Aan het eind van het vorige hoofdstuk is met behulp van de artistieke biotoop een carrièreschets gemaakt van de huidige carrière van de respondenten. In het kader van dit onderzoek wordt aangenomen dat de carrière van de respondenten model staat voor het professionele Nederlandse circusartiestveld. Na een korte uiteenzetting van een succesvolle carrière wordt, alvorens tot een algemene vergelijking te komen, een vergelijking gemaakt per domein. Tenslotte worden enkele verbeterpunten voor de carrière van professionele Nederlandse circusartiesten benoemd.
Succesvolle professionele circusartiestcarrière
Uit hoofdstuk 5 blijkt dat voor actoren binnen alle domeinen een vorm van succes mogelijk is. In de volksmond is succes vaak gekoppeld aan geld. In de wetenschap wordt een succesvolle carrière beschouwd als het totaal van positief werk en de psychologische resultaten die voortvloeien uit de
ervaringen van de carrière (Seibert en Kramer 2001). De kans op een succesvolle carrière is hierbij
het grootst wanneer de vier domeinen binnen de artistieke biotoop met elkaar in balans zijn. In een succesvolle artistieke biotoop beschikt men onder andere over voldoende financiële middelen, mogelijkheden voor zelfontplooiing, een breed en vertakt netwerk en geniet men voldoende waardering.65
Het domestieke domein biedt de artiest de ruimte die nodig is voor ontwikkeling, innovatie en subjectiviteit. Binnen het domestieke domein kan de artiest zijn artistieke werk verbreden en
verdiepen om uiteindelijk binnen de carrière meer succes te hebben. De artiest is vrij in ontwikkeling en dat kan tot nieuwe creaties leiden. Binnen het marktdomein worden deze creaties getoond en verkocht, waarmee aan het economische aspect van een succesvolle carrière wordt voldaan. Artistieke creaties moeten tenslotte aantrekkelijk genoeg zijn voor publiek om te willen betalen om het te zien en zo economische waarde te hebben. Psychologische resultaten die voortvloeien uit een carrière zijn veelal te vinden in het civiele domein, in de vorm artistieke erkenning en
netwerken. Hiermee kunnen actoren hun positieve werk vergroten. Binnen het domein van de peers vinden reflexiviteit en collectieve ontwikkeling plaats: men stimuleert elkaar met uitwisseling van gedachten.
Domeinen reageren constant op elkaar en zijn voor een succesvolle carrière allen van belang. Een onbalans in de domeinen werkt door in de carrière van circusartiesten. Als er bijvoorbeeld geen domestiek domein is ontbreekt de ruimte om tot een product te komen. Hierdoor is op het niveau van de peers geen sprake van artistieke ontwikkeling. Er ontstaat geen product om in het
marktdomein te presenteren, er is geen artistieke creatie voor erkenning in het civiele domein. Om een artistiek ontwikkelingsproces in te zetten zal de artiest terug moeten keren naar het domestieke domein.
65 Gezien het feit dat het niet mogelijk is de mate van een succesvolle carrière in cijfers weer te geven, wordt de term ‘voldoende’ niet verder gespecificeerd.
Een vergelijking tussen de huidige en ideale situatie
In deze paragraaf wordt per domein de huidige situatie van de professionele Nederlandse
circusartiest vergeleken met de ideale situatie. Vervolgens wordt uiteengezet op welke punten de carrière van professionele Nederlandse circusartiesten kan worden verbeterd. Ter informatie kan in bijlage 8 een lijst met verbeterpunten worden gevonden welke zijn aangedragen door de
respondenten.
Het domestieke domein
In de carrières van professionele Nederlandse circusartiesten wordt in vergelijking met de ideale situatie te weinig aandacht besteed aan ontwikkeling. Hoewel de artiesten de zogenaamde romantische kunstenaars prefereren boven de commerciële kunstenaar ziet de praktijk er anders uit. Het domestieke domein is het meest verwaarloosde domein binnen de carrières van
professionele Nederlandse circusartiesten. Bij drukte worden waarden binnen het domestieke domein als eerste aan de kant gezet. Opvallend is daarbij dat van de meer dan veertig door de respondenten aangedragen verbeterpunten66 slechts één verbeterpunt naar het domestieke domein vertaald kan worden: we moeten ons meer bewust worden van waar we mee bezig zijn (Chris). Hoewel de grootste inhaalslag gemaakt kan worden binnen het domestieke domein worden deze niet op waarde geschat. Circusartiesten nemen hierin weinig vrijheid en zouden meer moeten gaan nadenken over hun creatie, ontwikkeling, koers en carrièrepad. Bezinning is een goed startpunt voor een eventuele koerswijziging. Professionele Nederlandse circusartiesten zouden meer tijd moeten besteden aan individuele ontwikkeling. Door meer tijd te besteden aan trainen, spelen, eigenheid en innovatie kunnen de resultaten in alle domeinen verbeterd worden. Het is van belang dat niet voornamelijk wordt gedacht in waarden van geld en erkenning. Professionele Nederlandse circusartiesten rennen alle kanten op en komen tenslotte terecht in een spiraal waardoor ze steeds verder afdwalen van hun doel: van hun hobby hun beroep maken. Circusartiesten moeten echter oppassen dat ze hier niet in doorslaan. Hoewel succes in het domestieke domein maakt dat de artiest dichtbij zijn eigen idealen blijft, dient een artiest deze idealen en ontwikkelingen wel met behulp van andere domeinen naar buiten te brengen.
Het domein van de peers
In een succesvolle carrière biedt het domein van de peers onder andere ruimte voor netwerken, gedachtenuitwisselingen, educatie, erkenning en werkplaatsen. Hoewel professionele Nederlandse circusartiesten zich actiever binnen dit domein bewegen dan binnen het domestieke domein komen ook hier te weinig waarden uit voort, ten bate van economische waarden. Circusartiesten erkennen het belang van netwerken voor het verkrijgen van opdrachten, maar veel artiesten onderschatten het belang van netwerken met professionals in het gehele theaterveld. Opvallend is het grote verschil tussen afgestudeerde circusartiesten en de andere circusartiesten: Afgestudeerde artiesten aan een circusopleiding maken meer gebruik van ontmoetingsplaatsen en collectieve ontwikkeling en zijn beter op de hoogte van educatieve mogelijkheden. Algemeen genomen kan gesteld worden dat voor aanvang van de carrière het domein van de peers van groot belang was voor het aanleren van circusvaardigheden,67 maar dit belang sterk vermindert naarmate de carrière verder vordert. Voor een succesvolle circuscarrière moet binnen het domein van de peers meer ruimte komen voor werkplaatsen en ontmoetingsplaatsen zodat circusartiesten hun kennis beter kunnen delen en
66 Waarvan de relevantie en realisatie niet zijn gewogen en herhaalde verbeterpunten niet opnieuw geteld zijn. 67 Bij een jeugdcircus op circusopleiding, maar ook op festivals en andere ontmoetingsplaatsen.
uitbreiden, zowel op het gebied van trainingen en voorstellingen als over zakelijke aspecten. Externe partijen kunnen hierin bijdragen door na te denken over adviesorganen, het doen van meer wetenschappelijk onderzoek en het aanbieden van trainingen voor professionals. Tenslotte kunnen de circusopleidingen circusstudenten binnen het domein van de peers ondersteunen door meer aandacht te vestigen op nu ontbrekende aspecten als pensioenopbouw.
Het marktdomein
In het marktdomein staat de translatie van artistieke naar economische waarden centraal. Voor professionele Nederlandse circusartiesten vormen de shows en acts de producten waarmee ze voor waardetranslatie zorgen. Professionele Nederlandse circusartiesten hebben een te sterke focus op het marktdomein. Het valt op dat veel professionele circusartiesten, hoewel ze financieel kunnen rondkomen, niet geheel tevreden zijn met hun carrière. Veel circusartiesten zien zelf in dat ze in de ideale situatie een succesvollere carrière hebben als ze meer buiten het marktdomein treden, maar durven dit niet uit angst voor de mogelijke financiële gevolgen. Dit maakt dat veel circusartiesten in het marktdomein blijven hangen en klussen bij elkaar schnabbelen. Door tijd en ruimte te besparen in het marktdomein, bijvoorbeeld door marketing en boekhouding uit te besteden, kan meer aandacht worden besteed aan andere domeinen. Het marktdomein zal wel altijd een belangrijk onderdeel blijven van de biotoop van professionele Nederlandse circusartiesten omdat de kernwaarde van het circusartiestschap ligt in het optreden voor publiek.
Er zijn weinig mogelijkheden voor individuele artiesten om veranderingen in het marktdomein teweeg te brengen. Door de beperkte werkgelegenheid hebben zij vaak niet de keus om selectief hun eigen carrièrepad te kiezen. Desondanks zijn er wel mogelijkheden om marktdomein te veranderen ten gunste van de carrière. Door het ontwikkelen van innovatieve producten en presentatiemogelijkheden, bijvoorbeeld in de vorm van het tonen van ‘work in progress’, kan geprobeerd worden een groter publiek te bereiken. Het inzetten van massamedia, die ook binnen het marktdomein hoort, kan hierbij helpen. Door zich meer te bewegen op de grens tussen het marktdomein en de andere domeinen kunnen professionele Nederlandse circusartiesten meer ruimte krijgen, zowel financieel als artistiek, om nieuwe producten te ontwikkelen en zo hun kernwaarde te stimuleren.
Het civiele domein
Het civiele domein is op de gewenste wijze vertegenwoordigd binnen de artistieke biotoop van professionele Nederlandse circusartiesten. Circusartiesten zijn goed op de hoogte van het circusveld en netwerken veelvuldig. De professionele Nederlandse circusartiesten zijn sociaal vaardig en de internationale waardering voor Nederlandse producties is groeiende. Sporadisch wordt ook opgetreden op prestigieuze podia. De verwachting van het circusveld, inclusief de circusartiesten, is dat het aanzien van Nederlandse circusartiesten met de jaren verder zal
toenemen. Het Nederlandse circusveld is een eigen stijl aan het ontwikkelen die internationaal hoge artistieke waardering kan gaan oogsten. Als verbeterpunt kan worden aangedragen dat
circusartiesten de vraag hebben naar meer seminars, in de hoop het imago van circus te
verbeteren. Dit is gewenst zodat circusartiesten in de toekomst meer politiek en maatschappelijk aanzien kunnen verwerven.
Conclusie: de huidige carrière ten opzichte van de ideale
Er is uiteengezet dat de verschillende circusartiestprofielen elk een bepaalde verhouding ten opzichte van de vier domeinen hebben. Op basis van de gemiddelde spreiding van de respondenten binnen de domeinen van de artistieke biotoop is een vergelijking tussen de
professionele Nederlandse circuscarrières en een succesvolle carrière gemaakt. Op basis hiervan kan worden geconcludeerd dat de professionele Nederlandse circusartiesten zich teveel richt op het marktdomein ten koste van het domestieke domein en het domein van de peers. Dit maakt dat de domeinverdeling niet in balans is, wat geldt voor alle circusartiestprofielen. Hierboven zijn per domein algemene verbetermogelijkheden genoemd voor professionele Nederlandse circusartiesten. Los van de verbetermogelijkheden binnen de domeinen zouden professionele Nederlandse
circusartiesten ten bate van hun carrière zich ook moeten richten op een betere domeinspreiding. Ieder circusartiestprofiel biedt hiervoor zijn eigen kansen. Voor de enkelvoudige monolithische circusartiesten zou het goed zijn als zij meer privacy en vrijheid zouden genieten, zodat niet uitsluitend voor acts in de voorstelling getraind wordt, maar ook ten bate van de persoonlijke ontwikkeling. Een enkelvoudige of multidisciplinaire hybride circusartiest kan relatief eenvoudig meer waarden creëren in het domein van de peers, met gezamenlijke trainingen en
kennisuitwisseling. Dit is voor deze artiesten extra interessant omdat ze opgedane vaardigheden zowel in de autonome als toegepaste werkzaamheden kunnen inzetten. Bij de pluriactieve en de hybride circusartiest is vrijwel geen aandacht voor seminars en andere ontmoetingsmogelijkheden met het artistieke veld. Het zou voor hen verstandig zijn meer gebruik te maken van deze
netwerkmogelijkheden om zo de positie in het civiele domein te versterken. Om de ontwikkeling van het Nederlandse circusveld te bevorderen zouden meer
ontmoetingsplaatsen, werkplaatsen en adviesorganen gecreëerd moeten worden. Mogelijke initiators zijn: circusartiesten aan het einde van hun carrière, actieve circusartiesten, opleidingen (in de vorm van opdrachten) of andere betrokkenen bij circus of cultuur in Nederland. Dit biedt
mogelijkheden voor verdere persoonlijke ontwikkeling van artiesten, maar ook kunnen oud-artiesten zo hun carrière verlengen. Op deze manier kunnen zij hun ervaring bijdragen op artistiek of zakelijk gebied, maar bijvoorbeeld ook als belangenbehartiger optreden.
Logischerwijs is niet elke succesvolle circuscarrière hetzelfde en zijn er meerdere mogelijkheden om succes te bereiken. Door op individueel niveau verschillende mogelijkheden en verbeteringen te implementeren ontstaat een uitgebalanceerde en daarmee succesvollere circuscarrière. Dit is vanzelfsprekend voordelig voor de individuele professionele circusartiest, maar ook voor het gehele circusveld.