Product-/dienstendiversificatie

129 Feiten en analyse

499. KPN is een verticaal geïntegreerde onderneming. KPN kan landelijk op wholesaleniveau alle typen gespreksdiensten leveren aan haar eigen retailorganisatie. Andere partijen zijn beperkt in hun mogelijkheden om op wholesaleniveau combinaties te leveren van verschillende typen

gespreksdiensten. Dit komt enerzijds door de beperkte dekking van het netwerk van deze partijen. Anderzijds zijn partijen niet in staat te voldoen aan ieder type klantvraag. Hiervoor is reeds

aangegeven dat er groepen eindgebruikers zijn die specifiek om enkelvoudige gesprekken op basis van PSTN vragen al dan niet in combinatie met twee- en/of meervoudige gesprekken

500. Indien KPN geen enkelvoudige gespreksdiensten levert op wholesaleniveau, kunnen andere partijen slechts in zeer beperkte mate stand-alone PSTN of combinaties van PSTN met ISDN leveren. KPN kan zo andere partijen uitsluiten van het bedienen van eindgebruikers die om deze combinaties vragen. Hierdoor versterkt KPN haar positie op de markt voor enkelvoudige gespreksdiensten maar ook haar positie op de wholesalemarkten voor twee- en meervoudige gespreksdiensten.

501. Conclusie Het college concludeert dat verticale integratie een factor is die bijdraagt aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor enkelvoudige gespreksdiensten.

7.3.2.3 Product-/dienstendiversificatie

502. Er is sprake van product- en dienstendiversificatie (hierna: diversificatie) wanneer een portfolio met aanverwante diensten (of producten) wordt aangeboden. Wanneer concurrenten niet in staat zijn hetzelfde assortiment diensten aan te bieden is het mogelijk dat de dreiging van deze concurrenten

afneemt,²⁵⁴ bijvoorbeeld omdat een alternatieve aanbieder zonder hetzelfde assortiment niet in staat

is om alle klantgroepen te bedienen. Diversificatie heeft dezelfde oorzaak als breedtevoordelen, namelijk het aanbieden van verschillende (aanverwante) producten. Bij breedtevoordelen gaat het echter om de kostenvoordelen die daaruit voortvloeien, bij diversificatie gaat het om de niet-kostenvoordelen.

Feiten en analyse

503. Op de retailmarkt is er naast de vraag voor stand-alone PSTN-diensten vraag naar combinaties van PSTN- en ISDN-diensten. Vaak betreft dit een gecombineerde vraag om meerdere

bedrijfsvestigingen aan te sluiten (multi-site), bijvoorbeeld één hoofdlocatie op ISDN30 en de kleinere

locaties op (n*)ISDN2, of in combinatie met PSTN. ²⁵⁵ Het kan ook een gecombineerde vraag op een

enkele (grotere) bedrijfsvestiging betreffen (single-site). Daarnaast gebruiken zakelijke gebruikers combinaties van ISDN30 met PSTN, waarbij PSTN dan vaak – naast ISDN als basisdienst – voor specifieke doeleinden wordt ingezet, zoals het aansluiten van thuiswerkplekken of de verzorging van alarmoverdracht.

254

ERG (03) 09, randnummer 13.

255

Zo vraagt de overheidsaanbesteding voor telefonie (OT 2010) bijvoorbeeld om op PSTN en ISDN gebaseerde diensten. De deelnemende centrale en decentrale overheidsorganisaties aan de aanbesteding zijn door heel Nederland verspreid.

130

504. Op verzoek van het college hebben Tele2 en EspritXB informatie opgeleverd over hun klanten die PSTN en ISDN gecombineerd afnemen. Voor Tele2 geldt dat [vertrouwelijk: XXX] procent van haar klantenbestand op ISDN30 ook PSTN-diensten afneemt. EspritXB geeft aan dat [vertrouwelijk:

XXX] procent van haar zakelijke klantenbestand PSTN en ISDN gecombineerd afneemt. In de

retailanalyse heeft het college berekend dat van grootzakelijke eindgebruikers tussen 60 en 78 procent ISDN30 en PSTN gecombineerd afneemt. Voor het middenbedrijf ligt dit tussen 12 en 42 procent.

505. Gelet op de omstandigheid dat KPN in staat is om op basis van haar eigen netwerk op wholesaleniveau op iedere locatie zowel PSTN-, ISDN als VoB-diensten aan te bieden, ontleent zij voordeel aan de mogelijkheden die zij heeft voor een gedifferentieerd aanbod van telefoniediensten. Verder merkt het college op dat KPN ook op alle andere segmenten van de elektronische

communicatiemarkt actief is, zodat zij ook combinaties van telefoniediensten met bijvoorbeeld datacommunicatie, mobiele en/of televisiediensten kan aanbieden.

Conclusie

506. Het college concludeert dat product- en dienstendiversificatie een factor is die bijdraagt aan een AMM-positie van KPN op de wholesalemarkt voor enkelvoudige gespreksdiensten.

7.3.2.4 Schaalvoordelen

507. Van schaalvoordelen is sprake wanneer door een hogere productie de gemiddelde kosten per eenheid product afnemen. Schaalvoordelen doen zich sterker voor bij een productieproces met hoge

vaste kosten en lage variabele en/of marginale kosten.²⁵⁶ Schaalvoordelen kunnen een

toetredingsbarrière vormen voor nieuwe aanbieders, maar kunnen ook een voordeel zijn voor een sterke marktpartij ten opzichte van bestaande concurrenten.

Feiten en analyse

508. Met de levering van enkelvoudige gespreksdiensten behaalt KPN kostenvoordelen doordat zij een omvang heeft die vele malen groter is dan die van andere partijen. Deze voordelen doen zich in eerste instantie voor, omdat de levering van enkelvoudige gespreksdiensten over een eigen netwerk gepaard gaat met hoge vaste en lage marginale kosten. Deze hoge vaste netwerkkosten kan KPN door haar schaal over veel meer afnemers verdelen (in verschillende markten, ook buiten de vaste telefoniemarkt) dan een kleinere aanbieder met een beperkte schaal. Schaalvoordelen hebben als effect dat andere marktpartijen minder eenvoudig kunnen overgaan tot de uitrol van een nieuw aansluitnetwerk. Een marktpartij zal eerst een voldoende grote schaal moeten hebben om met dit nieuwe netwerk effectief te kunnen concurreren met een concurrent die reeds beschikt over schaalvoordelen. De schaalvoordelen van KPN werken daarom ook als toetredingsbarrière. 509. Het college is van mening dat de schaalvoordelen van KPN worden verminderd door de aanwezigheid van hoger gelegen regulering. Deze regulering stelt andere aanbieders immers in staat

256

131

diensten te leveren tegen de gemiddelde netwerkkosten van KPN. Hierdoor worden de relatieve schaalnadelen van andere aanbieders verminderd. Deze omstandigheid neemt de voordelen die KPN ontleent aan haar schaal echter niet zodanig weg dat zij hier geen voordeel meer aan ontleent. Conclusie

510. Hoewel schaalvoordelen worden verminderd in aanwezigheid van hoger gelegen regulering ontleent KPN daaraan nog steeds voordeel ten opzichte van aanbieders met geen of een beperkte netwerkdekkingsgraad. Het college concludeert dat schaalvoordelen een factor is die bijdraagt aan een AMM positie van KPN op de wholesalemarkt voor enkelvoudige gespreksdiensten.

7.3.2.5 Breedtevoordelen

511. Breedtevoordelen doen zich voor wanneer de gemiddelde kosten voor een bepaald type product lager zijn doordat dezelfde onderneming ook een ander gelijksoortig product produceert. Breedtevoordelen doen zich vaak voor in netwerksectoren, aangezien de capaciteit van het netwerk voor meerdere producten kan worden ingezet. Breedtevoordelen kunnen een toetredingsbarrière vormen voor nieuwe aanbieders, maar kunnen ook een voordeel zijn voor een sterke marktpartij ten

opzichte van bestaande concurrenten.²⁵⁷

Feiten en analyse

512. KPN biedt verschillende typen diensten aan via haar netwerk, waaronder enkelvoudige,

tweevoudige en meervoudige gespreksdiensten maar ook wholesalediensten voor datacommunicatie, breedband internettoegang en televisie. De capaciteit van het netwerk van KPN wordt hierdoor efficiënter benut, hetgeen KPN kostenvoordelen oplevert. De hoge vaste kosten die KPN moet maken voor haar netwerk, kunnen worden gespreid over de verschillende diensten die over het netwerk worden aangeboden. Naast KPN hebben ook de kabelaars breedtevoordelen. Via het kabelnetwerk kunnen ook meerdere diensten worden aangeboden, zodat de kosten voor het kabelnetwerk kunnen worden verdeeld. Door deze breedtevoordelen hebben KPN en de kabelaars kostenvoordelen ten opzichte van andere aanbieders. KPN heeft echter ook kostenvoordelen ten opzichte van de kabelaanbieders omdat kabelaanbieders in beperktere mate diensten aanbieden op de markt voor twee- en meervoudige gespreksdiensten en zakelijke diensten in het algemeen.

513. Het college is van mening dat de breedtevoordelen van KPN worden verminderd door de aanwezigheid van hoger gelegen regulering. Deze regulering stelt andere aanbieders immers in staat diensten te leveren tegen de gemiddelde netwerkkosten van KPN. Hierdoor worden de relatieve breedtenadelen van andere aanbieders verminderd. Deze omstandigheid neemt de voordelen die KPN ontleent aan haar breedte echter niet zodanig weg dat zij hier geen voordeel meer aan ontleent. Conclusie

514. Hoewel breedtevoordelen worden verminderd in aanwezigheid van hoger gelegen regulering ontleent KPN daaraan nog steeds voordeel ten opzichte van aanbieders met geen of een beperkte

257

132

netwerkdekkingsgraad. Het college concludeert dat breedtevoordelen een factor is die bijdraagt aan een AMM positie van KPN op de wholesalemarkt voor enkelvoudige gespreksdiensten.

7.3.3 Aard van de concurrentie

515. In deze paragraaf worden de criteria behandeld die samenhangen met de aard van de concurrentie. Het college onderzoekt de volgende factoren:

- overstapkosten en -drempels; en

- het ontbreken van kopersmacht.

De andere criteria die in dit verband in de Richtsnoeren van de Commissie worden genoemd, dragen naar het oordeel van het college niet of in veel mindere mate bij aan de mogelijke dominantie van KPN.