Macht

In de internationale betrekkingen speelt macht een centrale rol. Zowel mensen als staten proberen te allen tijde hun macht te vergroten. Dit fenomeen is door de eeuwen heen nooit veranderd. Het is zodoende een voorname bron van conflict en oorlog. Zoals beschreven in het raamwerk noemt Waltz de worsteling naar macht de centrale puzzel van de wereldpolitiek. Een theorie over de internationale betrekkingen kan dan ook niet zonder een visie op macht en het gebruik ervan. Ook Niebuhr en Etzioni hebben macht gedefinieerd en uitgewerkt in hun theorieën.

Macht wordt vaak als iets negatiefs gezien. Niebuhr echter stelt dat macht nooit het kwaad in zichzelf is en nooit de tegenpool van liefde. De kwalificatie van goed en slecht hangt af van welk doel macht dient.197 Het probleem is dat macht onlosmakelijk is verbonden met de natuur van de mens. Volgens Niebuhr is macht in een sociale organisatie gebaseerd op twee karaktereigenschappen van de mens. Ten eerste is er de eenheid van vitaliteit en rede. Een individu zal te allen tijde zijn doel najagen met alle vitale middelen waarover hij kan beschikken. Ten tweede is er de zonde in de mens. Ieder mens vindt zichzelf door de zonde belangrijker dan zijn medemens en hij zal de problemen van de samenleving bekijken van uit zijn eigen perceptie. Dit egoïsme van de mens is zo sterk dat een redelijke weerlegging niet genoeg is om iemand te weerhouden zijn voordeel te nemen ten koste van zijn medemens. De lust naar macht van de mens kan alleen ingedamd worden door de overheid, die is toegerust met beschikbare hulpmiddelen als wetten en het toepassen van geweld.198 Volgens Niebuhr is de strijd om macht

197 Veldhuis, Realism versus Utopianism, 46. 198 Niebuhr, Nature and Destiny II, 268.

Niveau 2: Relaties

Overeenkomsten Verschillen

 Amerika is de supermacht en zal ook in de toekomst haar leiderschapspositie behouden

 De huidige grootmachten: Amerika, Rusland, Groot Brittannië en China zullen een leidende rol blijven stelen

 Niebuhr spreek van bipolaire verhoudingen  Etzioni spreek van unipolaire verhoudingen

63

het centrum van het politieke leven. Om de politiek te begrijpen moeten de elementen van macht begrepen worden die onder alle sociale structuren liggen.199

(Neo)-realisten hechten voornamelijk belang aan economische macht. Niebuhr is het hier niet mee eens omdat zij geen rekening houden met sociale macht. Niebuhr pleit juist voor politieke macht als belangrijke machtsvorm omdat deze niet op zichzelf staat.200 Politieke macht gebruikt en manipuleert sociale macht voor de doelen van haar eigen organisatie om zo de samenleving te domineren. De voornaamste sociale macht waarop politieke macht berust, is het gebruik van fysiek geweld en het gezag van de overheid. Deze twee vormen van macht vormen volgens Niebuhr de autoriteit van de overheid. Niebuhr hekelt hier de expliciete aanname dat autoriteit alleen gebaseerd is op fysiek geweld. Hij erkent dat geen enkele overheid de interne vrede kan bewaren of een extern conflict met een andere gemeenschap kan voorkomen zonder gebruik te mogen maken van een minimale mate van fysiek geweld als één van de ingrediënten van zijn macht. Maar de nadruk moet liggen op het gezag van de overheid. Het gebruik van geweld zal zorgen voor onwillige gehoorzaamheid. Gezag daarentegen zal voortkomen uit de impliciete en expliciete bereidwilligheid van de burgers om hun overheid te gehoorzamen.201

Het uitoefenen van macht kan dus niet zonder legitimiteit. Legitimiteit van gezag en autoriteit kan volgens Niebuhr behaald worden als een overheid streeft naar orde en rechtvaardigheid. Niebuhr stelt niet dat een overheid helemaal geen fysiek geweld mag gebruiken. De overheid moet het gebruik van geweld echter beperken tot wat nodig is om rechtvaardigheid binnen de gemeenschap te bewerkstelligen en het moet effectief zijn in de competitie en conflicten met andere gemeenschappen.202

Naast de organisatie van macht door de overheid kan de drang van de ene mens om te heersen over de andere in bedwang gehouden worden door een evenwicht te handhaven tussen macht en vitaliteit, zodat de sterke niet in de verleiding komt om de zwakke ondergeschikt te maken. Door het evenwicht kan organische cohesie en wederzijdse afhankelijkheid ontstaan. Het machtsevenwicht en de organisatie van macht door de overheid zijn volgens Niebuhr de essentiële aspecten voor de organisatie van een rechtvaardige gemeenschap. Beide aspecten moeten wel in balans zijn. Het organisatorische principe kan misbruikt worden en zodoende leiden tot tirannie. Het principe van machtsevenwicht draagt altijd het gevaar van anarchie met zich mee.203 Tirannie en anarchie kunnen volgens Niebuhr door de menselijke natuur nooit helemaal geëlimineerd worden.204

199

Davis, Niebuhr on Politics, 92. 200

Davis, Niebuhr on Politics, 93. 201

Ibidem, 111. 202 Ibid, 114. 203

Onder anarchie verstaat Niebuhr een ordeloosheid waarbij het gebruik van geweld wel mogelijk is, maar niet per se aanwezig hoeft te zijn. Hoewel de mens egoïstisch is, is hij ook moreel en in staat zijn eigen handelen aan te passen en eventuele misstappen van anderen te vergeven; Reinhold Niebuhr, ‘The Ethics of

64

Ook binnen het internationale systeem moet er gestreefd worden de anarchie van het collectieve zelfinteresse om te zetten in een machtsevenwicht. Elke vorm van rechtvaardigheid heeft een machtsevenwicht als basis nodig. Zonder een werkbaar evenwicht zal geen morele of sociale inperking volledig succesvol zijn in het voorkomen van onrechtvaardigheid. Een machtsevenwicht, eenmaal bereikt, zal zorgen voor stabilisatie en verbetering door morele overwegingen. Aan de andere kant zorgt het weerhouden van een greep naar macht van de ene staat door de andere staat ook voor spanningen. Elke spanning kan leiden tot een conflict. Machtsevenwicht is dus een beginsel van rechtvaardigheid voor zover het tirannie en onderdrukking kan voorkomen. Het is echter ook een beginsel van anarchie en kan zorgen voor verdeeldheid als de spanningen leiden tot conflict.205 Dit betekent niet dat een machtsevenwicht volgens Niebuhr zonder liefde is. Als uiteengezet in hoofdstuk vier, paragraaf vier, stelt Niebuhr dat liefde een diepere betekenis kan geven aan verbanden tussen entiteiten wat kan leiden tot een ‘Ik-Jij’ verhouding. Zonder liefde zal een machtsevenwicht voor de betrokkenen ondraaglijk worden. Zonder een machtsevenwicht zullen zelfs de meeste liefdevolle relatie ontaarden in wanverhoudingen.

Macht neemt ook grote verantwoordelijkheid met zich mee volgens Niebuhr. Hoe meer macht een staat heeft hoe meer verantwoordelijkheid het draagt. Meer macht leidt niet automatisch tot meer vrijheid en zelfbeschikking. Een toename van macht betekent een grotere betrokkenheid tot allerlei relaties. Deze betrokkenheid brengt meer verantwoordelijkheid en meer beperking met zich mee om macht naar eigen wil te gebruiken.206 Niebuhr vindt dat grootmachten hun verantwoordelijkheid moeten nemen, anders zal de wereld ontaarden in complete anarchie. Tijdens de tweede wereldoorlog vond Niebuhr dan ook dat Amerika verantwoordelijkheid moest nemen en een systeem van wederzijdse veiligheid moest instellen die zou leiden tot een machtsevenwicht.207

Net als Niebuhr ziet Etzioni macht op zichzelf ook niet als iets negatiefs. Binnen de sociale structuren zijn veel waarden gebaseerd op het proper gebruik van macht, in plaats van op het elimineren van macht.208 Etzioni definieert macht als het vermogen om geheel of gedeeltelijk de weerstand te overwinnen en verandering door te voeren ten overstaan van de tegenstander. Macht is volgens Etzioni altijd relationeel en relatief. Een actor zelf is niet machtig of zwak; hij kan machtig zijn in een bepaalde relatie maar weer zwak in een relatie met iemand

Jesus and the Social Problem’ in D. B. Robertson, Love and Justice; Selections from the Shorter Writings of Reinhold Niebuhr (Louisville, Westminster John Knox Press, 1957) 32.

204

Niebuhr, Nature and Destiny II, 275-277; Davis, Niebuhr on Politics, 105-107. 205

Davis, Niebuhr on Politics, 107; Niebuhr, Nature and Destiny II, 275-276. 206 Veldhuis, Realism versus Utopianism, 47.

207

Reinhold Niebuhr, ‘American Power and World Responsibility’, in D. B. Robertson, Love and Justice; Selections from the Shorter Writings of Reinhold Niebuhr (Louisville, Westminster John Knox Press, 1957) 205. 208 Etzioni, Active Society, 318.

65

anders.209 Volgens Etzioni is macht binnen een samenleving universeel. In elke samenleving is macht de mobilisatie van energie gericht op het behalen van de doelen van de samenleving. Politieke elites zoeken macht voor hun eigen macht, maar de samenleving gebruikt haar macht om haar doelen te behalen. Dat macht universeel is betekent niet dat het almachtig is. Macht wordt namelijk gelimiteerd door de macht van anderen.210

Macht bestaat volgens Etzioni uit twee concepten. Ten eerst is er ‘harde’ macht, gebaseerd op dwang en geweld en ten tweede is er ‘zachte’ macht die onderverdeeld kan worden in utilitaristische macht en normatieve macht. Utilitaristische macht is gebaseerd op het genereren van interesses veelal door middel van een economische prikkel. Etzioni stelt dat deze macht onstabiel is en vaak gepaard gaat met corruptie en omkoping. Daarnaast is het risico groot dat een land van koers zal veranderen als een ander land meer economische prikkels biedt. Net als Niebuhr hekelt Etzioni wegens het tekort aan legitimiteit dan ook het belang dat er gehecht wordt aan economische macht.211 Normatieve macht is gebaseerd op overtuigingskracht van een staatsleider die leiders en burgers van andere landen overhaalt hun waarden en manier van handelen over te nemen. Dit is veel moeilijker te bewerkstelligen dan utilitaristische macht. Etzioni verwacht dat de ratio van macht gebaseerd op dwang en normatieve macht steeds kleiner zal worden. Grootmachten zullen overeenkomstig Etzioni’s normatieve synthese steeds meer op zachte macht vertrouwen dan op harde macht. Hierbij stelt hij niet dat macht gebaseerd op dwang en geweld helemaal zal verdwijnen. Deze macht is volgens Etzioni het essentiële kenmerk van een geordend leven en een goede samenleving, maar hoe legitiemer het gebruikt wordt hoe beter het is voor diegene die de macht uitoefenen en voor diegenen die er aan onderworpen worden.212

De combinatie van harde en zachte macht noemt Etzioni autoriteit. Autoriteit is meer dan het recht van beslissen en de ander jouw wil opleggen. Etzioni’s concept van autoriteit hangt samen met het concept van legitimiteit. Hoe meer de ratio verschuift naar normatieve macht, waarbij de relatie meer gebaseerd is op morele overtuigingskracht dan op dwang hoe meer gezaghebbend en legitiemer een overheid is. Het feit dat steeds meer landen hun politieke instituten ‘openen’ en meer democratiseren is een goed voorbeeld van de verschuiving naar zachte macht. Legitiem handelen is volgens Etzioni in belang toegenomen. Zo heeft Amerika een storm van kritiek over zich heen gekregen bij de inval in Irak in 2003 en werd het bestempeld als de nieuwe imperiale macht. Waar Amerika zich op verkeken heeft is dat gezaghebbend handelen niet betekent dat alleen qua normatieve macht legitiem gehandeld hoeft te worden maar dat ook het gebruik van geweld gelegitimeerd dient te worden. De globale normatieve

209 Ibidem, 314. 210

Etzioni, Active Society, 320. 211 Etzioni From Empire, 73. 212 Ibidem, 45-46.

66

synthese van Etzioni is juist gebaseerd op het autoritair gebruik van harde macht en niet alleen op zachte macht.213

Net als Niebuhr stelt ook Etzioni dat het hebben van een machtige positie verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Amerika en andere machten hebben een morele verantwoordelijkheid om anderen te helpen. De keuze om de verantwoordelijkheid te nemen is echter aan de landen zelf. Voor Etzioni is de keuze duidelijk: ‘To put it more bluntly, there is no sign that God has chosen the United States to do anything, but there are strong moral reasons to hold that all big powers have a responsibility to respect the basic moral worth of all human beings and all that this entails.’214

Etzioni volgt Niebuhr niet ten aanzien van zijn aanname van het streven naar machtsevenwicht. Volgens Etzioni zijn de condities die een machtsevenwicht behoeft zodanig veranderd dat het niet meer voldoet. Zo stelt Etzioni dat de hoeveel macht van de staten niet meer gelijk is en dat daarom een machtsevenwicht niet meer gehaald kan worden. Het internationale systeem is van een multipolair verschoven naar een bipolair en is tenslotte een unipolair systeem geworden.215 Etzioni’s globale natie, zoals uiteengezet in hoofdstuk drie, moet de leegte opvullen die het machtsevenwicht achterlaat. Binnen Etzioni’s globale natie zien we mijns inziens kenmerken van machtsevenwicht terugkomen. Niet een machtsevenwicht tussen staten maar tussen regionale gemeenschappen.

Samenvattend kan er gesteld worden dat aangaande het concept macht tussen Niebuhr en Etzioni enkele overeenkomsten waarneembaar zijn. Beide auteurs hekelen in de eerste plaats de rol die economische macht heeft binnen de internationale betrekkingen. Beiden stellen dat economische macht een tekort heeft aan sociale en normatieve macht en daarom te weinig legitimiteit heeft. De auteurs kiezen beiden voor politieke macht als belangrijkste vorm van macht omdat deze zorgt voor autoriteit. Autoriteit bestaat uit zowel harde macht gebaseerd op dwang en geweld en uit gezag of normatieve macht. Gezag of normatieve macht zorgt voor legitimiteit van het overheidshandelen. Legitimiteit kan echter ook gevonden worden in het gebruik van harde macht. Zowel Niebuhr als Etzioni stellen dan ook dat harde macht altijd een onderdeel is van macht en dat dit nooit zou verdwijnen. Beide auteurs noemen macht ook in één adem met de verantwoordelijkheid die het met zich meebrengt. Staten met veel macht hebben de morele verantwoordelijkheid waar nodig andere staten te helpen. Het grootste verschil tussen de twee auteurs blijft Niebuhrs these van de natuur van de mens. Ook aangaande het concept van macht fungeert deze these voor Niebuhr als fundamentele grondgedachte. Etzioni rept met geen woord over de corruptie van macht. Wel stelt hij dat macht als concept niet

213

Ibid, 47-48.

214 Etzioni, From Empire, 90-91. 215 Etzioni, Active Society, 568-571.

67

negatief is en dat het een essentieel kenmerk is van een geordend leven en een goede samenleving. Daarnaast is Etzioni ook niet gecharmeerd van het concept machtsevenwicht. Etzioni vindt dat de condities van machtsevenwicht en machtsverhouding zodanig zijn veranderd dat een machtsevenwicht niet meer werkt en daarom pleit hij voor zijn eigen nieuwe globale natie als vorm van orde in de internationale betrekkingen. Beide auteurs vinden elkaar dus in de inhoud van het concept van macht, maar zien de uitwerking ervan op internationaal niveau anders in.