Het bewijs dat vrouwen daadwerkelijk beschikten over sociale netwerken en hier ook gebruik van konden maken blijkt uit het feit dat vrouwen dikwijls gebruikt werden als tussenpersoon. Zo konden vrouwen fungeren als bemiddelaar tussen twee mannen. Zo trad Octavia op als tussenpersoon bij haar broer Augustus en de architect Vitruvius, maar ook tussen Augustus en Marcus Antonius. Tevens waren hun contacten met andere vrouwen voor de mannen van Rome van belang.216 Dit laat de situatie die ontstond toen Cicero een vrijgelatene van Sestius in 62 v. Chr. ontving zien. Om inlichtingen te winnen over deze vrijgelatene ontving Terentia Cornelia, Sestius’ echtgenote.217
Dat er sprake is van een traditie van vrouwen als tussenpersoon in Rome blijkt bijvoorbeeld uit het mythische verhaal van de Sabijnse maagdenroof, de moeder en echtgenoot van Coriolanus (reeds besproken in dit hoofdstuk) en een passage van Livius die het verhaal van Publius Aebutius bespreekt, waarin er een beroep wordt gedaan op het sociale netwerk van een vrouw om een kwestie op te lossen.218 Naar mijn mening laat de rol van vrouwen als tussenpersoon wederom zien wat ‘the strength of weak ties’ is. Doordat er sprake
216 Octavia als tussenpersoon: Vitr. 1. preface., Plut. Ant. 35.2-3, Pomeroy, Goddesses, Whores, Wives, and
Slaves, 186 en Barrett, Livia, 187.
217 Cic. Epist. 5.6 en Dixon, ´A Family Business’, 107.
218 Vrouwen als tussenpersoon is een fenomeen dat niet vreemd was in Rome en ook Livius beschrijft in zijn ‘Ab
urbe condita’ een gebeurtenis in 186 v. Chr. die naar mijn mening uitstekend bewijs vormt voor verschillende
onderdelen in dit onderzoek. In Liv. XXXIV viii. 8-ix – XXXIX. xi. 2-xii. Publius Aebutius kwam, na de dood van zijn voogden onder de voogdij van zijn moeder Duronia en zijn stiefvader Titus Sempronius Rutilus te staan. Laatstgenoemde voelt weinig voor het voogdijschap van Aebutius en oppert om hem in te wijden in de
Bacchanalia. Gezien zijn moeders liefde voor haar echtgenoot is ook zij van mening dat hij ingewijd moet
worden in de Bacchische mysteriën. Hispala, Aebutius´ courtisane heeft echter een andere mening en vindt dat hij dit zeker niet moet doen en haalt Aebutius over om zich niet in te laten wijden. Wanneer Aebutius dit uitlegt aan zijn moeder en Titus zijn zij zodanig verbolgen hierover dat zij Aebutius het huis uit zetten als gevolg van gebrek aan respect voor zijn moeder een stiefvader. Aebutius zijn toevlucht zoekt bij zijn tante Aebutia en zij raadt hem aan om consul Postumius te bezoeken. Hij vraagt Aebutius, nadat het verhaal duidelijk is geworden, om drie dagen later terug te keren en ondertussen zoekt Postumius meer informatie over Aebutia bij zijn schoonmoeder Sulpicia. Zij geeft aan dat Aebutia een deugdelijke vrouw is en Postumius vraagt zijn schoonmoeder om een gesprek te regelen met haar (zie onderstaand citaat). Wanneer Aebutia bij Sulpicia aankomt, komt toevallig ook Postumius met Aebutius aan. Uiteraard is de kwestie op dit moment in het verhaal nog niet opgelost, maar niet langer van belang voor dit onderzoek. Zoals duidelijk is geworden uit het bovenstaande fragment van Livius afkomstig uit ‘Ab urbe condita’ is het fenomeen van vrouwen als tussenpersoon geen nieuw verschijnsel, maar naast het bewijs voor vrouwen als tussenpersonen (en enige invloed op het publieke leven en waardering voor hun mening) laat het fragment ook duidelijk zien dat er een sociaal netwerk onder de (welgestelde) Romeinse vrouwen bestond. Zo kan niet alleen het bestaan van de strong
ties onder Romeinse vrouwen bevestigd worden op basis van hoofdstuk I, maar ook het bestaan van weak ties bij
Sulpicia en Aebutia zoals duidelijk naar voren komt in onderstaand fragment: ‘The consul sent him away with
instruction to return the third day; he himself asked his mother-in-law Sulpicia, a woman of high character, whether she was acquainted with an elderly woman, Aebutia, from the Aventine. When she replied that she knew that she was a virtuous women of the old style, he said that he felt the need of an interview with her: Sulpicia should send her a message to come. Aebutia, summoned by Sulpicia, came, and a little later the consul, as if he had come in by chance, brought in an allusion to Aebutius, the son of his brother.’ In Liv. XXXIX, xi. 2-xii.
was van sociale netwerken, konden vrouwen fungeren als tussenpersoon en zowel de strong, als de weak ties spelen daarbij een rol.
Er kan vastgesteld worden dat er sociale contacten tussen vrouwen in Rome bestonden en vrouwen konden om verschillende redenen samenkomen. Zo was het inderdaad mogelijk om samen te komen om religieuze redenen, maar ook diners, demonstraties en collegia brachten de Romeinse elitevrouwen bij elkaar. Het sociaal contact onder vrouwen manifesteerde zich derhalve zeer breed binnen het dagelijks leven.
Daarnaast heeft dit hoofdstuk laten zien dat het voor vrouwen mogelijk was om zich
op verschillende manieren te manifesteren als groep, ook buiten een religieuze context en om die reden verdient de stelling van Donahue, waar dit hoofdstuk mee begint, enige nuancering. Uiteraard waren vrouwen beperkt in de publieke sfeer in vergelijking met Romeinse mannen, maar er is naar mijn mening wel degelijk sprake van breed sociaal contact onder vrouwen, gezien de verschillende motivaties om samen te komen.
De sociale contacten tussen de vrouwen die in dit hoofdstuk zijn beschreven zijn veelal niet mogelijk bij gebrek aan een zekere vorm van vriendschap en om die reden ben ik het eens met Verboven die stelt dat ‘amicitia was, to put the matter simply, essential for
participation in Roman society’.219 Deze stelling lijkt niet alleen van groot belang te zijn binnen het sociale leven van de Romeinse man, maar ook van de Romeinse vrouw. In de volgende hoofdstukken zal blijken in hoeverre die amicitia onder vrouwen vergelijkbaar is met de amicitia onder mannen.
219
II
Symmetrische vriendschappen
In dit hoofdstuk worden de symmetrische vriendschappen onder vrouwen onderzocht, de eerste van de twee typen vriendschappen binnen amicitia. De persoonlijke vriendschappen vormen ook een belangrijk onderdeel van het sociale netwerk van een Romeinse vrouw, maar in hoeverre zijn de symmetrische vriendschappen onder vrouwen vergelijkbaar met de symmetrische vriendschappen onder mannen?220 Zoals besproken in de inleiding was er onder vrouwen in Rome zeker sprake van symmetrische vriendschap, maar waren er bijvoorbeeld vrouwelijke tegenhangers van Laelius en Scipio of Cicero en Atticus? In de inleiding is duidelijk geworden dat bij symmetrische vriendschappen men elkaar pares noemt, oftewel twee mensen van gelijke status. Genegenheid speelde binnen de symmetrische vriendschap onder mannen een grote rol en in dit hoofdstuk zal onderzocht worden of hetzelfde geconstateerd kan worden voor vrouwen in Rome. Zoals we hebben gezien konden mannen elkaar binnen een amicitia-relatie amicus noemen en hetzelfde gold voor vrouwen, zoals Juvenalis laat zien in zijn Satires in het fragment dat eerder is besproken in hoofdstuk I.221 Vrouwen konden elkaar amica noemen, maar in hoeverre deden zij dit in het dagelijks leven? Er zullen verschillende voorbeelden gegeven worden van persoonlijke vriendschappen tussen vrouwen en daarnaast zal ook gekeken worden wat belangrijke momenten in het leven waren waarop de vriendinnen samenkwamen en hoe zij elkaar herdachten als vriendinnen.