e e k empi- r i s c h d a t d e n u t r i ë n t e n c o n c e n t r a t i e d e gevonden v e r h o u d i n g s t e r k b e p a a l t . B i j e e n n u t r i ë n t e n c o n c e n t r a t i e

>

0.15 mg P I 1 b e d r a a g t d e v e r h o u d i n g meer dan 8 0 % ( b i j l a g e 2 ) . De v i s s t a n d w o r d t i n d i e ge- v a l l e n gedomineerd d o o r z o ö p l a n k t o n e t e n d e v i s .

G r i m m & Backx

( 1 3 )

c o n s t a t e e r d e r i e c h t e r d a t d e p r o d u k t i e van p l a n k - t i v o r e v i s

<

15 cm b i j b e n a d e r i n g

60 - 80

% van d e t o t a l e v i s b i o m a s - c a b e d r o e g . De p r o d u k t i e van p l a n k t i v o r e v i s wordt g e r e a l i s e e r d " t e n k o s t e van h e t z o ö p l a n k t o n " . D e i n v l o e d van v r a a t d o o r p l a n k t i v o r e v i s

< 15

cm o p d e a b u n d a n t i e van t i e t z o ö p l a n k t o n mag daarom m o g e l i j k g r o t e r v e r o n d e r s t e l d worden dan d e v r a a t d o o r p l a n k t o n e t e n d e v i s

>

1 0

c m . Daarom wordt d e v e r h o u d i n g v o o r g e s t e l d d o o r J e p p e s e n e t a l . ( 2 2 ) b e r e k e n d a l s d e b i o m a s s a p l a n k t i v o r e v i s

<

15 cm i n r e l a t i e t o t d e b i o m a s s a p l a n k t i v o r e v i s s e n

< 15

cm p l u s d e b i o m a s s a p i s c i v o r e v i s

>

1 0 cm i n d e v a n g s t .

Op b a s i s vari d e z e b e v i n d i n g e n wordt d e v e r h o u d i n g p i s c i v o r e v i s : p l a n k t i v o r e v i s ( i n k g / h a i n d e v a n g s t ) gekozen a l s e e n van d e p a r a m e t e r s om d e t o e s t a n d van h e t e c o s y s t e e m a a n d e hand van d e v i s - s t a n d t e k a r a k t e r i s e r e n . P l a n k t i v o r e v i s wordt h i e r g e d e f i n i e e r d a l s a l l e b r a s e m . b l a n k v o o r n e n s p i e r i n g k l e i n e r dan 1 5 cm. Brasem van l f

-

25 cm i s f a c u l t a t i e f p l a n k t i v o o r i e

3 . 3 1 )

P i s c i v o r e v i s i s a l l e s n o e k . b a a r s e n s n o e k b a a r s

>

1 0 cm.

3 . 3 G r o e i e n c o n d i t i e van d e meest d o m i n a n t e p l a n k t i v o r e v i s s o o r t

De g r o e i en c o n d i t i e van d e meest d o m i n a n t e p l a n k t i v o r e v i s s o o r t i n d e p o p u l a t i e w e e r s p i e g e l e n d e h e s c h i k b a a r h e i d van z i j n v o e d s e l b r o n

( z o ö p l a n k t o n ) e n d e c o n c u r r e n t i e om h e t a a n w e z i g e v o e d s e l met a n d e r e v i s s o o r t e n . I n d i e n z o ö p l a n k t o n o v e r g e ë x p l o i t e e r d w o r d t o f i n d i e n d e z o ö p l a n k t o n p r o d u k t i e l a a g i s . z u l l e n d e g r o e i e n c o n d i t i e van d e p l a n k t i v o r e v i s r e l a t i e f s l e c h t z i j n .

I n d e o n d i e p e e u t r o f e N e d e r l a n d s e meren i s brasem i n h e t algemeen d e d o m i n a n t e p l a n k t i v o r e v i s . Daarom worden h i e r d e g r o e i e n c o n d i t i e van brasem i n r e l a t i e t o t d e voedingsgewoonten van d e z e v i s behan- d e l d .

v o e d i n g van brasem i n r e l a t i e t o t l e n g t e van d e v i s

De b e s c h i k b a a r h e i d van muggelarven e n d e g r o o t t e e n a b u n d a n t i e van z o ö p l a n k t o n z i j n f a c t o r e n d i e d e g r o e i e n c o n d i t i e v a n brasem s t e r k b e ï n v l o e d e n . De b e s c h i k b a a r h e i d van v o e d s e l w o r d t v o o r n a m e l i j k b e p a a l d d o o r d e p r o d u k t i v i t e i t van e e n w a t e r e n d e c o n c u r r e n t i e om h e t a a n w e z i g e v o e d s e l met a n d e r e ( v i s ) - s o o r t e n . Het soort v o e d s e l d a t d o o r brasem g e g e t e n w o r d t , i s v o o r e e n g r o o t d e e l a f h a n k e l i j k v a n d e l e n g t e van d e v i s .

Vanaf e e n l e n g t e van t 1 0 cm f i l t r e e r t brasem z o ö p l a n k t o n u i t h e t water d o o r h e t w a t e r d o o r d e k i e u w f i l t e r s t e pompen. De f i j n h e i d van d e k i e u w f i l t e r s i s a f h a n k e l i j k van d e l e n g t e van brasem; h o e g r o t e r d e brasem hoe g r o v e r h e t f i l t e r s y s t e e m . Brasem k l e i n e r d a n 1 0 cm v o e d t z i c h v o o r n a m e l i j k , z o a l s h e t meeste v i s b r o e d . d o o r v i s u e l e p r e d a t i e w a a r b i j v o o r a l d e g r o o t s t e e x e m p l a r e n van h e t z o ö p l a n k t o n worden g e s e l e c t e e r d ( 2 5 ) . Vanaf I 20 cm kan d e brasem s l e c h t s e f f i - c i ë n t z o ö p l a n k t o n e x e m p l a r e n g r o t e r dan

0 . 5

mm d o o r d e kieuwen f i l t r e r e n . Brasem met e e n l e n g t e van 30-40 cm kan d o o r f i l t e r f e e d i n g nog s l e c h t s r e d e l i j k e f f i c i ë n t z o ö p l a n k t o n

>

1 mm l e n g t e consumeren.

Vanaf e e n l e n g t e van 5-10 cm kan brasem ook muggelarven e t e n . B i j toenemende l e n g t e neemt d e e f f i c i ë n t i e van d e p r e d a t i e o p muggelarven t o e . D e c o n s u m p t i e g e s c h i e d t d o o r s t e e d s e e n h a p b o d e m m a t e r i a a l o p te z u i g e n e n te z e v e n . Met toenemende l e n g t e neemt d e d i e p t e waarop brasem i n h e t s u b s t r a a t kan f o e r a g e r e n t o e . Een brasem v a n a f 30 cm kan zodoende e f f i c i ë n t o p muggelarven p r e d e r e n . Cazemier

( 7 )

t o o n d e a a n d a t d e g r o e i van g r o t e brasem g e c o r r e l e e r d i s met d e h o e v e e l h e i d c h i r o n o m i d e n i n d e bodem. B i j e e n c h i r o n o m i d e n b i o m a s s a van meer d a n 20 g v e r s g e w i c h t / m 2 b l e e k d e g r o e i a l s z e e r goed g e c l a s s i f i c e e r d t e kunnen worden. Een b i o m a s s a van minder d a n

5

g v e r s gewicht/m2 werd g e a s s o c i e e r d met e e n s l e c h t e g r o e i van d e brasem.

D e l e n g t e - f r e q u e n t i e v e r d e l i n g van brasem i n d e v a n g s t w e e r s p i e g e l t v o o r e e n d e e l d e mate w a a r i n v e r s c h i l l e n d e l e n g t e g r o e p e n brasem i n s t a a t z i j n e e n g e s c h i k t e v o e d s e l b r o n t e b e n u t t e n . I n w a t e r e n met e e n t e hoge b r a s e m s t a n d i n r e l a t i e t o t h e t v o e d s e l a a n b o d z a l d e v a n g s t gedomineerd worden d o o r d e g r o o t t e k l a s s e van

15 -

40 cm. De g r o e i van brasem w o r d t geremd omdat n i e t v o l d o e n d e v o e d s e l geconsumeerd kan worden. De a a n w e z i g h e i d van v e e l k l e i n e brasem o f a n d e r e p l a n k t o n e - t e n d e v i s kan h i e r v a n d e o o r z a a k z i j n . Brasem g r o t e r d a n 40 cm i s a l l e e n a a n w e z i g i n d i e n v o l d o e n d e z o ö p l a n k t o n ( > 1 m m ) e n / o f muggelar- ven a a n w e z i g z i j n e n d e g r o e i van d e z e v i s s e n daarom g o e d i s . K l e i n e brasem ( <

15

cm) kan t i j d e l i j k dominant i n a a n t a l z i j n . i n d i e n e e n s t e r k e j a a r k l a s s e i s gevormd. I n b i o m a s s a d r a g e n d e k l e i n e r e exempla- r e n s l e c h t s w e i n i g b i j a a n d e t o t a l e v a n g s t , i n aantal kunnen z e e c h t e r d e v a n g s t d o m i n e r e n .

Aan d e hand van d e v e r d e l i n g i n biomassa van d e v e r s c h i l l e n d e l e n g t e - k l a s s e n brasem ( n l . brasem

< 15

cm.

15 -

40 cm e n

>

40 cm) w o r d t aangegeven o f er c o n c u r r e n t i e om h e t a a n w e z i g e v o e d s e l v e r w a c h t mag worden. I n d i e n c o n c u r r e n t i e o p t r e e d t . z a l d e g r o e i van brasem v e r - t r a a g d z i j n e n h e t p e r c e n t a g e brasem i n d e l e n g t e k l a s s e v a n

15

t o t 40 cm g r o o t . I n d i e n g o e d e g r o e i g e r e a l i s e e r d w o r d t . z a l e e n g r o o t d e e l van d e brasembiomassa v e r t e g e n w o o r d i g d z i j n i n d e k l a s s e

>

40 cm.

3 . 3 . 2 b a l i f i c a t i e van g r o e i e n c o n d i t i e van brasem

Op b a s i s vari g e g e v e n s o v e r d e g r o e i van brasem i n e e n g r o o t a a n t a l w a t e r e n i n Europa ( 2 ) g e e f t Cazemier ( 7 ) a a n wat o n d e r s l e c h t e . m a t i g e e n goede g r o e i van brasem kan worden v e r s t a a n . B i j l a g e

3

g e e f t d e g r o e i k w a l i f i c a t i e s van brascm w e e r . I n d e z e f i g u u r i s e v e n e e n s d e g r o e i n o r m . z o a l s v o o r g e s t e l d d o o r H o f s t e d e ( 1 9 e n

18)

i n g e t e k e n d ; d e z e v a l t i n d e c a t e g o r i e " z e e r g o e d " .

I n d e z e n o t i t i e wordt d e g r o e i van brasem g e k w a l i f i c e e r d a a n d e hand van d e l e n g t e van d r i e - e n z e s j a r i g e brasem. Voor d r i e j a r i g e is gekozen om d e i n v l o e d van d e mate w a a r i n z o ö p l a n k t o n b e s c h i k b a a r is a a n t e g e v e n . Aangezien d e g r o e i van v i s t e m p e r a t u u r a f h a n k e l i j k i s e n om h e t t e m p e r a t u u r e f f e c t a l s g e v o l g van j a a r l i j k s e f l u c t u a t i e s te m i n i m a l i s e r e n . i s e v e n e e n s gekozen v o o r d e l e n g t e van z e s j a r i g e brasem om d e g r o e i t e k w a l i f i c e r e n . De l e n g t e van z e s j a r i g e brasem i n d e w a t e r e n dic d o o r Cazemier

( t )

werd o n d e r z o c h t , v a r i e e r d e van 25

t o t

39

cm t o t a l e l e n g t e . Op d r i e j a r i g e l e e f t i j d v a r i e e r t d e l e n g t e van 13 t o t 22 cm.

Door h e t i n d i v i d u e l e g e w i c h t van d e d r i e - e n z e s j a r i g e brasem t e b e p a l e n . kan i n z i c h t verkregeri worden i n d e c o n d i t i e van d e v i s . Aangezien d e o n t w i k k e l i n g van gonaden h e t t o t a a l g e w i c h t s t e r k kan b e ï n v l o e d e n , a f h a n k e l i j k van h e t g e s l a c h t e n h e t t i j d s t i p i n h e t j a a r waarop h e t g e w i c h t wordt b e p a a l d , v e r d i e n t h e t a a n b e v e l i n g her s o m a t i s c h g e w i c h t (: t o t a a l g e w i c h t

-

goriaden g e w i c h t ) t e b e p a l e n . Voor n e g e n j a r i g e brasem g e e f t Cazemier ( 7 ) normen v o o r d e g r o e i er.

c o n d i t i e . Z e e r s l e c h t g r o e i e n d e brasem van negen j a a r i s k l e i n e r dn7.

30 cm e n h e e f t e e n gemiddeld g e w i c h t m i n d e r dan 282 g r a m . Indif.:

brasem z e e r goed g r o e i t , i s d e l e n g t e n a negen j a a r meer dan 40 c a I..

h e t g e w i c h t meer dan

709

gram ( b i j l a g e

3

g e e f t e e n o v e r z i c h t van (1.

g r o e i k w a l i f i c a t i e s v o l g e n s C a z e m i e r ) .

In h e t v o o r g a a n d e i s d e coridi t i c van brasem g e k o p p e l d a a n d e l e e f t i . : van d e v i s . Door h e t g e w i c h t van brasem b i j e e n van te v o r e n vas:K.

s t e l d e l e n g t e , b i j v o o r b e e l d 2 0 . 30 e n 40 cm t e b e p a l e n . kunnen 11.1 ' t i j d s b e p a l i n g e n a c h t e r w e g e b l i j v e n . Door g e g e v e n s van meerdt:.

w a t e r e n t e v e r g e l i j k e n , wordt i n z i c h t i n d e v a r i a t i e van d e cond::

..

van brasem v e r k r e g e n .

3.3.3

l e e f t i j d s b e p a l i n g

De l e e f t i j d van brasem kan b e p a a l d worden d o o r h e t l e z e n van s c h u b - b e n . I n d e s c h u b b e n z i j n g r o e i r i n g e n a a n w e z i g e n t i e t a a n t a l r i n g e n g e e f t i n f o r m a t i e o v e r d e l e e r t i j d van d e v i s . Het v e r z a m e l e n e n l e z e n van s c h u b b e n i s e e n t i j d r o v e n d e z a a k .

Daarom w o r d t d o o r vari Denseri k, Backx

( 8 )

v o o r g e s t e l d d e g r o e i van brasem t e i n d e x e r e n aan d e hand van d e l e n g t e waarop brasem g e s l a c h t s r i j p w o r d t .

Het moment waarop e e n v i s g e s l a c h t s r i j p w o r d t . i s a f h a n k e l i j k van v e r s c h i l l e n d e f a c t o r e n . z o a l s d e s o o r t . d e l e e f t i j d . d e l e n g t e e n d e f y s i s c h e t o e s t a n d van d e v i s ( 2 4 ) . I n d i e n h e t g e s l a c h t s r i j p worden i n g r o t e mate a f h a n k e l i j k i s van d e l e e f t i j d i s h e t m o g e l i j k d e l e n g t e w a a r b i j d e v i s g e s l a c h t s r i j p w o r d t a l s i n d i c a t o r t e g e b r u i k e n v o o r d e g r o e i s n e l h e i d van b r a s e m . U i t o n d e r z o e k van H o f s t e d e ( 2 0 ) . Lammens ( 2 5 ) e n Van Densen e t a l . 1 1 0 ) b l i j k t d a t d e v r o u w e l i j k e brasem g e s l a c h t s r i j p wordt op v i j f - (i z e s j a r i g e l e e f t i j d e n d e m a n n e l i j k e

brasem een jaar eerder. In figuur

4

(uit

8)

is voor verschillende wateren in Nederland de lengte waarbij

50

procent van de vrouwelijke brasem geslachtsrijp is, uitgezet tegen de gemiddelde lengte van zesjarige brasem. Hieruit volgt een duidelijk verband

(r2

=

0.93).

Geconcludeerd wordt dat het geslachtsrijp worden van brasem in Nederland leeftijdgebonden is en optreedt rond zesjarige leeftijd.

Het bepalen van de lengte waarbij de vrouwelijke brasem geslachtsrijp wordt. kan dus gebruikt worden als indicator voor de groeisnelheid.

Deze mogelijkheid werd al eerder voorgesteld door Hofstede ( 2 0 ) op basis van zijn bevindingen bij onderzoek naar de visstand in de Rotte.

Conclusie

Uit het voorgaande wordt duidelijk dat het karakteriseren van een visstand niet mogelijk is op basis van een enkel getal of index. Een veelheid van factoren bepaalt het voorkomen. de groei en de conditie van een vissoort. De diversiteit van de visstand wordt beschreven als: het aantal soorten in de vangst. het codominante soortenpaar en de Shannon-Wiener index. Deze parameters geven voornamelijk inzicht in de soortensamenstelling in relatie tot fysisch-chemische parame- ters.

De verhouding piscivore/planktivore vis en de groei en conditie van de meest dominante planktivore vis (brasem) zijn parameters die de invloed van biotische interacties op de opbouw en het functioneren van de levensgemeenschap weerspiegelen. In deze notitie wordt de brasempopulatie gekarakteriseerd door de vangst in biomassa te verdelen in brasem

< 15

cm. brasem met een lengte van

15 - 40

cm en brasem

> ⁴⁰

cm. De groei van brasem wordt gekwalificeerd aan de hand van de lengte van drie- en zesjarige vis.

Groei kwalifica Cazemier

(1975) I

zeer goed

goed

matig

slecht

zeer slecht

1 9 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41

totaalierigte

J

i>i) % geslachtsrijp (cm)

Figuur ' I : ?'otaallcngteigrsl~~ten cirkels) van brasem na zes zomers

i L 6 ) in relatietot de lengte waarbij vrouwelijke brasem

geslachtsrip wordt

(L5O)

in de Beulakkerwijde

(B);

Loosdrcchtse i x e r i

(L);

Rotte

(R);

Tjeukemeer (TJM);

IJsselmeer 1~65_~IfI/>5) en IJsselmeer

1988

( 1 . ~ 8 8 ) . Naar:

van Denseri & Backr f 8 L

p - - P-

D<+ lengte .van ies~arige brasem van de geselecteerde m m e r r . n i s ingetekenbiopen cirkels) volgens bovenstaande relatie

(L50

=

LC'O.808

+

5.477,

r' =

0 . 9 3 ) .

De groei- kwalificatie van brasem volgens Cazemier

(7)

is aangege- v e n .

--

VERWERKING VAN DE BESCHIKBARE INFORMATIE VOLGENS VOORGESTELDE PARAME- TERS

B i j h e t c l a s s i f i c e r e n van meren d i e n t r e k e n i n g gehouden t e worden met d e i n v l o e d van f y s i s c h - c h e m i s c h e p a r a m e t e r s e n b i o t i s c h e f a c t o r e n o p h e t voorkomen van v i s s o o r t e n . Hier worden d e r e s u l t a t e n van d e v e r w e r k i n g van v i s s t a n d g e g e v e n s van e e n a a n t a l meren e n p l a s s e n g e p r e s e n t e e r d v o l g e n s d e i n

3.4

b e s c h r e v e n p a r a m e t e r s .

B e s c h i k b a r e i n f o r m a t i e

Van d e r t i e n meren z i j n gegevens v e r z a m e l d e n v e r w e r k t . Gekozen i s v o o r meren waarvan r e c e n t e gegevens met b e t r e k k i n g t o t d e opbouw van d e v i s s t a n d b e s c h i k b a a r z i j n . T a b e l 1 g e e f t e e n o v e r z i c h t v a n d e meren waarvan gegevens v e r w e r k t z i j n ; e v e n e e n s w o r d t aangegeven wanneer. met welke v i s t u i g e n e n d o o r w i e d e b e m o n s t e r i n g i s u i t g e - v o e r d .

De b e m o n s t e r i n g van d e v i s s t a n d h e e f t n i e t op u n i f o r m e w i j z e p l a a t s - gevonden. E r i s met v e r s c h i l l e n d e v a n g t u i g e n g e v i s t e n d e i n s p a n n i n g v e r s c h i l t p e r meer. Het a a n t a l k u i l t r e k k e n v a r i e e r d e van

4

t o t 1 2 . a l l e met e e n d u u r van 1 0 m i n u t e n . Met h e t e l e c t r o - v i s a p p a r a a t werd 1 t o t

3

maal bemonsterd e n i n d i e n met d e zegen g e v i s t werd. vonden 2 o f

3

b e v i s s i n g e n p e r meer p l a a t s . De v e r w e r k i n g van d e v a n g s t v e r s c h i l t e v e n e e n s . I n d e meeste g e v a l l e n z i j n s l e c h t s g e g e v e n s v e r z a m e l d o v e r d e d o m i n a n t e v i s s o o r t e n . De l e n g t e van d e gevangen v i s w o r d t d o o r d e O r g a n i s a t i e ter V e r b e t e r i n g van d e B i n n e n v i s s e r i j (O.V.B.) e n Witte- veen+Bos (W+B) g e n o t e e r d i n v o r k l e n g t e e n d o o r d e Directie d e r V i s s e r i j e n ( D V ) i n t o t a a l l e n g t e . Het g e w i c h t van d e v a n g s t i s n i e t a l t i j d vermeld e n i n e e n a a n t a l g e v a l l e n i s b r o e d n i e t i n d e v e r w e r - k i n g van d e v a n g s t b e t r o k k e n ( n l . Noorddiep 2 . Noorddiep

3

e n Bleis- w i j k s e Zoom). I n d e meeste g e v a l l e n z i j n a l l e e n l e n g t e - f r e q u e n - t i e v e r d e l i n g e n v o o r h a n d e n . Deze z i j n met b e h u l p van b e s t a a n d e l e n g t e - g e w i c h t - r e l a t i e s ( 1 ) omgerekend t o t b i o m a s s a v e r d e l i n g e n . De v e r z a m e l - d e g e g e v e n s z i j n g e s t a n d a a r d i s e e r d n a a r v a n g s t p e r h e c t a r e . I n d i e n d e l e n g t e van d e v i s i n v o r k l e n g t e gemeten was. i s d i t omgerekend n a a r t o t a a l l e n g t e o p b a s i s van s t a n d a a r d r e l a t i e s ( 1 ) .

I n d e B l e i s w i j k s e Zoom ( h e t G a l g j e ) , Noorddiep

3

e n d e B r e u k e l e v e e n s e P l a s h e e f t e e n i n g r e e p i n d e v i s s t a n d . i n h e t k a d e r v a n a c t i e f b i o l o g i s c h b e h e e r . p l a a t s g e v o n d e n met a l s d o e l d e w a t e r k w a l i t e i t van d e z e meren te v e r b e t e r e n . De o o r s p r o n k e l i j k e v i s s t a n d werd v o o r e e n g r o o t d e e l v e r w i j d e r d e n r o o f v i s ( s n o e k e n / o f s n o e k b a a r s ) werd u i t g e z e t . Voor d e z e meren i s gekeken n a a r d e opbouw van d e v i s s t a n d v ó ó r d e z e i n g r e e p , omdat n a bovengenoemde m a a t r e g e l e n n i e t meer van e e n o o r s p r o n k e l i j k e s i t u a t i e g e s p r o k e n kon worden.

D i v e r s i t e i t van d e v i s s t a n d a a n t a l soorten i n d e v a n g s t

I n t o t a a l i s i n d e g e s e l e c t e e r d e meren d e v a n g s t van n e g e n t i e n v i s s o o r t e n g e r a p p o r t e e r d . B i j l a g e

4

g e e f t e e n o v e r z i c h t v a n d e s o o r t e n d i e gevangen z i j n . De v a n g s t van e e n s o o r t b l i j k t s t e r k a f h a n k e l i j k van h e t v i s t u i g waarmee d e b e m o n s t e r i n g i s u i t g e v o e r d .

T a b e l 1: O v e r z i c h t v a n d e v i s s t a n d g e g e v e n s z o a l s d i e v o o r d e geselec- t e e r d e mezen e n & a s c m v e r w e r k t z i j n . Aangegeven i s d e naam v a n h e t meer, d e b e h e e r d e r , d e j a r e n w a a r v a n d e v i s s t a n d g e - g e v e n s v e r w e r k t z i j n . h e t v i s t u i g waarmee d e b e m o n s t e r i n g i s u i t g e v o e r d e n d e b r o n w a a r u i t d e i n f o r m a t i e v e r k r e g e n i s .

a f k o r t i n g b - h e e r d e r d a t u m v i s t u i g b r o n naam

I J s s e l m e e r M a r k e r m e e r Veluwemeer Eemmeer

G r o t e B r e k k e n H e e g e r m e e r S l o t e r m e e r T j e u k e m e e r B e r g u m e r m e e r N o o r d d i e p 2

B r e u k e l e v e e n s e P l a s B l e i s w i j k s e Zoom N o o r d d i e p

3

I J M MM

v

^$1

Eb!

GE HG!.!

SLM

TJM BGM

ND2 BKN' BLh''

ND3'

R1Z.A F! 12.4 RIZA RIZA PRF PRF PHF PHF PRF ZWOIRIZA

PRE

HfIS/RIZA ZWO/RIZA

k DV

k DV

k DV

k DV

k DV

k DV

k DV

k DV

k DV

z + e OVB k + e WB z + e OVB z + e OVB

X Van d e z e meren i s d e s i t u a t i e b e k e k e n i n h e t j a a r v ó ó r e r e e n i n g r e e p i n h e t k a d e r v a n A c t i e f B i o l o g i s c h B e h e e r h e e f t p l a a t s g e - v o n d e n .

V e r k l a r i n g v o o r d e g e b r u i k t e a f ' k o r t i n g e n :

RIZA = R i j k s i n s t i t u u t v o o r Z u i v e r i n g v a n A f v a l w a t e r PRF = P r o v i n c i e F r i e s l a n d

ZWO = Z u i v e r i n g s c h a p West 01eri jssel PRU = P r o v i n c i e U t r e c h t

Vis t u i g e n : k = k u i l z = z e g e n

e = e l e k t r o - v i s a p p a r a a t B r o n :

DV = D i r e c t i e d e r V i s s e r i j e n

OVB = O r g a n i s a t i e t e r V e r b e t e r i n g v a n d e B i n n e n v i s s e r i j WB = W i t t e v e e n + B o s

I n d e B r e u k e l e v e e n s e P l a s i s h e t a a n t a l s o o r t e n d a t t i j d e n s d e b e m o n s t e r i n g e n werd a a n g e t r o f f e n h e t h o o g s t . De v i s s t a n d i s d a a r z o w e l met d e k u i l a l s m e t h e t e l e k t r o - v i s a p p a r a a t b e m o n s t e r d . I n d i e n d e s a m e n s t e l l i n g v a n d e v a n g s t met d e k u i l v e r g e l e k e n w o r d t met d e v a n g s t t i j d e n s d e e l e k t r o v i s s e r i j i s te z i e n ( b i j l a g e

5 )

d a t d e s o o r t e n s a m e n s t e l l i n g i n d e m o n s t e r s d u i d e l i j k v e r s c h i l l e n d i s . Met d e k u i l w o r d t v o o r r i a m e l i j k h e t o p e n w a t e r b e m o n s t e r d . De s a m e n s t e l l i n g v a n d e v a n g s t w e e r s p i e g e l t dar1 ook d e s o o r t e n d i e d a a r v o o r k o m e n . z o a l s b r a s e m . s n o e k b a a r s . b l a n k v o o r n . b a a r s . s p i e r i n g e n p o s . I n d i e n e e n b e m o n s t e r i n g met h e t e l e k t r u - v i s a p p a r a a t w o r d t u i t g e v o e r d . v i n d t d e z e p l a a t s i n d e o e v e r z o n e . H i e r worden v o o r n a m e l i j k v e g e t a t i e - m i n n e n d e s o o r t e n g e v a n g e n a l s s n c ~ e k , r u i s v o o r n e n z e e l t .

I n d i e n d e v i s s t a n d bemonsterd wordt met a l s d o e l d e s o o r t e n s a m e n s t e l - l i n g t e b e p a l e n , d i e n t d e b e m o n s t e r i n g g e s t a n d a a r d i s e e r d e n met v e r g e l i j k b a r e v i s t u i g e n t e worden u i t g e v o e r d . Een b e m o n s t e r i n g m e t zowel d e k u i l a l s h e t e l e k t r o - v i s a p p a r a a t v e r d i e n t d a a r b i j d e v o o r - k e u r . I n meren i n Amerika. Canada e n S c a n d i n a v i ë w o r d t g e b r u i k gemaakt van k i e u w n e t t e n om d e v i s s t a n d te b e m o n s t e r e n . I n N e d e r l a n d worden k i e u w n e t t e n s l e c h t s g e b r u i k t i n d e c o m m e r c i ë l e v i s s e r i j o p s n o e k b a a r s e n b a a r s . E r v a r i n g met k i e u w n e t t e n a l s m i d d e l om d e v i s s t a n d t e m o n i t o r e n i s b e p e r k t .

co-dominante s o o r t e n

I n meer d a n t i e n van d e d e r t i e n g e s e l e c t e e r d e meren i s d e v a n g s t van a c h t d e z e l f d e v i s s o o r t e n g e r e g i s t r e e r d . Het b e t r e f t h i e r d e s o o r t e n 1 t / m

8

u i t b i j l a g e

4 .

D e a b u n d a n t i e van d e meest dominante v i s s o o r t e n i s b e r e k e n d a l s h e t p e r c e n t a g e d a t e e n s o o r t u i t m a a k t van d e t o t a l e v a n g s t . B i j l a g e

6

g e e f t e e n o v e r z i c h t van h e t a a n t a l i n d i v i d u e n d a t van d e meest d o m i n a n t e s o o r t e n gevangen i s . I n b i j l a g e

7 A

w o r d t e e n o v e r z i c h t gegeven van d e t o t a l e v a n g s t i n biomassa p e r h e c t a r e . De v a n g s t i n biomassa p e r s o o r t wordt p e r meer g e p r e s e n t e e r d i n b i j l a g e

8.

I n d e meeste meren i s brasem d o m i n a n t . H e t IJsselmeer e n h e t Markermeer vormen d a a r o p e e n u i t z o n d e r i n g . I n d e z e meren w o r d t n a a s t brasem ook e e n a a n z i e n l i j k e h o e v e e l h e i d b a a r s . s p i e r i n g e n p o s gevangen. I n d e B l e i s w i j k s e Zoom. Noorddiep 2 e n Noorddiep

3

w o r d t n a a s t brasem ook k a r p e r a a n g e t r o f f e n . K a r p e r komt n i e t van n a t u r e i n d e z e w a t e r e n v o o r , maar i s d a a r t e n behoeve van d e s p o r t v i s s e r i j u i t g e z e t .

Op b a s i s van d e biomassa i n d e v a n g s t i s p e r meer aangegeven w e l k e twee v i s s o o r t e n h e t t a l r i j k s t z i j n . T a b e l 2 g e e f t e e n o v e r z i c h t van d e s o o r t e n - p a r e n d i e gevormd worden e n h e t p e r c e n t a g e d a t d e z e s o o r t e n b e p a l e n van d e t o t a l e v a n g s t . U i t t a b e l 2 w o r d t d u i d e l i j k d a t e r z e s codominante s o o r t e n p a r e n gevonden z i j n . Met u i t z o n d e r i n g van h e t IJsselmeer e n h e t Markermeer i s brasem d e d o m i n a n t e v i s s o o r t i n d e meren. I n twee meren i s n a a s t brasem s n o e k b a a r s d e tweede v i s . I n d r i e meren i s d i t b l a n k v o o r n e n i n d r i e meren s p i e r i n g . I n h e t I J s s e l m e e r b e p a l e n b a a r s e n brasem h e t g r o o t s t e d e e l van d e v i s b i o - massa e n i n h e t Markermeer z i j n d i t pos e n b a a r s .

I n d i e n d e f y s i s c h - c h e m i s c h e g e g e v e n s van d e meren ( b i j l a g e

9 )

met o v e r e e n k o m s t i g e codominante s o o r t e n p a r e n g e m i d d e l d worden ( t a b e l 2 ) . dan b l i j k t d a t d e meren d i e gedomineerd worden d o o r brasem e n s n o e k - b a a r s z i c h o n d e r s c h e i d e n van d e meren waar b l a n k v o o r n e n s p i e r i n g n a a s t brasem v e e l voorkomen. d o o r e e n k l e i n e r g e m i d d e l d o p p e r v l a k

( 2 4 2 h a ) . Meren w a a r i n n a a s t b r a s e m . d e b l a n k v o o r n e n s p i e r i n g dominant z i j n , v e r s c h i l l e n o n d e r l i n g w e i n i g . Z e k a r a k t e r i s e r e n z i c h d o o r e e n g e m i d d e l d e o p p e r v l a k t e van

+

1500 h a . d i e p t e van 1.4

-

^{1.9 m}

e n e e n d o o r z i c h t van 0 . 3 5 e n 0 , j 2 m . D e f o s f a a t c o n c e n t r a t i e i s i n meren met e e n d o m i n a n t i e a a n s p i e r i n g h o g e r ( 5 1 0 u g / l ) d a n i n meren w a a r i n b l a n k v o o r n dominant i s

(256

u g / l ) . De meren d i e k a r p e r a l s tweede v i s s o o r t hebben. z i j n e r g k l e i n wat o p p e r v l a k t e b e t r e f t ( 1 0 h a ) . G r o t e . r e l a t i e f d i e p e meren a l s h e t IJsselmeer e n h e t Markermeer o n d e r s c h e i d e n z i c h van d e o v e r i g e d o o r d a t z e b a a r s a l s d o m i n a n t e v i s s o o r t hebben. N a a s t h e t g r o t e r e o p p e r v l a k e n d i e p t e i s h e t d o o r - z i c h t g e m i d d e l d h o g e r ( 0 . 6 6 m ) e n d e f o s f a a t c o n c e n t r a t i e l a a g

(173

G / ] ) .

T a b e l 2 : Codominante s o o r t e n i n d e g e s e l e c t e e r d e meren e n h e t p e r c e n - t a g e d a t d e b e t r e f f e n d e s o o r t e n u i t m a k e n van d e t o t a l e v i s b i o m a s s a g e v a n g e n - p e r h e c t a r e i n d e

c es elect eerde

wate- r e n . Voor e e n v e r k l a r i n g van d e g e b r u i k t e a f k o r t i n g e n v o o r d e meren z l r . t a t k l l

.

c o d o m i n a n t e s o o r t e n p e r c e n t a g e

1

C

1

2

t o t a a l

meer EM VM IJM MM HGM SLM GB TJM BGM

BKN ND2 ND3

BLW

:odominante meren g e m i d d e l d e

; o o r t e n o p p e r v l a k t t

( h a )

BR

-

SB

GB; BKK

242

BR - BV VM; SLM;

BGM i594

BR

-

SP E*

HGM; TJM

1411 BA

-

BR

IJM

11

21100 PO -

^{BA MM}

^~[XJOO

BR

- KA NDC; ND3;

HLW 1 0

f y s i s c h - c h e m i s c h e p a r a m e t e r s

V e r k l a r i n g v o o r d e a f k o r t i n g e n

BH = Brasem

SB = S n o e k b a a r s

BV = Blankvoorn

BA

= B a a r s SP = S p i e r i n g PO = P o s KA = K a r p e r

Voor b r a s e m . s n o e k b a a r s . blarikvoorn

.

b a a r s . p o s , s p i e r i n g e n s n o e k worden d e v a n g s t e n ( a l s p e r c e n t a g e van d e t o t a l e v a n g s t i n b i o m a s s a p e r h e c t a r e ) g e p r e s e n t e e r f 3 i n r e l a t i e t o t d e f y s i s c h - c h e m i s c h e p a r a m e t e r s ( b i j l a g e 1 0 . 1 ^{t / n i} l U . 3 ) . I n n a v o l g i n g van M a r s h a l l & Ryan

(30)

_{z i j n} d e f y s i s c t i - c h e m i s c t ~ ( : Cegevens l o g - g e t r a n s f o r m e e r d om z e te n o r m a l i s e r e n .

Uit b i j l a g e 1 0 . 1 tliri 1 0 . 3 kart a f g e l e z e n worden hoe d e s a m e n s t e l l i n g van d e v i s s t a n d samentiarigt n i e t m o r f o l o g i s c h e k a r a k t e r i s t i e k e n van h e t

meer. Zo worden de hoogste percentages baars gevonden in diepe meren (bijlage 10.2) met een groot oppervlak (bijlage

10.1).

Snoek bijvoor- beeld lijkt een voorkeur te hebben voor meren met een relatief klein oppervlak. De beschikbare informatie is echter beperkt en de gepre- senteerde gegevens hebben vooral een voorbeeldfunctie. Andere karak- teristieken als oeverlengte en het voorkomen van vegetatie zijn ook zeker van invloed op de opbouw en samenstelling van de visstand.

Het onderscheiden van codominante soorten in relatie tot fysisch- chemische gegevens lijkt een goede manier om visgemeenschappen te karakteriseren. De dominantie van een soort hangt naar alle waar- schijnlijkheid samen met morfologische karakteristieken van een meer.

De voor dit project geselecteerde en beschikbare informatie is echter te beperkt om hierover een gefundeerde uitspraak te doen.

Shannon-Wiener-functie

De Shannon-Wiener-functie (H) is gekozen als maat voor de homogeni- teit in de samenstelling van de visstand. Bijlage 11 geeft de bere- kende waarden voor de Shannon-Wiener-index zowel op basis van het aantal (Hn) als de biomassa (Hb) in de vangst. In het geval de verdeling in biomassa en/of aantal over de soorten in het monster homogeen is. wordt de hoogste waarde voor H berekend. In het IJssel- meer is homogeniteit op basis van de biomassa het grootst (Hb

=

1,612) en het laagst in de Breukeleveense Plas (Hb

=

0.303); dit is ook in bijlage 8 af te lezen. Deze geeft de procentuele verdeling

^van

de vangst in biomassa per soort. In de Breukeleveense Plas is

het

percentage brasem in de vangst het hoogst. Op basis van aantallen scoort het Slotermeer hoog (Hn

=

1.428) en de Bleiswijkse Zoom laar

(Hn

=

0,467). De lage score van de Bleiswijkse Zoom wordt m o g e l ~ ~ r veroorzaakt doordat de rapportage van de visstandgegevens nlf.!

volledig was (broed werd namelijk niet verwerkt).

Daar jonge vis een populatie in aantal sterk kan domineren. maar

; r

biomassa weinig bijdraagt aan het totale visbestand. is gekozen

v < x r

de Shannon-Wiener-index op basis van gewicht in de vangst om de

f f i ~ ~ ! *

van diversiteit te berekenen. Als enige waarde ter karakteriserir~.

van de visgemeenschap is deze index niet geschikt. De invloed

d i *

biotische interacties (predatie en voedselconcurrentie) kunnen hebh.:.

op de soortensamenstelling, komt niet tot uitdrukking. De verhoudiiiy tussen het roofvis- en het prooivisbestand geeft informatie over

dv

invloed van deze trofische groepen.

Verhouding piscivore vis: planktivore vis

De verhouding naar Jeppesen et al. (22) of de verhouding piscivore vis/planktivore vis (PSV/PLV) zijn voorgesteld als maat om de domi- nantie van planktivore vis te bepalen. Planktivore vis is gedefi- nieerd als brasem, blankvoorn en spiering kleiner dan 15 cm. Brasem van 15-25 cm is facultatief planktivoor.

Piscivore vis is alle baars. snoek en snoekbaars > 10 cm. Op basis

van bijlage

7 A

(het totale bestand in kg/ha) en bijlage 7B (de

bestanden van planktivore vis < 15 cm en piscivore vis < 10 cm in

kg/ha) worden bovenstaande verhoudingen berekend. Bijlage 11 geeft

een overzicht van de berekende waarden voor zowel de verhouding PLV/-

(PLV+PSV) als de verhouding PSV/PLV. De waarden voor de verhouding

PSV/PLV variëren van 0.03 in het Eemrneer tot 1.64 in het IJsselmeer.

H e t M a r k e r m e e r e n d e G r o t e B r e k k e n s c o r e n e v e n e e n s h o o g i n v e r g e l i j - k i n g met d e o v e r i g e m e r e n . Voor t i e t Veluwemeer e n h e t B e r g u m e r m e e r worden r e l a t i e i ' l a g e w a a r d e n g e v o n d e n . De v e r h o u d i n g n a a r J e p p e s e n g e e f t d e z e l f d e r e s u l t a t e n a l s d e v e r h o u d i n g PSV/PLV.

De l e n g t e v a n h e t zoöplariktciri k a n e v e n e e n s g e b r u i k t w o r d e n a l s e e n i n d e x v o o r d e a b u n d a n t i e v a n p l a n k t i v o r e v i s ( 3 2 ) . G e g e v e n s o m t r e n t d e g r o o t t e e n a b u n d a n t i e van h e t z o ö p l a n k t o n i n d e g e s e l e c t e e r d e meren o n t b r e k e n e c h t e r o v e r d i j a r e n w a a r v a n ook v i s s t a n d g e g e v e n s b e s c h i k b a a r z i j n . I n d i e n z o ö p l a n k t o n g e g e v e n s v e r z a m e l d w o r d e n met a l s d o e l d e v e r h o u d i n g F'SV/PLV t e k a r a k t e r i s e r e n . d i e n e n z o w e l i n h e t v o o r j a a r ( e i n d m e i / b e g i n j u n i ) a l s i n h e t n a j a a r ( s e p t e m b e r ) d e g r o o t t e e n d e s o o r t e n s a m e n s t e l l i n g b e p a a l d te w o r d e n .

T o t s l o t v a n d e d i v e r s i t e i t s b e p a l i n g e n d i e n t o p g e m e r k t t e worden d a t d e d i v e r s i t e i t . i n d i e n d e z e w o r d t u i t g e d r u k t a l s é é n e n k e l g e t a l . h e t e i n d r e s u l t a a t i s v a n e e n b e m o r i s t e r i n g , d e t e r m i n a t i e e n r e k e n k u n d i g e b e w e r k i n g . De k e u z e v a n d e b e n i o n s t e r i n g s m e t h o d e . m o n s t e r g r o o t t e e n v a n d e o r g a n i s m e n g r o e p e n ( s o o r t e n ) d i e b e m o n s t e r d e n v e r w e r k t w o r d e n . b e p a l e n d e u i t k o m s t ^{i r i} s t e r k + - rriate.

4 . 4 G r o e i e n c o n d i t i e v- d e meest d o m i n a n t e p l a n k t i v o r e v i s s o o r t ( B r a -

sem)

E f f e c t e n v a n v o e d s e l l i r r i i t a t i e e r i / o f p r e d a t i e o p d e v i s s t a n d z i j n n a a r a l l e w a a r s c h i j i i l i j k t i e i d h e t b e s t a f t e l e z e n u i t h e t v o o r k o m e n . d e g r o e i e n c o n d i t i c ! var1 d e meest d o u i i n a n t e p l a n k t i v o r e v i s s o o r t i n h e t m i l i e u

( 3 ) .

I r i t i e t g e v a l v a n d e g e s e l e c t e e r d e meren b e t r e f t h e t d e b r a s e m . O n d e r s t a a n d worden d e z e p a r a m e t e r s v o o r d e g e s e l e c t e e r d e m e r e n w e e r g e g e v e n e n b e s p r o k e n .

4 . 4 . 1 s a m e n s t e l l i n g v a n d e brasernuangst

De l e n g t e - f r e q u e n t i e v e r d e l i n g v a n b r a s e m i n a a n t a l e n i n b i o m a s s a p e r h e c t a r e v o o r d e g e s e l e c t e e r d e m e r e n i s g e g e v e n i n b i j l a g e 1 2 . Om i n z i c h t te k r i j g e n i n d e s a m e n s t e l l i n g v a n d e b r a s e m v a n g s t i s d e v a n g s t v e r d e e l d i n d r i e c e n t i m e t e r k l a s s e n :

< 15

cm.

15 -

4 0 cm e n

>

40

cm. Het p e r c e n t a g e p e r l e n g t e k l a s s e i s g e g e v e n i n b i j l a g e

13.

Z o a l s e e r d e r i s o p g e m e r k t i s i n t i e t g e v a l v a n N o o r d d i e p 2 ( N D 2 ) . N o o r d d i e p

3

( N D ? ) e n B l e i s w i j k s e Zoom ( B L W ) d e k l e i n e b r a s e m n i e t v e r w e r k t .

Met name h e t I J s s e l m e e r e n t i e t M a r k e r m e e r s c o r e n h o o g i n d e k l a s s e n

>

40 cm. I n b i j l a g e 1 4 i s te z i e r i d a t h e t g r o o t s t e d e e l v a n d e b i o m a s s a i n d e z e m e r e n b e p a a l d w o r d t d o o r b r a s e m

>

40 cm. Het N o o r d d i e p 2

.

N o o r d d i e p

3

e n d e B r e u k e l e v e e n s e P l a s h e b b e n h e t g r o o t s t e d e e l v a n d e b i o m a s s a i n d e l e n g t e k l a s s e s i vari

15

t o t 40 cm. I n d e z e w a t e r e n mag aangenomen worderi d a t d e g r o e i v a n b r a s e m v e r t r a a g d i s d o o r c o n c u r - r e n t i e om h e t a a n w e z i g e v o e d s e l . Een l a g e p r o d u k t i v i t e i t e n / o f e e n g r o o t b e s t a n d a a n p l a n k t i v o r e v i s k u n n e n h i e r v a n d e o o r z a a k z i j n . I n w a t e r e n met r e l a t i e f g o e d g r o e i e n d e b r a s e m ( > 40 cm) i s w e i n i g c o n c u r r e n t i e oir1 h e t a a n w e z i g e p l a n k t o n e n / o f d e m u g g e l a r v e n . De h o e v e e l h e i d k l e i n e b r a s e m g e e f t w e i n i g i n z i c h t i n d e t o e s t a n d v a n h e t meer v o o r w a t b e t r e f t d e a b u n d a n t i e v a n p l a n k t i v o r e v i s . o m d a t e r n a a s t b r a s e m

< ¹⁵

cm ook p l a r i k t i v o r e v i s . met name b r o e d . a a n w e z i g i s v a n a n d e r e s o o r t e n .