Wereldregering / wereldsamenleving

Het vormen van een wereldregering en een wereldsamenleving is voor beide auteurs één van de belangrijkste punten binnen de internationale betrekkingen en is daarom al verschillende malen ter sprake gekomen in voorgaande hoofdstukken. In verband met het belang van het thema binnen de theorieën worden in deze paragraaf beide aannames nauwkeurig uiteengezet.

De visie van Niebuhr op een wereldregering en samenleving is dialectisch van aard. Hij noemt de taak tot het opbouwen van een wereldgemeenschap ‘man’s final necessity and possibility, but also his final impossibility.’222 Deze tegenstrijdigheid is een treffend voorbeeld van de middenweg die Niebuhr wil bewandelen tussen het realisme en idealisme. Volgens Niebuhr zijn er namelijk twee scholen in het debat om een wereldregering. Ten eerste zijn er de historische realisten die stellen dat veranderingen van politieke organisaties altijd onderhevig blijven aan bepaalde condities en beperkingen van de geschiedenis waar niet uit getranscendeerd kan worden. De realisten ontkennen niet dat de wereld verandert, maar ontkennen de mogelijkheid van een wereldregering omdat de geschiedenis laat zien dat staten niet zomaar hun soevereine rechten, nationale trots en vrijheid opgeven. Ten tweede zijn er rationalisten en idealisten die stellen dat men niet moet kijken naar de huidige condities maar

222 Niebuhr, Children of Light, 187.

Niveau 2: Veiligheid

Overeenkomsten Verschillen

 Niebuhr ziet veiligheid als onderdeel van de menselijke natuur

 Niebuhr stelt dat lust naar macht, het veiligheidsdilemma als gevolg heeft  Etzioni ziet veiligheid nauw verbonden met

het verantwoordelijkheidsprincipe: de staat heeft als primaire taak zorg te dragen voor de veiligheid van haar burgers. Het

verantwoordelijkheidsprincipe geldt ook op internationaal niveau: staten hebben de plicht zorg te dragen voor internationale veiligheid.

71

naar de toekomstige mogelijkheden. Geschiedenis is volgens hen een morele en sociale interpretatie verkregen uit rationele analyse. Zij kijken naar de wereld en zien dat de economische en sociale problemen alleen opgelost kunnen worden binnen een federatie bestaande uit staten.223

Deze federatie van staten kan volgens de idealisten geconstrueerd worden door wereldconferenties en het opstellen van nieuwe internationale wetten waarin afstand wordt genomen van de absolute soevereiniteit van staten en er een internationale autoriteit wordt opgericht met moreel en politiek gezag.224 De realisten en Niebuhr verwerpen deze aanname volledig omdat ze stellen dat er een wereldregering gecreëerd kan worden door wetten maar deze zal onwerkbaar zijn omdat deze geen fiat van een wereldsamenleving zal krijgen, tenzij er een tirannie wordt ingesteld. Een legitieme overheid is altijd afhankelijk van de goedkeuring van de samenleving. Een samenleving zal in opstand komen als zij geen vertrouwen heeft in haar overheid. De idealisten onderschatten de vitale krachten van een samenleving. Door een tekort aan sociale cohesie voortkomend uit organische factoren kan er nu nog geen wereldsamenleving ontstaan die een wereldregering zal legitimeren.225

Desondanks erkent Niebuhr dat er een rudimentaire wereldsamenleving is voortgekomen uit internationale integratie door technische vooruitgang en economische ontwikkeling. Het probleem is dat er niet wordt geïntegreerd op organisch, moreel en politiek gebied. Er is een samenleving van wederzijdse afhankelijkheid gecreëerd maar zonder wederzijds vertrouwen en respect. Het is daarom van belang dat men zoekt naar morele en politieke inzet zodat de dunne wereldsamenleving tot een hogere mate van integratie komt.226

Het is immers niet zo dat de huidige internationale samenleving helemaal geen sociale cohesie heeft. Deze sociale cohesie is echter zwak. De huidige sociale cohesie bestaat uit drie factoren: ten eerste de toenemende economische afhankelijkheid van mensen in de wereld. Ten tweede de angst voor wederzijdse vernietiging. Voor Niebuhr had dit voornamelijk betrekking op nucleaire dreiging en nu kunnen we daar terrorisme aantoevoegen. Ten derde de morele factor van welzijnsplicht tot elkaar. Verlichte mensen over de hele wereld vinden dat ze een welzijnsverplichting hebben ten opzichte van hun medemens. Deze verplichting is in belang toegenomen door de opkomst van universele filosofieën en religies. Het probleem is echter dat deze verplichting maar minimaal werkt op politiek gebied omdat wereldwijde politieke cohesie

223

Reinhold Niebuhr, ‘Plans for World Reorganization’ in D. B. Robertson, Love and Justice; Selections from the Shorter Writings of Reinhold Niebuhr (Louisville, Westminster John Knox Press, 1957) 207.

224

Niebuhr, World Reorganizations, 208. 225 Niebuhr, Christian Realism, 30, 33. 226 Ibidem, 24.

72

één visie op rechtvaardigheid behoeft, hetgeen nu ontbreekt. Neem bijvoorbeeld het gebruik van de doodstraf waar samenlevingen verschillend over denken.227

Het probleem van een wereldregering is dat alles focust op macht. Het komen tot een wereldregering betekent dat samenlevingen hun macht en veiligheid gedeeltelijk moeten afdragen, iets wat Niebuhr niet op korte termijn ziet gebeuren. De beste vorm voor politiek op internationaal niveau is volgens hem het creëren van een machtsevenwicht tussen de vier grootmachten: Amerika, Rusland, Groot Brittannië en China. Grootmachten, welke het ook mogen zijn in de toekomst, zullen altijd een potentiële rol blijven spelen in het komen tot een wereldsamenleving. De machtsbalans tussen grootmachten is volgens Niebuhr allesbehalve ideaal, want ook de grootmachten zullen ontevreden blijven over hun machtpositie, wat zal zorgen voor meer anarchie. Daarnaast zal dit het einde betekenen voor minderheden en kleine staten.228

De factoren die dus moeten zorgen voor een wereldsamenleving zijn beperkt. Volgens Niebuhr betekent dit niet dat het vergeefs is te streven naar een wereldsamenleving. Het is onze taak om te zoeken naar alles wat bijdraagt aan een rechtvaardigere wereld zonder anarchie. Dit betekent niet dat we zonder meer de idealisten moeten volgen of ons neer moeten leggen bij het pessimisme van de realisten. Volgens Niebuhr moeten we beginnen met minder trots te zijn. De trots en zelfgenoegzaamheid van machtige landen is het grootste gevaar voor politieke integratie. Als er uiteindelijk een samenleving is gecreëerd uit diverse organische krachten moet deze worden behouden door wederzijdse verdraagzaamheid en vergeving.229 Door de natuur van de mens met al zijn tekortkomingen is het onmogelijk om tot een goed werkende wereldsamenleving te komen al moet het streven blijven. ‘The creation of some form of world community, compatible with the necessities of a technical age, is the most compelling command of our day.’230

Etzioni’s theorie aangaande de internationale politiek is volledig gewijd aan het komen tot één wereldnatie met één wereldgemeenschap zoals uitvoerig beschreven is in hoofdstuk drie. Hierin zijn veel overeenkomsten te vinden met de factoren die Niebuhr aangaande internationale samenleving noemt. Met name de factor van wereldwijde angst heeft bij Etzioni de aandacht. Hoewel hij het punt van wederzijdse afschrikking laat vallen, benadrukt hij de wereldwijde angst voor massavernietigingswapens en pandemieën.231 Deze gevaren behoeven een urgente aanpak die niet effectief uitgevoerd kan worden door het oude systeem. De ernst van deze situatie rechtvaardigt globale actie, die net zo gelegitimeerd wordt als de

227

Ibid, 34-37. 228

Niebuhr Children of Light, 173-175; Niebuhr, World Reorganization, 210-211.

229 Niebuhr, Children of Light, 187-190: Niebuhr, Christian Realism, 37-38: Niebuhr, Nature and Destiny II 295-296: Niebuhr, World Reorganization, 212.

230 Niebuhr, World Reorganization, 212-213, Cursief aangebracht door de auteur. 231 Zie ook paragraaf 4.2 over het gebruik van massavernietigingwapens.

73

antiterrorismecoalitie gelegitimeerd wordt. Het grote neveneffect van zulke geconcentreerde acties is volgens Etzioni dat samenlevingen gaan samenwerken en dat zo gewerkt wordt aan wereldwijde ‘community building’.232

Zowel een werkbare wereldregering als een wereldsamenleving ontbreken op dit moment volgens Etzioni. De huidige wereldorde is opgekomen na 9/11 en bestaat volgens Etzioni uit Amerika met zijn bondgenoten. Amerika speelt een grote rol met zijn wereldwijd ingrijpen in het bouwen van een nieuwe wereldorde. Het tonen en inzetten van macht heeft geleid tot institutionele en sociale veranderingen, inclusief democratisering en gemeenschapsvorming. Het is echter een wereldregering waarmee zowel de realisten als de idealisten ontevreden zijn. Realisten stellen dat Amerika niet voor de kosten van deze positie kan instaan en idealisten hekelen het te kort aan democratisering en multilateraal overleg. Etzioni zelf is ook kritisch op de huidige orde, maar stelt wel dat Amerika zijn verantwoordelijkheid heeft genomen. Hij benadrukt dat er vanaf nu structureel gezocht moet worden naar een adequate wereldorde, niet één gevormd volgens de realistische of idealistische aanname maar via een middenweg van beide aannames: Etzioni’s derde weg.233

De globale normatieve synthese die Etzioni heeft ontwikkeld moet bovenal dienen als fundament voor een wereldgemeenschap. Het moet leiden tot een nieuwe globale orde bestaande uit globale autoriteiten. Voorbodes van de ontwikkeling van een wereldsamenleving ziet Etzioni in de opkomst van transnationaal burgerschap: mensen met meerdere nationaliteiten en mensen die zichzelf zien als wereldburgers. Met name de huidige wereldwijde morele dialogen -hoe langzaam deze ontwikkelingen ook lijken te gaan- leiden tot de opkomst van bepaalde globale normen en waarden en dienen als beginpunt voor een gedeelde politieke cultuur. Het is van belang te beseffen dat gemeenschappen niet opeens ontstaan. De huidige wereldsamenleving is nog erg dun. De consensus over bepaalde onderwerpen wordt al wel gereflecteerd in specifieke houdingen zoals aangaande landmijnen, seksslaven en de aantasting van het milieu. Niet iedereen deelt echter deze houding. Net als in locale samenlevingen deelt niet iedereen dezelfde waarden. Dit is volgens Etzioni een onvermijdelijk gevolg van de menselijke natuur. De wereldgemeenschap van vandaag is vergelijkbaar met die van Amerika in 1700, waarbij de kolonies onderdeel waren van één rijk en nog niet klaar waren voor een politieke gemeenschap maar wel gezamenlijke banden hadden en verschillende elementen van een gedeelde morele cultuur.234

De welzijnsplicht is een zeer belangrijk punt binnen de communitaristische leer. Etzioni benadrukt daarom net als Niebuhr de onderlinge welzijnsplicht van de mensheid.235 Hij stelt dat

232 Etzioni, From Empire, 176, 195-196. 233

Etzioni, From Empire, xi, 1-2. 234 Ibidem, 197.

74

zelfbeheersing hierbij essentieel is. Het probleem is dat zelfbeheersing niet in de menselijke natuur zit. In de geschiedenis is het voornamelijk opgelegd door staten en religieuze autoriteiten. In het uitbreiden van de wereldsamenleving is het van belang in de eerste plaats zelfbeheersing aan te leren.236

Etzioni’s nieuwe architectuur die moet leiden tot een globale natie gaat er niet vanuit dat er één wereldregering zal komen. Hij gaat er van uit dat er vele generaties later, ongeveer twintig regionale gemeenschappen zijn gegroepeerd in een aantal superregio’s die gelegitimeerd worden door een globale autoriteit en een wereldwijde ‘civil society’.237 De nieuwe structuur zal niet bestaan uit een unilaterale staat maar zal pre-Westfaals zijn, waarbij geen enkele autoriteit een controlemonopolie heeft over een territorium; geen enkele staat of gemeenschap heeft macht of volledige soevereiniteit. Sommige beslissingen zullen gemaakt worden door nationale regeringen en intergouvernementele organen via onderhandeling zoals het ook ging in het oude systeem. Andere beslissingen worden weer genomen binnen een regio, waarbinnen iedereen direct stemrecht heeft. Het is volgens Etzioni van belang dat beslissingen worden genomen met een gewogen meerderheid, zoals in de EU, zodat de stemmen van de kleine naties meer gewicht hebben.238

Aangaande de wereldregering en samenleving zijn er bepaalde overeenkomsten zichtbaar. Zowel Niebuhr als Etzioni stelt dat er altijd gestreefd moet worden naar een wereldregering en een wereldsamenleving. Beide erkennen dat er op dit moment een zeer dunne internationale samenleving bestaat. Ontstaan door de factoren van technische en economische vooruitgang, de wereldwijde angst en de plicht die de verlichte mens heeft aangaande hun medemens. Zowel Niebuhr als Etzioni stellen dat het komen tot een wereldregering generaties zo niet eeuwen kan duren. Niebuhr stelt echter dat door organische factoren er op politiek en moreel gebied nog geen wereldsamenleving kan ontstaan. Mijns inziens kan Etzioni’s normatieve synthese -het samenbrengen van het autoritaire Oosten en het individualistische Westen - dienen om te komen tot gezamenlijke organische factoren. Het grote verschil tussen de beide auteurs is dat Niebuhr schrijft dat er op aarde geen volledige wereldsamenleving kan ontstaan. Een wereldsamenleving kan alleen gevonden worden in het Koninkrijk van God. We moeten er desondanks wel naar streven maar het behalen is onmogelijk. Ook Etzioni is, hoewel hij het joods-christelijke geloof er niet bij betrekt, terughoudend over het bereiken van een wereldsamenleving. Hij ziet een klein lichtpuntje aan het eind van een lange

236

Etzioni, From Empire, 28-29.

237 Civil society moet niet verward worden met een wereldsamenleving. Een civil society bestaat volgens Etzioni uit transnationale communitaristische lichamen: internationale non-gouvernementele organisaties, informele netwerken, sociale bewegingen waarbij participeren geschiedt op vrijwillige basis. Etzioni, From Empire, 200. 238 Etzioni, From Empire, 199.

75

tunnel. Elke verbetering van het huidige systeem naar een groter systeem van eenheid is daarom volgens beide auteurs omwille van het streven naar rechtvaardigheid noodzakelijk.