gesprekken Feiten en analyse
7 Dominantieanalyse wholesalemarkten voor vaste telefonie
7.5 Wholesalemarkt voor meervoudige gesprekdiensten
145
toetredingsdrempels. Het college acht KPN gedurende de komende reguleringsperiode daarom in staat zich in belangrijke mate onafhankelijk van haar concurrenten, en uiteindelijk eindgebruikers te gedragen.
581. Het college concludeert dat KPN beschikt over AMM op de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten.
7.5 Wholesalemarkt voor meervoudige gesprekdiensten
582. Het college onderzoekt in deze paragraaf de marktmacht van de aanbieder(s) die actief zijn op de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten. KPN is op deze markt de grootste
aanbieder. KPN is de enige partij die wholesalegespreksdiensten levert aan derden. Dit gebeurt op basis van regulering.
583. Regulering van wholesalegespreksdiensten heeft als doel om effectieve concurrentie te bevorderen door alternatieve aanbieders in staat te stellen op de retailmarkten voor vaste telefonie actief te zijn Het college heeft er bij de marktafbakening reeds op gewezen dat diensten op de wholesalemarkten voor gespreksdiensten voornamelijk intern worden geleverd op basis van eigen infrastructuur van partijen (inclusief interne levering op basis van ingekochte wholesale
toegangsdiensten ULL, WBT en ILL).
7.5.1 Marktaandelen
Feiten en analyse
584. In 2011 is het aantal aansluitingen voor meervoudige gespreksdiensten rond 38.000
aansluitingen. Het huidige marktaandeel266 van KPN op de wholesalemarkt voor meervoudige
gespreksdiensten is zeer hoog. De grootste concurrenten op deze markt zijn Tele2 en de
kabelaanbieders.267
266
Marktaandelen worden vastgesteld op basis van aansluitingen. In afwezigheid van telefoniespecifieke wholesaleregulering worden aansluitingen en gespreksopbouw bij dezelfde aanbieder afgenomen. Het genereren van gespreksverkeer veronderstelt het bezit van een aansluiting. De omvang van het verkeer over eenzelfde type aansluiting is onafhankelijk van de aanbieder.
267
146 Marktaandelen retail (huidige regulering) KPN [65-70%]
Andere aanbieders met eigen infrastructuur [10-15%]
Aanbieders afhankelijk van hoger gelegen bouwstenen
(ULL, WBT en ILL) [15-20%]
Aanbieders afhankelijk van telefoniespecifieke
bouwstenen (C(P)S/WLR) [0-5%]
Marktaandelen wholesale
(met hoger gelegen regulering, zonder C(P)S/WLR)
KPN [65-70%]
Andere aanbieders met eigen infrastructuur [10-15%]
Aanbieders afhankelijk van hoger gelegen bouwstenen
(ULL, WBT en ILL) [15-20%]
Aanbieders afhankelijk van telefoniespecifieke
bouwstenen (C(P)S/WLR) 0%
Marktaandelen wholesale
(zonder regulering)
KPN [80-85%]
Andere aanbieders met eigen infrastructuur [15-20%]
Aanbieders afhankelijk van hoger gelegen bouwstenen
(ULL, WBT en ILL) 0%
Aanbieders afhankelijk van telefoniespecifieke
bouwstenen (C(P)S/WLR) 0%
Tabel 13. Marktaandelen meervoudige gesprekken en gespreksdiensten Q2 2011 (bron: vragenlijsten marktpartijen + bewerking OPTA) [vertrouwelijk].
585. Meervoudige gespreksdiensten worden in beperkte mate geleverd door kabelaanbieders en andere partijen op basis van een eigen glasnetwerk of op basis van ULL, WBT en ILL. De
marktaandelen in aanwezigheid van wholesaleregulering wijzen op een zeer sterke positie van KPN op de markt voor meervoudige gespreksdiensten. Op deze markt is de rol van de kabelaanbieders beperkt. Dit kan worden verklaard door de beperkte dekkingsgraad van kabelaanbieders, met name op bedrijventerreinen.
586. Op basis van de scenarioanalyse van Roland Berger zoals weergegeven in de retailanalyse, leiden de ontwikkelingen voor de periode tot 2014 tot de volgende verdeling (binnen bandbreedtes) van marktaandelen.
147 Min Max Marktaandelen retail (huidige regulering) KPN 56% 66%
Andere aanbieders met eigen infrastructuur 10% 24%
Aanbieders afhankelijk van hoger gelegen bouwstenen
(ULL, WBT en ILL) 4% 20%
Aanbieders afhankelijk van telefoniespecifieke bouwstenen
(C(P)S/WLR)
2% 5%
Marktaandelen wholesale
(met hoger gelegen regulering, zonder C(P)S/WLR)
KPN 60% 67%
Andere aanbieders met eigen infrastructuur 11% 24%
Aanbieders afhankelijk van hoger gelegen bouwstenen
(ULL, WBT en ILL) 4% 21%
Aanbieders afhankelijk van telefoniespecifieke bouwstenen (C(P)S/WLR) 0% 0% Marktaandelen wholesale (zonder regulering) KPN 75% 83%
Andere aanbieders met eigen infrastructuur 17% 25%
Aanbieders afhankelijk van hoger gelegen bouwstenen
(ULL, WBT en ILL) 0% 0%
Aanbieders afhankelijk van telefoniespecifieke bouwstenen
(C(P)S/WLR)
0% 0%
Tabel 14. Prognose marktaandelen meervoudige gesprekken gespreksdiensten ultimo 2014 (bron: Roland Berger, vragenlijsten marktpartijen + bewerking OPTA).
587. Deze voorspellingen wijzen op continueren van de trend van de afgelopen jaren, waarbij KPN slechts beperkt marktaandeel heeft verloren.
7.5.2 Positie van KPN vs. concurrenten
588. Het college onderzoekt in deze paragraaf de dominantiecriteria die van invloed zijn op de positie van de onderneming ten opzichte van concurrenten. Het college onderzoekt de volgende factoren:
- controle over niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur;
- verticale integratie;
- product-/dienstendiversificatie;
- schaalvoordelen; en
- breedtevoordelen.
589. De andere criteria die in dit verband in de Richtsnoeren van de Commissie worden genoemd, dragen naar het oordeel van het college niet of in veel mindere mate bij aan de mogelijke dominantie van KPN.
148
7.5.2.1 Controle over niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur
Feiten en analyse
590. Om wholesale meervoudige gespreksdiensten te kunnen aanbieden, dienen partijen te
beschikken over (toegang tot) infrastructuur. Het koperen aansluitnetwerk van KPN heeft een dekking van vrijwel 100 procent van de aansluitlocaties in Nederland. De aansluitnetwerken van de
kabelaanbieders hebben gezamenlijk vrijwel landelijke dekking. Op individuele basis dekken de grootste kabelnetwerken respectievelijk rond de [vertrouwelijk: XXX] procent en [vertrouwelijk:
XXX] procent van de aansluitlocaties. Kabelaanbieders hebben echter een beperkte dekking op
bedrijventerreinen. Dit beperkt kabelaanbieders in hun mogelijkheden om meervoudige
gespreksdiensten te kunnen aanbieden. Bovendien worden over coaxnetwerken alleen VoB-diensten aangeboden. In de retailanalyse is geconcludeerd dat VoB diensten voor eindgebruikers op de retailmarkt voor meervoudige gesprekken in de praktijk een nog onvoldoende reëel alternatief vormen voor ISDN-diensten.
591. KPN heeft op basis van zowel haar koper- als haar glasvezelnetwerk de grootste dekkingsgraad. Voor meervoudige gespreksdiensten is onder andere de dekking op
bedrijventerreinen relevant. Op basis van haar glasvezelnetwerk kan KPN [vertrouwelijk: XXX] procent van de bedrijfslocaties in Nederland bedienen. dan volgen Tele2 met [vertrouwelijk: XXX]
procent en BT met [vertrouwelijk: XXX] procent.268
592. In aanwezigheid van ULL-regulering kunnen alternatieve aanbieders hun netwerkdekking verder vergroten. Tele2 – de grootste partij die ULL inkoopt – heeft een nationale dekkingsgraad tot de aansluitlijn voor [vertrouwelijk: XXX] procent van alle aansluitlocaties.
593. KPN heeft als enige partij de beschikking over een landelijk dekkend kopernetwerk en beschikt over het grootste glasnetwerk. Andere partijen zijn vanwege hun dekkingsgraad en infrastructuur beperkt in hun mogelijkheden om afnemers te bedienen. Omdat partijen vanwege hun beperkte dekking niet in staat zijn om met KPN vergelijkbare aanbiedingen te doen, versterkt dit de positie van KPN op de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten. Dit leidt tot concurrentievoordelen voor KPN ten opzichte van andere aanbieders op deze markt.
Conclusie
594. Het college concludeert dat de controle over niet gemakkelijke te repliceren infrastructuur een factor is die bijdraagt aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten.
268
149
7.5.2.2 Verticale integratie
Feiten en analyse
595. KPN is een verticaal geïntegreerde onderneming. Kabelaanbieders zijn eveneens verticaal geïntegreerd. KPN is echter de enige partij die op iedere locatie meervoudige gespreksdiensten aan haar retailonderdeel kan aanbieden. Daarbij is zij ook de enige partij die landelijk een gecombineerd wholesaleaanbod van meervoudige gespreksdiensten met enkel- of tweevoudige gesprekdiensten aan haar retailonderdeel kan aanbieden. Door deze voordelen is KPN in staat haar positie op de markt voor meervoudige gespreksdiensten te versterken.
Conclusie
596. Het college concludeert dat verticale integratie een factor is die bijdraagt aan een AMM positie van KPN op de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten.
7.5.2.3 Product-/dienstendiversificatie
Feiten en analyse
597. Op de retailmarkt is vraag naar combinaties van enkelvoudige- en tweevoudige- of meervoudige gesprekken. Vaak betreft dit een gecombineerde vraag om meerdere
bedrijfsvestigingen aan te sluiten (multi-site), bijvoorbeeld één hoofdlocatie op ISDN30 en de kleinere locaties op (n*)ISDN2, of in combinatie met PSTN. Het kan echter ook een gecombineerde vraag op een enkele (grotere) bedrijfsvestiging betreffen (single-site).
598. Op verzoek van het college hebben Tele2 en EspritXB informatie opgeleverd over het aantal klanten dat PSTN en ISDN gecombineerd afneemt. Voor Tele2 geldt dat [vertrouwelijk: XXX] procent van haar klanten naast ISDN30 ook PSTN-diensten afneemt. EspritXB geeft aan dat
[vertrouwelijk: XXX] procent van haar zakelijke klanten PSTN en ISDN30 gecombineerd afneemt. In
de retailanalyse heeft het college berekend dat van de grootzakelijke gebruikers tussen de 60 en 78 procent van de afnemers ISDN30 en PSTN gecombineerd afneemt. Voor het middenbedrijf ligt dit
tussen de 12 en 42 procent.269
599. KPN is de enige partij die op basis van haar eigen netwerk in staat is op wholesaleniveau op iedere locatie meervoudige gespreksdiensten aan te bieden. In afwezigheid van regulering voor meervoudige gespreksdiensten zou KPN concurrenten kunnen beperken in hun mogelijkheden om eindgebruikers te bedienen. Indien partijen de combinatie met meervoudige gespreksdiensten niet landelijk kunnen leveren, verliezen partijen de eindgebruikers die om deze combinatie van diensten vragen. KPN is zo in staat om haar positie op de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten te versterken.
269
150 Conclusie
600. Het college concludeert dat dienstendiversificatie een factor is die bijdraagt aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten.
7.5.2.4 Schaalvoordelen
Feiten en analyse
601. Met de levering van meervoudige gespreksdiensten behaalt KPN kostenvoordelen doordat zij een omvang heeft die vele malen groter is dan die van andere partijen. Deze voordelen doen zich in eerste instantie voor, omdat de levering van meervoudige gespreksdiensten over een eigen netwerk gepaard gaat met hoge vaste en lage marginale kosten. Deze hoge vaste netwerkkosten kan KPN door haar schaal over veel meer afnemers verdelen (in verschillende markten) dan een kleinere aanbieder met een beperkte schaal. Schaalvoordelen hebben als effect dat andere marktpartijen minder eenvoudig kunnen overgaan tot de uitrol van een nieuw aansluitnetwerk. Een marktpartij zal eerst een voldoende grote schaal moeten hebben om met dit nieuwe netwerk effectief te kunnen concurreren met een concurrent die reeds beschikt over schaalvoordelen. De schaalvoordelen van KPN werken daarom ook als toetredingsbarrière.
602. De schaalvoordelen van KPN worden verminderd door de aanwezigheid van hoger gelegen regulering. Deze regulering stelt andere aanbieders immers in staat diensten te leveren tegen de gemiddelde netwerkkosten van KPN. Hierdoor worden de relatieve schaalnadelen van andere aanbieders verminderd.
Conclusie
603. Hoewel schaalvoordelen worden verminderd in aanwezigheid van hoger gelegen regulering ontleent hieraan KPN nog steeds voordeel ten opzichte van aanbieders met geen of een beperkte netwerkdekking. Het college concludeert dat schaalvoordelen een factor is die bijdraagt aan een AMM positie van KPN op de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten.
7.5.2.5 Breedtevoordelen
Feiten en analyse
604. KPN biedt verschillende typen diensten aan via haar netwerk, waaronder enkelvoudige,
tweevoudige en meervoudige gespreksdiensten maar ook wholesalediensten voor datacommunicatie, breedband internettoegang en televisie. De capaciteit van het netwerk van KPN wordt hierdoor efficiënter benut, hetgeen KPN kostenvoordelen oplevert. De hoge vaste kosten die KPN moet maken voor haar netwerk, kunnen worden gespreid over de verschillende diensten die over het netwerk worden aangeboden. Naast KPN hebben ook de kabelaars breedtevoordelen. Via het kabelnetwerk kunnen ook meerdere diensten worden aangeboden, zodat de kosten voor het kabelnetwerk kunnen worden verdeeld. Door deze breedtevoordelen hebben KPN en de kabelaars kostenvoordelen ten opzichte van andere aanbieders. KPN heeft echter ook kostenvoordelen ten opzichte van de kabelbedrijven omdat kabelbedrijven in beperktere mate diensten aanbieden op de markt voor tweevoudige en meervoudige gespreksdiensten en zakelijke diensten in het algemeen.
151
605. De breedtevoordelen van KPN worden verminderd door de aanwezigheid van hoger gelegen regulering. Deze regulering stelt andere aanbieders immers in staat diensten te leveren tegen de gemiddelde netwerkkosten van KPN. Hierdoor worden de relatieve breedtenadelen van andere aanbieders verminderd.
Conclusie
606. Hoewel breedtevoordelen worden verminderd in aanwezigheid van hoger gelegen regulering ontleent KPN hieraan nog steeds voordeel ten opzichte van aanbieders met geen of een beperkte netwerkdekking. Het college concludeert dat breedtevoordelen een factor is die bijdraagt aan een AMM positie van KPN op de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten.
7.5.3 Aard van de concurrentie
607. In deze paragraaf worden de criteria behandeld die samenhangen met de aard van de concurrentie. Het college onderzoekt de volgende factoren:
- overstapkosten en -drempels; en
- het ontbreken van kopersmacht.
608. De andere criteria die in dit verband in de Richtsnoeren van de Commissie worden genoemd, dragen naar het oordeel van het college niet of in veel mindere mate bij aan de mogelijke dominantie van KPN.
7.5.3.1 Overstapkosten en -drempels
Feiten en analyse
609. Omdat de vraag op wholesaleniveau een directe afgeleide is van de vraag op retailniveau, zal voor de vraag of sprake is van overstapdrempels op wholesaleniveau gekeken moeten worden naar de (gepercipieerde) overstapdrempels op retailniveau. Deze zullen op wholesaleniveau dan ook in vergelijkbare mate voorkomen. Hierbij acht het college van belang dat KPN de aanbieder is van nagenoeg alle ISDN2-diensten.
610. Zoals het college heeft overwogen in randnummers 361 en 362 percipiëren eindgebruikers overstapdrempels. De belangrijkste overstapdrempels zijn de kosten die samenhangen met de overstap naar een andere aanbieder, zoals investeringen in telefoniecentrales en randapparatuur. Ook immateriële activa, zoals naamsbekendheid en reputatie spelen een rol in de mate van overstap die plaatsvindt.
Conclusie
611. Het college concludeert dat de overstapdrempels een factor zijn die bijdragen aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten.
152
7.5.3.2 Ontbreken van kopersmacht
Feiten en analyse
612. Partijen die zelf niet over een aansluitnetwerk beschikken, zijn in hoge mate afhankelijk van KPN als aanbieder met een landelijk dekkend netwerk. Andersom is van deze afhankelijkheid geen sprake. KPN is immers een verticaal geïntegreerde onderneming die zelf eindgebruikers bedient. 613. In aanwezigheid van hoger gelegen regulering zijn partijen weliswaar niet volkomen afhankelijk van de levering van wholesale gespreksdiensten van KPN. Op basis van hoger gelegen regulering kunnen zij die wholesale gespreksdiensten intern aan zichzelf leveren. Dit is niet in alle gevallen een optie.
614. In gevallen – waar hoger gelegen regulering geen mogelijkheden biedt – hebben andere partijen naast het eventueel zelf aanleggen van aansluitingen geen andere keus dan bij KPN wholesalegespreksdiensten in te kopen. Gelet op de hoge investeringen die eigen aanleg van aansluitingen met zich zou meebrengen, kan deze optie niet worden ingezet als ‘credible threat’. Van kopersmacht is naar het oordeel van het college dan ook geen sprake.
Conclusie
615. Het college concludeert dat afwezigheid van kopersmacht een factor is die bijdraagt aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten.
7.5.4 Concurrentiedruk van buiten de markt
616. Naast concurrentiedruk vanuit de markt, kan er druk van buiten de markt zijn op de spelers binnen de relevante markt. Het college analyseert of er sprake is van toetredingsdrempels.
617. De andere criteria die in dit verband in de Richtsnoeren van de Commissie worden genoemd, dragen naar het oordeel van het college niet of in veel mindere mate bij aan de mogelijke dominantie van KPN.
7.5.4.1 Toetredingsdrempels
Feiten en analyse
618. Toetreding tot de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten gaat gepaard met aanzienlijke kosten. Hierdoor is het voor een aanbieder relatief moeilijk om toe te treden. Immers, de meeste investeringen zijn ‘sunk costs’, ofwel kosten die niet kunnen worden terugverdiend door een partij die besluit de markt te verlaten. Hierdoor is er geen sprake van een markt waar partijen makkelijk toe- of uittreden.
619. Voor partijen bestaat een barrière om hun netwerken volledig uit te rollen omdat het risico bestaat dat hoge investeringen door marktomstandigheden niet kunnen worden teruggewonnen. Kabelaanbieders zijn met eigen infrastructuur alleen regionaal actief. Er zijn geen partijen die landelijk
153
actief zijn op basis van een eigen aansluitnetwerk. Tele2, de grootste alternatieve partij die gebruik maakt van het aansluitnetwerk van KPN, heeft een dekkingsgraad van [vertrouwelijk: XXX] procent en is dus niet in staat de vraag op alle locaties te bedienen. Vanwege de geconstateerde
toetredingsdrempels concludeert het college dat toetreding van nieuwe aanbieders tot de markt onwaarschijnlijk is.
Conclusie
620. Het college concludeert dat toetredingsdrempels een factor is die bijdraagt aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten.
7.5.5 Afweging en conclusie
621. In het voorgaande heeft het college vastgesteld dat de volgende factoren voordelen opleveren voor KPN ten opzichte van haar concurrenten op de markt voor meervoudige gespreksdiensten:
- marktaandelen;
- controle over niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur;
- verticale integratie;
- product- en dienstendiversificatie;
- schaalvoordelen;
- breedtevoordelen;
- overstapdrempels;
- afwezigheid van kopersmacht; en
- toetredingsdrempels.
622. KPN heeft op de markt voor meervoudige gespreksdiensten een zeer sterke positie. KPN heeft belangrijke voordelen in vergelijking met zijn concurrenten. KPN is als enige partij onafhankelijk van derden in staat om op nationaal niveau aan iedere marktvraag te voldoen. KPN kan haar positie op de markt gebruiken om haar concurrentiepositie op andere markten te versterken ten nadele van haar concurrenten, met name door het bedienen van verschillende locaties van eindgebruikers (multi-site). Concurrenten zijn afhankelijk van KPN indien zij een met KPN vergelijkbaar aanbod willen doen. Bovendien ontleent KPN kostenvoordelen aan haar schaalgrootte en de breedte van haar dienstenaanbod ten opzichte van bestaande partijen in de markt. Ten slotte zijn er overstap- en toetredingsdrempels. Het college acht KPN gedurende de komende reguleringsperiode daarom in staat zich in belangrijke mate onafhankelijk van haar concurrenten, en uiteindelijk eindgebruikers te gedragen.
623. Het college concludeert dat KPN beschikt over AMM op de wholesalemarkt voor meervoudige gespreksdiensten.
154