gesprekken Feiten en analyse
7 Dominantieanalyse wholesalemarkten voor vaste telefonie
7.4 Wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten
7.4.2.1 Controle over niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur
139
7.4.2.1 Controle over niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur
Feiten en analyse
546. Om wholesale tweevoudige gespreksdiensten te kunnen aanbieden, dienen partijen te
beschikken over (toegang tot) infrastructuur. Het koperen aansluitnetwerk van KPN heeft een dekking van vrijwel 100 procent van de aansluitlocaties in Nederland. Het aanleggen van een landelijk
aansluitnetwerk betreft een zeer grote investering en bovendien kan een partij die besluit de markt te verlaten een groot deel van de investeringskosten niet terugverdienen.
547. De aansluitnetwerken van de kabelaanbieders hebben gezamenlijk vrijwel landelijke dekking, met uitzondering van locaties op bedrijventerreinen. Op individuele basis dekken de grootste kabelnetwerken respectievelijk rond de [vertrouwelijk: XXX] procent en [vertrouwelijk: XXX] procent van de eindgebruikerslocaties. De grootste kabelaanbieders zijn Ziggo en UPC. In
aanwezigheid van ULL-regulering kunnen partijen hun netwerkdekking vergroten. Tele2, de grootste partij die ULL inkoopt, heeft een nationale dekkingsgraad van [vertrouwelijk: XXX] procent van alle aansluitlocaties. [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXXXXXXXXXXX.]262
548. Het college stelt vast dat de aansluitlijn naar eindgebruikerslocaties een niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur betreft. KPN heeft als enige partij een landelijk dekkend netwerk.
Kabelaanbieders en alternatieve aanbieders hebben slechts een beperkte dekkingsgraad. Tweevoudige gespreksdiensten worden op wholesaleniveau aangeboden op basis van VoB en PSTN. Kabelaanbieders zijn echter voor hun afzet regionaal beperkt tot hun dekkingsgebied. Andere partijen zijn niet in staat op basis van ULL-regulering of op basis van hun eigen netwerk landelijk actief te zijn. Tele2 geeft aan dat zij om technische en commerciële redenen op basis van ULL maximaal op [vertrouwelijk: XXX] procent van haar bestaande klantlocaties tweevoudige
gespreksdiensten op basis van ISDN2 kan leveren.263
Conclusie
549. Het college concludeert dat de controle over niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur een factor is die bijdraagt aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten.
7.4.2.2 Verticale integratie
Feiten en analyse
550. KPN is een verticaal geïntegreerde onderneming. Kabelaanbieders zijn eveneens verticaal geïntegreerd. Op basis van (toegang tot) infrastructuur zijn partijen weliswaar in staat om met KPN vergelijkbare aanbiedingen te doen maar zijn deze partijen beperkt in hun mogelijkheden ingeval op
262
[vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX.]
263
140
wholesaleniveau combinaties worden gevraagd van typen gespreksdiensten. Hiervoor is reeds aangegeven dat er groepen eindgebruikers zijn die specifiek om tweevoudige gesprekken op basis van ISDN vragen in combinatie met enkel- en/of meervoudige gesprekken. Deze eindgebruikers
kopen over het algemeen bij één aanbieder in (one stop shopping).264
551. KPN kan in afwezigheid van toegangsregulering voor de levering van tweevoudige
gespreksdiensten, marktmacht overhevelen door andere partijen uit te sluiten van het bedienen van deze eindgebruikers. KPN is immers de enige partij die op iedere locatie wholesale enkel-, twee- en meervoudige gespreksdiensten kan aanbieden. Hierdoor kan KPN niet alleen haar positie op de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten versterken.
Conclusie
552. Het college concludeert dat verticale integratie een factor is die bijdraagt aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten.
7.4.2.3 Product-/dienstendiversificatie
Feiten en analyse
553. Op de retailmarkt is er vraag naar combinaties van enkel- en twee- of meervoudige
gesprekken. Zakelijke gebruikers vragen daarbij specifiek om ISDN aansluitingen voor tweevoudige gesprekken. Op basis van ULL regulering en eigen infrastructuur zijn partijen in zeer beperkte mate in staat gebleken om zichzelf via interne leveringen te voorzien van tweevoudige gespreksdiensten. Partijen nemen extern tweevoudige gespreksdiensten af bij KPN op basis van C(P)S/WLR. 554. Vaak is dit een gecombineerde vraag ten behoeve van het aansluiten van meerdere
bedrijfsvestigingen (multi-site), bijvoorbeeld één hoofdlocatie op ISDN30 en de kleinere locaties op (n*)ISDN2, of in combinatie met PSTN. Het kan echter ook een gecombineerde vraag op een enkele (grotere) bedrijfsvestiging betreffen (single-site).
555. Omdat voor deze gebundelde producten in de praktijk ISDN-diensten worden gevraagd, zou KPN, in afwezigheid van regulering op wholesaleniveau voor de levering van tweevoudige
gespreksdiensten, concurrenten kunnen beperken in hun mogelijkheden om deze eindgebruikers te bedienen. KPN is immers de enige partij die landelijk ISDN2-diensten kan aanbieden. Indien partijen de combinatie met tweevoudige gesprekken niet landelijk kunnen leveren, verliezen partijen de eindgebruikers die om deze combinatie van diensten vragen. KPN is zo in staat om haar positie op de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten te versterken.
Conclusie
556. Het college concludeert dat dienstendiversificatie een factor is die bijdraagt aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten.
264
141
7.4.2.4 Schaalvoordelen
Feiten en analyse
557. Met de levering van tweevoudige gespreksdiensten behaalt KPN kostenvoordelen doordat zij een omvang heeft die vele malen groter is dan die van andere partijen. Deze voordelen doen zich in eerste instantie voor, omdat de levering van tweevoudige gespreksdiensten over een eigen netwerk gepaard gaat met hoge vaste en lage marginale kosten. Deze hoge vaste netwerkkosten kan KPN door haar schaal over veel meer afnemers verdelen (in verschillende markten) dan een kleinere aanbieder met een beperkte schaal. Schaalvoordelen hebben als effect dat andere marktpartijen minder eenvoudig kunnen overgaan tot de uitrol van een nieuw aansluitnetwerk. Een marktpartij zal eerst een voldoende grote schaal moeten hebben om met dit nieuwe netwerk effectief te kunnen concurreren met een concurrent die reeds beschikt over schaalvoordelen. De schaalvoordelen van KPN werken daarom ook als toetredingsbarrière.
558. De schaalvoordelen van KPN worden verminderd door de aanwezigheid van hoger gelegen regulering. Deze regulering stelt andere aanbieders immers in staat diensten te leveren tegen de gemiddelde netwerkkosten van KPN. Hierdoor worden de relatieve schaalnadelen van andere aanbieders verminderd.
Conclusie
559. Hoewel schaalvoordelen worden verminderd in aanwezigheid van hoger gelegen regulering ontleent KPN hieraan nog steeds voordeel ten opzichte van aanbieders zonder of met een beperkte netwerkdekking. Het college concludeert dat schaalvoordelen een factor is die bijdraagt aan een AMM positie van KPN op de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten.
7.4.2.5 Breedtevoordelen
Feiten en analyse
560. KPN biedt verschillende typen diensten aan via haar netwerk, waaronder enkelvoudige,
tweevoudige en meervoudige gespreksdiensten maar ook wholesalediensten voor datacommunicatie, breedband internettoegang en televisie. De capaciteit van het netwerk van KPN wordt hierdoor efficiënter benut, hetgeen KPN kostenvoordelen oplevert. De hoge vaste kosten die KPN moet maken voor haar netwerk, kunnen worden gespreid over de verschillende diensten die over het netwerk worden aangeboden. Naast KPN hebben ook de kabelaars breedtevoordelen. Via het kabelnetwerk kunnen ook meerdere diensten worden aangeboden, zodat de kosten voor het kabelnetwerk kunnen worden verdeeld. Door deze breedtevoordelen hebben KPN en de kabelaars kostenvoordelen ten opzichte van andere aanbieders. KPN heeft echter ook kostenvoordelen ten opzichte van de kabelbedrijven omdat kabelbedrijven in beperktere mate diensten aanbieden op de markt voor tweevoudige en meervoudige gespreksdiensten en zakelijke diensten in het algemeen.
561. De breedtevoordelen van KPN worden verminderd door de aanwezigheid van hoger gelegen regulering. Deze regulering stelt andere aanbieders immers in staat diensten te leveren tegen de gemiddelde netwerkkosten van KPN. Hierdoor worden de relatieve breedtenadelen van andere aanbieders verminderd.
142 Conclusie
562. Hoewel breedtevoordelen worden verminderd in aanwezigheid van hoger gelegen regulering ontleent KPN nog steeds voordeel ten aanzien van aanbieders met geen of een beperkte
netwerkdekkingsgraad. Het college concludeert dat breedtevoordelen een factor is die bijdraagt aan een AMM positie van KPN op de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten.
7.4.3 Aard van de concurrentie
563. In deze paragraaf worden de criteria behandeld die samenhangen met de aard van de concurrentie. Het college onderzoekt de volgende factoren:
- overstapkosten en -drempels; en
- het ontbreken van kopersmacht.
564. De andere criteria die in dit verband in de Richtsnoeren van de Commissie worden genoemd, dragen naar het oordeel van het college niet of in veel mindere mate bij aan de mogelijke dominantie van KPN.
7.4.3.1 Overstapkosten en -drempels
Feiten en analyse
565. Omdat de vraag op wholesaleniveau een directe afgeleide is van de vraag op retailniveau, zal voor de vraag of sprake is van overstapdrempels op wholesaleniveau gekeken moeten worden naar de (gepercipieerde) overstapdrempels op retailniveau. Deze zullen op wholesaleniveau dan ook in vergelijkbare mate voorkomen. Hierbij acht het college van belang dat KPN de aanbieder is van nagenoeg alle ISDN2-diensten.
566. Zoals het college heeft overwogen in randnummer 361 en 362 percipiëren eindgebruikers overstapdrempels. Ook immateriële activa, zoals naamsbekendheid en reputatie spelen een rol in de mate van overstap die plaatsvindt.
567. In het kader van de combineerde afname worden bepaalde eisen gesteld aan
gespreksdiensten ten aanzien van beschikbaarheid en kwaliteit. Zakelijke eindgebruikers verkiezen ISDN2 boven VoB2. ISDN2 is, althans in de perceptie van deze eindgebruikers, superieur aan VoB2. Daarnaast kan met name bij meervoudige ISDN2 een rol spelen dat bij een overstap naar VoB investeringen in bijvoorbeeld een nieuwe telefooncentrale of telefoontoestellen nodig zijn. Conclusie
568. Het college concludeert dat de overstapdrempels van ISDN2 naar VoB2 een factor zijn die bijdragen aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten.
143
7.4.3.2 Ontbreken van kopersmacht
Feiten en analyse
569. Partijen die zelf niet over een aansluitnetwerk beschikken, zijn in hoge mate afhankelijk van KPN als aanbieder met een landelijk dekkend netwerk. Andersom is van deze afhankelijkheid geen sprake. KPN is immers een verticaal geïntegreerde onderneming die zelf eindgebruikers bedient. 570. In aanwezigheid van hoger gelegen regulering zijn partijen weliswaar niet volkomen afhankelijk van de levering van wholesale gespreksdiensten van KPN. Op basis van hoger gelegen regulering kunnen zij die wholesale gespreksdiensten intern aan zichzelf leveren. In veel gevallen is dit niet mogelijk. Tele2 geeft bijvoorbeeld aan dat zij om technische en commerciële redenen op basis van ULL maximaal op [vertrouwelijk: XXX] procent van haar bestaande klantlocaties tweevoudige gespreksdiensten op basis van ISDN2 kan leveren.
571. In gevallen – waar hoger gelegen regulering geen mogelijkheden biedt – kunnen andere partijen naast het eventueel zelf aanleggen van aansluitingen niet anders dan bij KPN wholesale gespreksdiensten inkopen. Gelet op de hoge investeringen die eigen aanleg van aansluitingen met zich zou meebrengen, kan deze optie niet worden ingezet als ‘credible threat’. Van kopersmacht is naar het oordeel van het college dan ook geen sprake.
Conclusie
572. Het college concludeert dat afwezigheid van kopersmacht een factor is die bijdraagt aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten.
7.4.4 Concurrentiedruk van buiten de markt
573. Naast concurrentiedruk vanuit de markt, kan er druk van buiten de markt zijn op de spelers binnen de relevante markt. Het college analyseert of er sprake is van toetredingsdrempels.
574. De andere criteria die in dit verband in de Richtsnoeren van de Commissie worden genoemd, dragen naar het oordeel van het college niet of in veel mindere mate bij aan de mogelijke dominantie van KPN.
7.4.4.1 Toetredingsdrempels
Feiten en analyse
575. Toetreding tot de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten gaat gepaard met aanzienlijke kosten. Het betreft onder ander de kosten die gemoeid zijn met de benodigde infrastructuur om tweevoudige gespreksdiensten te kunnen aanbieden. Hierdoor is het voor een aanbieder relatief moeilijk om toe te treden. Immers, de meeste investeringen zijn ‘sunk costs’, ofwel kosten die niet kunnen worden terugverdiend door een partij die besluit de markt te verlaten. Hierdoor is er geen sprake van een markt waar partijen makkelijk kunnen toe- of uittreden.
144
576. In het algemeen nemen toetredingsdrempels af als gevolg van hoger gelegen regulering. Partijen hoeven in dat geval minder te investeren in infrastructuur. Tele2, de grootste alternatieve partij die gebruik maakt van het aansluitnetwerk van KPN heeft een dekking van [vertrouwelijk:
XXX] procent tot op het niveau van de aansluitlijn265 en is dus voor een landelijk aanbod van PSTN nog steeds afhankelijk van wholesale gespreksdiensten.
577. Hoewel het college constateert dat in aanwezigheid van hoger gelegen regulering toetredingsdrempels afnemen, worden deze niet geheel weggenomen.
Conclusie
578. Het college concludeert dat toetredingsdrempels een factor zijn die bijdraagt aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten.
7.4.5 Afweging en conclusie
579. In het voorgaande heeft het college vastgesteld dat de volgende factoren voordelen opleveren voor KPN ten opzichte van zijn concurrenten op de markt voor tweevoudige gespreksdiensten:
- marktaandelen;
- controle over niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur;
- verticale integratie;
- product- en dienstendiversificatie;
- schaalvoordelen;
- breedtevoordelen;
- overstapdrempels;
- afwezigheid van kopersmacht; en
- toetredingsdrempels.
580. KPN heeft op de markt voor tweevoudige gespreksdiensten een zeer sterke positie. De concurrentie-intensiteit op de markt voor tweevoudige gespreksdiensten wordt vooralsnog beperkt beïnvloed door VoB. Kabelaanbieders noch andere partijen zijn er tot op heden in geslaagd hun positie ten opzichte van KPN op deze markt significant te versterken. KPN heeft belangrijke voordelen ten opzichte van haar concurrenten. KPN is als enige partij onafhankelijk van derden in staat om op nationaal niveau aan iedere marktvraag te voldoen. KPN kan haar positie op de markt gebruiken om zijn concurrentiepositie op deze markt te versterken ten nadele van haar concurrenten, met name door het bedienen van verschillende locaties van eindgebruikers (multi-site). Concurrenten zijn afhankelijk van KPN indien zij een met KPN vergelijkbaar gecombineerd aanbod willen doen. Bovendien ontleent KPN kostenvoordelen aan haar schaalgrootte en aan de breedte van haar dienstenaanbod ten opzichte van bestaande partijen in de markt. Ten slotte zijn er overstap- en
265
Zoals aangegeven in randnummer 524 kan Tele2 met deze netwerkdekking slechts maximaal [vertrouwelijk:
XXX] procent van haar klantlocaties van PSTN-diensten voorzien op basis van ULL. Bron: Antwoorden van Tele2
145
toetredingsdrempels. Het college acht KPN gedurende de komende reguleringsperiode daarom in staat zich in belangrijke mate onafhankelijk van haar concurrenten, en uiteindelijk eindgebruikers te gedragen.
581. Het college concludeert dat KPN beschikt over AMM op de wholesalemarkt voor tweevoudige gespreksdiensten.