Vraag naar rechtshulp

In deze paragraaf wordt achtereenvolgens ingegaan op het gebruik van eerstelijns rechtshulp van het Juridisch Loket en op het aantal afgegeven toevoegingen in de jaren 2007 en 2008. Hoeveel vragen om rechtsbijstand bereikten de Juridische Loketten en de advocaten? Hoe zijn de loketten benaderd? Op welke rechtsgebieden wordt hulp gezocht en wie vragen om hulp?

Juridisch Loket

Voor een korte advies- of informatievraag kunnen burgers terecht bij een lokale vestiging van het Juridisch Loket, waar medewerkers vragen van rechtzoekenden verhelderen en direct of in een spreekuur van maximaal één uur gratis informatie en advies geven. In 2008 zijn er bijna 650.000 con-tacten geweest; 8% meer dan in 2007. Het belangrijkste kanaal waarlangs contact gezocht werd met het Juridisch Loket is de telefoon (58%), gevolgd door een bezoek aan de balie (23%). Het spreekuur is teruggelopen en heeft met ruim 86.000 bezoeken het niveau van 2006. Het aandeel digitale con-tacten via website of e-mail is het laagst, ofschoon er wel sprake is van een lichte toename de laatste jaren; in 2008 zijn ze goed voor 5% van alle con-tacten.

De voornaamste rechtsgebieden waarop burgers in 2008 het Juridisch Loket om hulp hebben gevraagd, zijn het verbintenissenrecht (23%), het arbeids-recht (21%) en het personen- en familiearbeids-recht (16%), samen goed voor 60%. In 2007 lagen de verhoudingen bijna hetzelfde (MGR, 2008, p. 31). Vrouwen zoeken vaker contact met het Juridisch Loket dan mannen, 51% respec-tievelijk 49%. Mannen gaan vaker naar de balie van het Juridisch Loket en vrouwen zoeken vaker telefonisch contact (zie bijlage 3, tabel 3.11). Personen tussen de 25 en 50 jaar vormen de grootste groep klanten van Juridisch Loket. De categorie 35-39 jaar is de grootste groep, direct gevolgd door de 40-44-jarigen. Voor deze leeftijdscategorieën is geen verschil te constateren in de wijze waarop ze contact hebben gelegd.

Klanten van Nederlandse afkomst zijn met 60% veruit in de meerderheid. Echter, relatief gezien zijn personen van niet-westerse herkomst vaker klant van een Juridisch Loket dan mensen van Nederlandse afkomst. Zij zoeken ook vaker contact via de balie en minder vaak via de telefoon (zie ook tabel 3.11 in bijlage 3).

Figuur 3.9 Wijze van contact zoeken met het Juridisch Loket 0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 350.000 400.000

Telefoon Balie Spreekuur E-mail/website

2006 2007 2008

Voor corresponderende cijfers zie tabel 3.9 in bijlage 3.

Bron: Het Juridisch Loket/Monitor Gesubsidieerde Rechtsbijstand 2008 (p. 25)

Toevoegingen

Om de kosten van een advocaat door de overheid te laten financieren moet een toevoeging worden aangevraagd bij één van de regiokantoren van de Raad. Doorgaans gebeurt de toevoegingsaanvraag door de advocaat namens de rechtzoekende. Een toevoeging is een recht op vergoeding van de gekregen rechtsbijstand en kan worden verleend wanneer sprake is van voldoende belang. Wanneer een toevoeging wordt afgegeven, betaalt de overheid een deel van de rechtsbijstandkosten. De recht zoekende betaalt een eigen bijdrage. De heffing van een eigen bijdrage moet een prikkel zijn om te bereiken dat rechtzoekenden een afweging maken of een juridisch probleem serieus genoeg is om rechtsbijstand in te schakelen. De hoogte van de eigen bijdrage hangt af van de draagkracht van een rechtzoekende, en deze wordt bepaald aan de hand van vermogen en inkomen.

Voor zaken van eenvoudige aard is vanaf 2006 een lichte adviestoevoeging mogelijk. Hiervoor geldt een eigen bijdrage van € 13,50. Voorwaarden zijn wel dat er een financieel belang van ten minste € 90 is en dat het inkomen en vermogen van de rechtzoekende niet boven bepaalde grenzen uitgaan. Indien het probleem zo ingewikkeld blijkt dat ook deze aanvullende hulp van een advocaat niet voldoende is, kan de rechtzoekende een ‘gewone’ toevoeging krijgen. Bij een ‘gewone’ toevoeging wordt rechts bijstand slechts verleend indien het op geld waardeerbare belang in de zaak hoger is dan € 180. Heeft de rechtsbijstand betrekking op beroep in cassatie, dan

wordt de toevoeging geweigerd indien het op geld waardeerbare belang beneden de € 360 blijft.

Vanaf 2000 is er een geleidelijke stijging van het aantal afgegeven toevoe-gingen met 44% tot ruim 422.000 toevoetoevoe-gingen in 2008. Dat zijn er bijna 17.000 meer dan in 2007. De stijging doet zich vooral voor op het gebied van strafrechtelijke en civielrechtelijke zaken (zie figuur 3.10).

Figuur 3.10 Aantal afgegeven toevoegingen door Raad voor Rechtsbijstand naar rechtsgebied

0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 350.000 400.000 450.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Totaal* Civiel recht

Strafrecht Bestuursrecht

* Incl. onbekend.

Voor corresponderende cijfers zie tabel 3.10 in bijlage 3. Bron: Monitor Gesubsidieerde Rechtsbijstand 2008

In 2006 zien we een wat grotere stijging die waarschijnlijk is veroorzaakt door een wijziging in het vaststellen van de financiële draagkracht van rechtzoekenden.2 De meeste toevoegingen zijn afgegeven op de rechts-gebieden strafrecht (39%) en het personen- en familierecht (24%).

Vanaf 2005 zijn de grootste stijgers verbintenissenrecht (+44%), huurrecht (+31%) en personen- en familierecht (+30%). Op de rechtsgebieden vreem-delingenrecht, sociale voorzieningen en verzekeringen worden vanaf 2006 minder toevoegingen afgegeven (zie figuur 3.11).

Figuur 3.11 Afgegeven toevoegingen op de rechtsgebieden civiel en bestuur, index 2003=100 Civiel 0 50 100 150 200 250 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Civiel recht totaal Verbintenissenrecht

Huurrecht Personen- en familierecht

Arbeidsrecht Overig civiel recht

Bestuur 0 50 100 150 200 250 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Bestuursrecht totaal Sociale voorzieningen Sociale verzekeringen Vreemdelingenrecht Asiel Overig bestuursrecht Voor corresponderende cijfers zie tabel 3.12 in bijlage 3. Bron: Monitor Gesubsidieerde Rechtsbijstand 2008

Door koppeling van de afgegeven toevoegingen met het Sociaal Statistisch Bestand (SSB) van het CBS, is het mogelijk de achtergrondkenmerken van 220.000 unieke gebruikers te herleiden. De meeste (53%) van de gebruikers zijn mannen. De mannen zijn oververtegenwoordigd bij de straftoevoe-gingen en ambtshalve toevoestraftoevoe-gingen; de vrouwen bij het civiele recht. Evenals bij het Juridisch Loket komen de gebruikers vooral voor tussen de 20 en 45 jaar (circa 60%). Bij straftoevoegingen en de ambtshalve toevoe-gingen zijn het vooral mannen uit de jongere leeftijdscategorieën.

Ruim de helft van de gebruikers is van Nederlandse afkomst (autochtoon). Relatief gezien zijn vooral personen van niet-westerse herkomst meer vertegenwoordigd dan de autochtonen. In de totale bevolking zijn ze met 10% vertegenwoordigd, maar bij de gebruikers met meer dan 30% (zie ook tabel 3.13 in bijlage 3).

3.3 Rechtsbijstandverzekeringen

Rechtsbijstandverzekeringen hebben een dubbele functie: (a) juridische dienstverlening en (b) kostendekking. Een rechtsbijstandverzekering geeft recht op rechtshulp. Feitelijk is het een naturaverzekering. De verzekering wordt doorgaans modulair aangeboden. Afhankelijk van de gekozen module zijn geschillen op (onder meer) de terreinen verkeer, wonen en inkomen (waaronder fiscaliteit en sociale wetgeving) verzekerd. Een verzekering geeft recht op juridische bijstand door een jurist van een rechtsbijstandverzekeraar. Maar ook de kosten van inschakeling van externe deskundigen of advocaten vallen onder de dekking, evenals de kosten van een gerechtelijke procedure.